Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:09 pm    Temat postu:

CZÊŒÆ DRUGA. ROZDZIA£ 16

Czwarta Operacja Dezinformacyjna: „roz³am” chiñsko – sowiecki

Wspó³praca Komunistycznej Partii Zwi¹zku Sowieckiego i Komunistycznej Partii Chin
w okresie 1944-1949

Historycznie rozpatruj¹c stosunki pomiêdzy komunistycznymi partiami ZSRR i Chin s¹ przedmiotem sporego pomieszania. W znacz¹cym stopniu by³o to zas³ug¹ udanej dezinformacji, prowadzonej na szerok¹ skalê podczas wojny i po wojnie, a maj¹cej na celu wprowadzenie Zachodu w b³¹d co do charakteru chiñskiego komunizmu, oraz utajnienie sta³ej i rozbudowywanej sowieckiej pomocy dyplomatycznej, wywiadowczej i wojskowej dla Komunistycznej Partii Chin w koñcowych latach wojny domowej w Chinach. Podobieñstwa w wypowiedziach sowieckich i chiñskich na temat istoty komunizmu chiñskiego zdecydowanie sugeruj¹, ¿e by³a to skoordynowana akcja dezinformacyjna. Zachodnim dziennikarzom, odwiedzaj¹cym podczas wojny Yennan*, mówiono, ¿e chiñscy komuniœci nie byli tradycyjnymi komunistami, a jedynie reformatorami rolnymi podziwiaj¹cymi Zachód i ¿e mieli oni wiêcej wspólnego z chrzeœcijañskim socjalizmem, ni¿ z komunizmem sowieckim.1 Podobne komentarze wypowiadali przywódcy sowieccy. Na przyk³ad w czerwcu 1944 Stalin powiedzia³ do Averella Harrimana, ówczesnego ambasadora Stanów Zjednoczonych w Moskwie, ¿e chiñscy komuniœci nie byli prawdziwymi, lecz „margarynowymi”2 komunistami. W sierpniu 1944 roku Mo³otow, sowiecki minister spraw zagranicznych, powiedzia³ do Patricka Hurleya i Donalda Nelsona, dwóch osobistych wys³anników prezydenta Roosevelta do Czungkingu**, ¿e wielu z tak zwanych chiñskich komunistów to byli zdesperowani biedacy, którzy zapomnieliby o tych politycznych sk³onnoœciach od razu, gdyby tylko poprawi³a siê ich sytuacja materialna.3 W rozmowie z Harrym Hopkinsem, w dniu 26 maja 1945 r., Stalin poczyni³ parê pogardliwych uwag o Mao i da³ do zrozumienia, ¿e lekcewa¿y KPCh jako powa¿nego partnera; mówi³, ¿e jego zdaniem chiñscy komuniœci maj¹ mniejsze mo¿liwoœci ni¿ Czang Kai-szek i nie bêd¹ w stanie zjednoczyæ kraju 4
W trakcie negocjacji, prowadzonych z chiñskim ministrem spraw zagranicznych Wang Szih-ciechem latem 1945, Stalin wyrazi³ siê, ¿e chiñski komunizm zbyt wiele nie dokona. Sowieccy przywódcy zapewniali amerykañskiego sekretarza stanu Byrnesa, w Poczdamie
w lipcu 1945 roku, oraz grupê amerykañskich kongresmanów, przebywaj¹cych z wizyt¹ w Moskwie we wrzeœniu 19455 , ¿e chiñscy komuniœci nie byli autentycznymi komunistami.
Inn¹ oznak¹ uzgodnionej, chiñsko-sowieckiej kampanii dezinformacyjnej by³o niezgodne z prawd¹ oœwiadczenie Mao, wyg³oszone po rozwi¹zaniu Kominternu, ¿e od czasu jego siódmego kongresu w 1935 r. Chiny nie otrzyma³y ¿adnej pomocy ani porady ze strony Kominternu.6
Pozorowana przez Stalina nieznajomoœæ sytuacji w Chinach, by³a oczywiœcie udawana. Bowiem mia³a tam miejsce œcis³a wspó³praca pomiêdzy KPZR i KPCh; aktywnoœci¹ sowieckiego wywiadu obejmowano narodowy rz¹d Chin oraz jego politykê w co najmniej takim samym stopniu, w jakim zajmowano siê dzia³aniami Amerykanów i Brytyjczyków.
Autor podczas s³u¿by w sekcji Komitetu Informacji, odpowiadaj¹cej za pracê kontrwywiadowcz¹ w sowieckich organizacjach, dzia³aj¹cych w Chinach, Korei i Mongolii, dowiedzia³ siê o decyzji Sowietów, podjêtej po tajnych negocjacjach, prowadzonych z delegacj¹ wysokiego szczebla dzia³aczy KPCh, w Moskwie w jesieni 1946 roku, o zwiêkszeniu sowieckiej pomocy wojskowej dla KPCh; generalicja sowiecka, wywiad wojskowy i ministerstwo transportu zosta³y poinformowane, ¿e maj¹ w pierwszej kolejnoœci wspieraæ chiñsk¹ armiê komunistyczn¹. W okresie miêdzy rokiem 1946 a 1949 potajemnie wysy³ano poci¹gami do Chin wielkie iloœci sowieckiej broni i amunicji, wraz z amerykañsk¹ broni¹, przekazan¹ dla ZSRR przez USA podczas wojny i jeszcze dodatkowo broñ japoñsk¹, zarekwirowan¹ przez Sowietów w Mand¿urii. Na wyk³adzie dla studentów Wy¿szej Szko³y Wywiadu w Ba³aszice w 1949 r. genera³ Roszczyn, szef sowieckiego wywiadu i ówczesny ambasador ZSRR w Chinach, przekonywa³, ¿e to sowiecka pomoc umo¿liwi³a chiñskiej komunistycznej Armii Wyzwoleñczej przechylenie militarnej przewagi na jej korzyœæ, a nastêpnie rozpoczêcie w latach 1947- 48 ostatecznej, zwyciêskiej ofensywy przeciwko Armii Narodowej (Czang Kaiszeka).
Dalsze wsparcie by³o wysy³ane do Chin przez Sinkiang.*** Sowieci utracili kontrolê nad Sinkiangiem w 1943 r., gdy gubernator tego regionu Szeng Szi-caj, sowiecki agent, zerwa³ wspó³pracê ze Zwi¹zkiem Sowieckim.
W celu przywrócenia kontroli nad sytuacj¹, w rejonie Ili w Sinkiangu zorganizowano bunt, a jego organizatorami byli: Fitin z Moskwy, Pitowranow z Kazachstanu, Ogolcow i Byzow z Uzbekistanu oraz Langfang i Iwanow z Mongolii Zewnêtrznej, wszyscy oni byli genera³ami sowieckiej bezpieki i wywiadu. Bunt by³ udany i „niepodleg³a Republika Wschodniego Turkiestanu” zosta³a proklamowana, wraz z nowym przywódc¹ Sajfudinem, kolejnym sowieckim agentem. Od tego czasu Sinkiang by³ u¿ywany przez Sowietów jako trasa dostaw dla KPCh, a¿ do przejêcia przez komunistów chiñskich ca³kowitej kontroli nad t¹ prowincj¹.

Wielb³¹dzi Szlak prowadz¹cy do Ningsia z Mongolii Zewnêtrznej, równie¿ by³ u¿ywany jako trasa dostaw broni i zaopatrzenia. Wiêkszoœæ sowieckiego wysi³ku wywiadowczego zosta³a skierowana na pozyskiwanie wojskowych informacji o armii Kuomintangu, w interesie korzyœci dla KPCh i w celach siania dywersji wœród administracji i policji rz¹du narodowego. Gdy ambasada sowiecka, w œlad za rz¹dem narodowców przenios³a siê do Kantonu, to uczyni³a tak nie po to, by zademonstrowaæ lojalnoœæ ZSRR wobec Traktatu o PrzyjaŸni z nacjonalistycznym rz¹dem Republiki Chiñskiej, jak czêsto przypuszczano, lecz by u³atwiæ sobie kontakty z sowieck¹ agentur¹, rozlokowan¹ w administracji narodowców, co zgadza siê z treœci¹ telegramów sowieckiego wywiadu, wymienianych wówczas miêdzy Chinami a Moskw¹. Warto zaznaczyæ, ¿e uznanie przez Sowietów nowego chiñskiego,
komunistycznego rz¹du i ustanowienie z nim dyplomatycznych zale¿noœci odby³o siê za poœrednictwem szefa sowieckiego wywiadu i równoczeœnie konsula generalnego ZSRR w Pekinie, pu³kownika Tychwinskiego.7 By³ to ten sam Tychwinskij, który w odpowiedzi na oskar¿enia ze strony chiñskich narodowców, ¿e Sowieci podczas ca³ej wojny domowej pomagali KPCh, wystosowa³ oficjalne zaprzeczenie z ramienia rz¹du ZSRR, rozes³awszy za poœrednictwem Associated Press depesze prasow¹, datowan¹ 30 grudnia 1947 roku w Pekinie, w której og³osi³, co nastêpuje: „mój rz¹d uznaje tylko jeden rz¹d w Chinach – rz¹d narodowy
– i nie dostarcza komunistom niczego, jest to w 100 % zaprzeczenie zarzutom”. To dementi by³o, oczywiœcie, w 100 % fa³szywe. Stanowi jeden z epizodów wielkiego i œcis³ego powi¹zania wywiadów sowieckiego i chiñskiego oraz operacji dezinformacyjnych, ukierunkowanych na pomoc dla KPCh w dojœciu do w³adzy, przy ukrywaniu przed Zachodem faktu udzielania przez Sowietów pomocy komunistom chiñskim. Po swojej pora¿ce Czang Kai-szek przyzna³ szczerze, i zgodnie z prawd¹, ¿e KPCh „ukrad³a wywiad z naszego rz¹du i w tym samym czasie zamknê³a przed rz¹dem wszystkie drogi do wywiadów. To by³o do przewidzenia. Ale oni poszli o krok dalej i dostarczali zachodnim narodom fa³szywych informacji o rz¹dzie chiñskim, w celu kszta³towania ich negatywnego nastawienia do naszego
kraju”.8 Gdyby administracja Stanów Zjednoczonych nie pad³a ofiar¹ komunistycznej dezinformacji i uœwiadamia³aby sobie wówczas zakres i skalê pomocy sowieckiej dla chiñskich komunistów, to bez w¹tpienia bardziej zdecydowanej pomocy udzielono by chiñskim narodowcom. Nawet jeœli nie ocali³oby to Chin przed komunizmem, to przynajmniej reakcja amerykañskiej opinii publicznej na pora¿kê polityki Stanów Zjednoczonych by³aby bardziej wywa¿ona, ni¿ w czasach Mc Carthy’ego.
Tarcia chiñsko-sowieckie, 1950-57 i ich za³agodzenie Zmieniony charakter stosunków chiñsko-sowieckich po przejêciu w³adzy przez KPCh, znalaz³ wyraz w 30-letnim Traktacie o
PrzyjaŸni, podpisanym podczas oficjalnej, pañstwowej wizyty Mao w Moskwie w lutym 1950 roku.9 Sowieci obiecali swoje poparcie dla „wyzwolenia” Tybetu i Tajwanu. Mao us³ysza³ od
Stalina, ¿e ca³a aktywnoœæ wywiadu sowieckiego na terenie pañstwa chiñskiego usta³a, oraz ¿e nazwiska by³ych szpiegów sowieckich bêd¹ ujawnione s³u¿bom wywiadu chiñskiego.
Mimo udanej wizyty Mao, wci¹¿ istnia³y nierozstrzygniête problemy i niedostosowania w relacjach miêdzy oboma krajami. By³oby du¿ym b³êdem traktowaæ Chiny w tym czasie jako satelitê ZSRR. Zasiêg sowieckiej infiltracji i kontroli nad Chiñsk¹ Parti¹ Komunistyczn¹ i rz¹dem by³ ma³y w porównaniu do tych, jakie zastosowano wobec wschodnioeuropejskich satelitów; w Chinach by³o to, ogólnie mówi¹c, ograniczone do Sinkiangu i Mand¿urii. Niemniej jednak stosunki wzajemne nie uk³ada³y siê tak, jak miêdzy równymi partnerami. Sowieci ca³y czas kontynuowali mieszanie siê w wewnêtrzne sprawy Chin, zw³aszcza w
Mand¿urii, na pó³wyspie Liaotung, w Sinkiangu i w rejonach przygranicznych.
Wielu sowieckich agentów, przede wszystkim w Sinkiangu, zosta³o rzeczywiœcie ujawnionych komunistom chiñskim, wœród nich Sajfudin, który w 1945 r. by³ jednym z przywódców buntu, zorganizowanego przez Sowietów w Turkiestanie Wschodnim. Zosta³ on cz³onkiem pierwszego rz¹du komunistycznych Chin i pozostawa³ u w³adzy w Sinkiangu jeszcze przez wiele lat po roz³amie chiñsko-sowieckim. Jednak pomimo zapewnieñ Stalina, niektórzy sowieccy agenci w Chinach, jak np. wieloletni agent w Szanghaju, chiñski obywatel o nazwisku Kazakow, nie zostali ujawnieni Chiñczykom.
Tak¿e nie do koñca szczerzy byli Sowieci odnoœnie nieruchomoœci, tajemnie posiadanych w Chinach a s³u¿¹cych im do operacji wywiadowczych; kiedy Chiñczycy przy³apywali Sowietów na zbyt jawnie prowadzonych tego rodzaju dzia³aniach na swoim terenie, dochodzi³o do staræ miêdzy nimi. W roku 1950 wyros³o nowe Ÿród³o napiêæ i konfliktów, a pod³o¿em tego by³o traktowanie œrodowiska emigrantów rosyjskich w Chinach. Sowieci sami dokonywali wœród nich aresztowañ, wys³uguj¹c siê lokalnymi oficerami chiñskiej bezpieki,
bez zawiadamiania Pekinu, bywa³o te¿, ¿e funkcjonariusze chiñscy odmawiali aresztowania tych emigrantów, na skalê ¿¹dan¹ przez Sowietów.
Powa¿ne nieporozumienie wynik³o, kiedy sowieccy doradcy ideologiczni, maj¹c na uwadze niezwyk³¹, politycznie nacjonalistyczn¹ przesz³oœæ Li Ku-nuna, szefa chiñskiego wywiadu wojskowego, za¿¹dali jego aresztowania. Chiñczycy stanowczo odmówili.

Poniewa¿ do tej pory nie istnia³a ¿adna formalna procedura do rozwi¹zywania sowiecko-chiñskich sytuacji konfliktowych, dlatego te¿ stosunki wzajemne i kontakty miêdzy tymi dwoma pañstwami zaczê³y wykazywaæ coraz wyraŸniejsz¹ tendencjê do pogarszania siê.
Najpowa¿niejsze ze wszystkich dotychczasowych zatargów wynik³y z powodu wojny w Korei, w któr¹ Stalin zaanga¿owa³ siê, bez liczenia siê ze stanowiskiem Mao. Gdy przebieg wojny zacz¹³ zmierzaæ w niekorzystn¹ dla komunistów stronê, co by³o spowodowane szybk¹ i efektywn¹ interwencj¹ wojsk Narodów Zjednoczonych, Sowieci zasugerowali, ¿e Chiñczycy powinni wys³aæ oddzia³y wojska, jako pomoc Pó³nocnym Koreañczykom.
Nic dziwnego, ¿e Chiñczycy z miejsca odmówili. Dopiero wskutek bezwzglêdnego nacisku, którego apogeum by³ tajny i osobisty list Stalina do Mao, Chiñczycy zgodzili siê wys³aæ „ochotników” do Korei.
Nieporozumienia w stosunkach chiñsko-sowieckich, chocia¿ starannie ukrywane przed Zachodem, utrzymywa³y siê tak d³ugo, jak d³ugo Stalin ¿y³. Tu¿ po jego œmierci Sowieci poczynili starania, by polepszyæ wzajemne relacje. Uregulowanie konfliktu koreañskiego sta³o siê priorytetowym celem dla bezpoœrednich nastêpców Stalina i ten temat by³ przedmiotem pierwszej dyskusji z Czou En-laiem, kiedy przyjecha³ on do Moskwy, by
uczestniczyæ w pogrzebie Stalina. Inny ciernisty problem, który szybko zosta³ rozwi¹zany, dotyczy³ Kao Kanga, nieoficjalnego „Gubernatora Mand¿urii”, z którym Sowieci podtrzymywali sekretne kontakty nawet podczas wojny koreañskiej. Po aresztowaniu Berii poinformowano poufnie chiñskich przywódców, ¿e Kao Kang by³ jednym z agentów Berii. W lutym 1954 roku rz¹d chiñski zdymisjonowa³ Kao Kanga za „separatystyczne tendencje i spiskowanie, z zamiarem utworzenia w³asnego, niezale¿nego Królestwa Kao Kanga w Mand¿urii”. Kao Kang by³ wiêziony bez procesu s¹dowego i powiesi³ siê.
W paŸdzierniku 1954 r. Chruszczow i Bu³ganin wybrali siê do Chin na rozmowy z przywódcami KPCh, które doprowadzi³y do dobrowolnego zrzeczenia siê przez Sowietów, na rzecz Chin, ich wszystkich praw eksterytorialnych. Odwieczne, zastarza³e problemy Mand¿urii i Sinkiangu zosta³y rozwi¹zane, a granice chiñsko- sowieckie ostatecznie ustanowione i uregulowane. Sowiecka pomoc ekonomiczna i wojskowa dla Chin zosta³y zwiêkszone. 17 stycznia 1955 r. rz¹d sowiecki poda³ do wiadomoœci, ¿e bêdzie wspomagaæ Chiny w rozpoczêciu i prowadzeniu programu naukowych badañ j¹drowych. PóŸniej ZSRR podj¹³ siê budowy w Chinach reaktora j¹drowego, który mia³ funkcjonowaæ od marca 1958 roku.
Na polu wywiadowczym Sowieci zdobyli siê na ustêpstwo w sprawie Li Ku-nuna. Li zachowa³ swoje stanowisko, a sowiecki doradca, który nie móg³ dojœæ z nim do porozumienia, zosta³ wymieniony na innego. Poprzednia decyzja, o ujawnieniu w³adzom Chin wszystkich by³ych agentów sowieckich, zwerbowanych i dzia³aj¹cych w Chinach, teraz zosta³a zrealizowana w pe³ni i bez wyj¹tków. W gronie tych ujawnionych sowieckich agentów znalaz³o siê nazwisko pani Sung Czing-ling, wdowy po doktorze Sun Yat-senie. Jako taka, pani Sung Czing-ling zosta³a przyjêta do KPCh, nadto uczyniono z niej honorowego prezydenta ChRL, na krótko przed jej œmierci¹ w maju 1981 r. Wyprawiono
jej te¿ imponuj¹co majestatyczny pogrzeb pañstwowy, z obecnoœci¹ przywódców KPCh. Innym ujawnionym agentem okaza³ siê byæ Kuo Mo-dzio, s³ynny poeta i naukowiec, prezydent Chiñskiej Akademii Nauk i aktywny dzia³acz Œwiatowej Rady Pokoju.
Prawdopodobnie jedynie kilka, o ile w ogóle, nazwisk na liœcie sowieckich agentów by³o niespodziank¹ dla chiñskich przywódców; w tym przypadku ewidentna szczeroœæ strony sowieckiej pozwoli³a w koñcu usun¹æ to potencjalne Ÿród³o konfliktów.
Nastêpnie, na chiñsk¹ proœbê, s³u¿by wywiadu sowieckiego wys³a³y do Chin wielu najlepszych ekspertów od takich specjalizacji jak: wywiad naukowy, penetracja zachodnich ambasad w Moskwie, fizyczna ochrona instalacji rakietowych i j¹drowych, produkcja sprzêtu obserwacyjnego i pods³uchowego, przeprowadzanie operacji sabota¿u i zabójstw.
Podczas burzliwych wydarzeñ w Europie Wschodniej w 1956 roku, da³y siê zauwa¿yæ rozbie¿noœci w opinii Sowietów i Chiñczyków na temat Stalina. O ile Chiñczycy zgadzali siê, ¿e Stalin pope³nia³ b³êdy, zw³aszcza w przypadku Jugos³awii, to jednak sk³aniali siê do bardziej wywa¿onego pogl¹du odnoœnie jego miejsca w historii, ni¿ przedstawi³ to Chruszczow w swoim referacie na XX ZjeŸdzie KPZR. Pod koniec paŸdziernika 1956 r. chiñska delegacja wysokiego szczebla z³o¿y³a tajn¹ wizytê w Moskwie, podczas której skrytykowa³a sowieckich przywódców za ich ogólnie manipulacyjne podejœcie do problemów krajów satelickich, oraz nalega³a na natychmiastow¹ sowieck¹ interwencjê wojskow¹ na Wêgrzech. Jednym z nastêpstw tej chiñskiej wizyty by³o jawne zobowi¹zanie siê przez sowiecki rz¹d do przegl¹du statusu i funkcji doradców sowieckich we wszystkich krajach Bloku.
Mao i Teng Hsiao-ping przewodzili delegacji chiñskiej na konferencji przywódców pañstw Bloku Sowieckiego w Moskwie, w listopadzie 1957 roku. Wspóln¹ ocenê Stalina uzgodniono jednomyœlnie. Mao wyg³osi³ opiniê, ¿e g³ównym b³êdem Stalina by³y represje wobec cz³onków partii, oraz jego sk³onnoœci do „wielkonarodowego szowinizmu”. Te w³aœnie szowinistyczne inklinacje mia³y odbicie w polityce Stalina w Mand¿urii i w postêpowaniu niektórych doradców sowieckich w Chinach. Jedyn¹ krytyk¹, jak¹ Mao wyra¿a³ odnoœnie sowieckiej decyzji z 1956 roku o przyznaniu siê do stalinowskich wypaczeñ, by³o zaniedbanie
wczeœniejszego skonsultowania tej decyzji z innymi partiami komunistycznymi. Chruszczow przyj¹³ tê krytykê, jako uzasadnion¹.
Przywódcy Zwi¹zku Sowieckiego postanowili nie powtarzaæ w przysz³oœci b³êdów Stalina, w szczególnoœci zgodzono siê, ¿e metody represji nie powinny byæ stosowane przeciwko by³ym cz³onkom partyjnej opozycji. Stosunek do nich powinien byæ taki, jak traktowa³by ich sam Lenin. To wyjaœnia, dlaczego Malenkow, Mo³otow i Bu³ganin nie zostali zastrzeleni.
Status i funkcje doradców sowieckich, w³¹cznie z doradcami wywiadu i bezpieki, zosta³y uregulowane ku satysfakcji Chiñczyków. Role doradców zosta³y ograniczone do konsultacji i koordynacji. Mieszanie siê w wewnêtrzne, administracyjne sprawy s³u¿b chiñskich, zosta³o wykluczone. Sowieci autentycznie potraktowali s³u¿by chiñskie jako równe pod wzglêdem statusu, o ile nie doœwiadczenia. W koñcu, w myœl otwartoœci, Sowieci ujawnili im wszystkich swoich agentów narodowoœci chiñskiej. Problem tajnych baz sowieckich w Chinach, jako zaplecza dla „nielegalnych” operacji wywiadowczych w krajach niekomunistycznych, tak¿e zosta³ rozwi¹zany. Nowe bazy dla „nielegalnych” akcji, razem z ca³ym niezbêdnym wyposa¿eniem, zosta³y urz¹dzone przez Chiñczyków dla sowieckich s³u¿b wywiadowczych w kilku chiñskich portach, m.in. w Szanghaju. Przyk³adów takiej praktycznej wspó³pracy by³o wiêcej. Na proœbê Chiñczyków Sowieci zbudowali specjaln¹ fabrykê urz¹dzeñ pods³uchowych wysokiej czu³oœci. Przys³ano sowieckich doradców o du¿ym doœwiadczeniu w pracy polityczno wywiadowczej przeciwko Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii. Wœród nich byli pu³kownik Smirnow, by³y rezydent sowieckiego wywiadu w Nowym Jorku oraz pu³kownik Woronin, by³y szef Wydzia³u Brytyjskiego kontrwywiadu sowieckiego. Pod koniec 1957 roku Chiñczycy poprosili o doradcê od zabójstw politycznych i sabota¿u. W odpowiedzi Sowieci wys³ali do Chin swojego najlepszego cz³owieka, genera³a Wertyporocha, by³ego szefa ich w³asnego wydzia³u zabójstw politycznych i sabota¿u, by³ego rezydenta w Iranie.
Wertyporoch pracowa³ jako doradca KGB w Chinach a¿ do swej œmierci w styczniu 1960 roku. Zosta³y ustanowione regularne konsultacje osobiste miêdzy szefami s³u¿b sowieckich i chiñskich. Nowy dowódca KGB Szelepin, wkrótce po objêciu stanowiska szefa KGB w grudniu 1958, z³o¿y³ wizytê w Chinach, z której wróci³ pod wra¿eniem uznania dla sprawnoœci Chiñczyków w rozprawianiu siê z opozycj¹ antyre¿imow¹, z³o¿on¹ z ludzi m³odych, intelektualistów, przywódców religijnych i mniejszoœci narodowych, szczególnie skutecznej podczas usuwania „tysi¹ca chwastów” latem 1956. Szelepin poleci³, by w KGB zapoznawano siê z tym i uczono na chiñskich doœwiadczeniach. Prawie w tym samym czasie, co Szelepin, wizytê robocz¹ w Chinach z³o¿y³ genera³ Sacharowskij, szef sowieckiego
wywiadu.
Na pierwszym zjeŸdzie szefów bezpieki i wywiadów pañstw Bloku, w po³owie 1959 roku w Moskwie, Chiñczycy byli reprezentowani przez ministra bezpieczeñstwa publicznego Lo Dziui-cyna. Na tej konferencji podjêto decyzje o ustanowieniu wspó³pracy i ³¹cznoœci w sprawach bezpieczeñstwa i wywiadów w obrêbie ca³ego Bloku, na zasadach wielostronnego
wspierania oraz o zorganizowaniu w celu lepszej skutecznoœci, wspólnego, wywiadowczo-bezpieczniackiego centrum koordynacyjnego.
Na pocz¹tku roku 1960 genera³ Pitowranow, jeden z najbardziej doœwiadczonych sowieckich genera³ów w ca³ej KGB, by³y wiceminister bezpieczeñstwa pañstwowego, znany i ceniony
przez komunistów chiñskich za jego dokonania w wojnie przeciwko Narodowej Armii Chiñskiej w Sinkiangu, zosta³ zatwierdzony na dowódcê doradców KGB w Chinach.
W latach 1959-60 regularnie odbywa³y siê tajne wymiany informacji miêdzy wywiadami politycznymi i wojskowymi obu krajów. Przedmiotem tak utajnionych zainteresowañ by³y przede wszystkim zachodnie opinie, pogl¹dy i prognozy odnoœnie stosunków chiñsko-sowieckich. KGB przekazywa³a Chiñczykom poufne i œciœle tajne informacje wywiadowcze, ze swoich Ÿróde³ w NATO i w Europie Zachodniej. Polskie s³u¿by wywiadowcze pozyska³y i przekaza³y do KGB zestaw dokumentów, w tym nagrania, z zapisem dyskusji na spotkaniu Grupy Bilderberg w roku 1958 lub 1959; to wp³ywowe grono dystyngowanych zachodnich
mê¿ów stanu debatowa³o o mo¿liwoœci roz³amu w stosunkach chiñsko-sowieckich i o prawdopodobnych konsekwencjach tego dla Bloku Komunistycznego oraz zastanawiano
siê nad sposobami wykorzystania tej sytuacji z po¿ytkiem dla Zachodu. Te materia³y znalaz³y siê wœród wielu dokumentów, które osobiœcie przywióz³ do Chin genera³ Sacharowskij. Poœród innych dokumentów przekazywanych Chiñczykom przez KGB znalaz³y siê tajne oceny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Stanów Zjednoczonych (US State Department) na temat ró¿nic w komunizmie sowieckim i chiñskim, oraz omówienie chiñskiej reakcji na wizytê Chruszczowa w USA w roku 1959. Dostarczona by³a równie¿ Chiñczykom przez KGB kopia tajnego raportu, przed³o¿onego NATO w 1959 r. przez by³ego Sekretarza Generalnego NATO, Spaaka, w którym omówione by³y rozdŸwiêki i nieporozumienia w relacjach sowiecko-chiñskich oraz konsekwencje tego dla NATO. Na Zachodzie propagowano, oczywiœcie celowo, opinie – mistyfikacje, ¿e przywódcy chiñscy i sowieccy s¹ na tyle nieœwiadomi sytuacji w œwiecie zewnêtrznym, ¿e nie s¹ w stanie ich zrozumieæ, nawet gdy otrzymuj¹ teksty oficjalnych dokumentów zachodnich, dostarczane im przez ich w³asne s³u¿by wywiadowcze. W rzeczywistoœci materia³y pochodz¹ce z wywiadów by³y tam pilnie studiowane, wch³aniane i stosowane do planowania politycznej strategii komunistycznej.

Skoro mowa o tajnych materia³ach wywiadowczych, to nale¿y dodaæ, ¿e jest prawdopodobne, i¿ komunistyczni stratedzy studiowali tak¿e ksi¹¿ki, takie jak „Perspektywy dla komunistycznych Chin” Walta Rostowa, który ju¿ w roku 1954 spekulowa³ na temat prawdopodobieñstwa pêkniêcia sojuszu chiñsko-sowieckiego. 10
Zapewne wiêc nieprzypadkowo Mikojan w swym przemówieniu na XXI ZjeŸdzie KPZR w lutym 1959 r. podkreœla³, ¿e zachodnie nadzieje i oczekiwania na roz³am, leg³y w gruzach,11 ten wers przemówienia odbija³ siê echem w podstawowych dokumentach komunistycznych tego okresu – w Manifeœcie 81 partii z listopada 1960 r.,12 oraz w strategicznym raporcie Chruszczowa z 6 stycznia1961 r. 1 3 Temat nierozerwalnej przyjaŸni chiñsko-sowieckiej
mo¿na by³o te¿ znaleŸæ w przemówieniach Czou En-laia14 oraz chiñskiego ministra spraw zagranicznych Czen Ji,15 i to pomimo coraz liczniejszych œwiadectw o istnieniu nieporozumieñ i sporów.
Ponad rok póŸniej, po udokumentowanym wycofaniu sowieckich specjalistów ekonomicznych i technicznych z Chin, w lipcu- sierpniu 1960, pozostawa³o tam jeszcze przynajmniej kilku wa¿nych doradców z KGB. By³y kolega i przyjaciel autora, wys³any do Chin w celu udzielania porad odnoœnie fizycznej ochrony
chiñskich instalacji j¹drowych, jeszcze w listopadzie 1961 przebywa³ w Chinach, czyli miesi¹c po zdemaskowaniu Albañczyków przez Chruszczowa na XXII ZjeŸdzie KPZR, które spowodowa³o, ¿e Czou En-lai opuœci³ salê zjazdu w wyraŸnie widocznym proteœcie.
Kontrastowa³o to z podobn¹ sytuacj¹ z 1948 r., kiedy nast¹pi³ rzeczywisty roz³am na linii Tito-Stalin; wtedy sowieccy doradcy do spraw wojska, wywiadu i kontrwywiadu byli pierwszymi, którzy w komplecie opuœcili Jugos³awiê. Tym razem powi¹zania wywiadów i bezpieki miêdzy Sowietami i Chiñczykami a¿ do koñca 1961 r. by³y nieporównywalnie wa¿niejsze, ni¿ pogorszenie ogólnych stosunków przed t¹ dat¹.
Rozbie¿noœci miêdzy oznakami roz³amu, a otwart¹ i wewnêtrzn¹ informacj¹ o kontynuowaniu dobrych stosunków musz¹ byæ dostrzegane, pomimo przesz³ej bliskiej i skutecznej wspó³pracy partii sowieckiej i chiñskiej w operacjach dezinformacyjnych z lat 1944-49; te dezinformacje okaza³y siê byæ œwietn¹ zas³on¹ dla ukrycia ogromnej pomocy militarnej ZSRR dla KPCh w koñcowych latach wojny domowej i z powodzeniem wykreowa³y wizerunek komunizmu chiñskiego jako stosunkowo niegroŸnego ruchu reformy rolnej.
Na tym tle fakt, ¿e ju¿ w latach 1959-61 relacje sowiecko-chiñskie pod¹¿a³y wg wzorca sowiecko-jugos³owiañskiego i sowiecko- albañskiego – i to w tym samym okresie, kiedy podstawa dla napiêæ i roz³amów miêdzy cz³onkami Bloku zosta³a usuniêta, a wszyscy cz³onkowie obozu, w³¹cznie z Chinami, wnosili swój wk³ad w tworzenie nowej polityki – sugeruje, ¿e sowiecko-chiñskie waœnie by³y, podobnie jak ca³y ich wizerunek, produktem
polityki dezinformacyjnej bloku sowieckiego. Fakt, ¿e Chiny kontynuowa³y wysy³anie obserwatorów na konferencje RWPG i Politycznego Komitetu Konsultacyjnego Uk³adu Warszawskiego a¿ do koñca roku 1961, potwierdza ten wniosek.
Historyczny dowód na nieporozumienia chiñsko-sowieckie Gdy „roz³am” chiñsko-sowiecki sta³ siê powszechnie znany, w opiniotwórczych krêgach Zachodu modne zaczê³o byæ, w znacznym stopniu przy zachêcie ze strony Ÿróde³ sowieckich i chiñskich, poszukiwanie wyt³umaczenia tego faktu w tradycyjnej rywalizacji i zatargach pomiêdzy tymi dwoma krajami, siêgaj¹cych w g³¹b a¿ do XVI wieku. By³y to argumenty nie mniej naci¹gane, ni¿ próba usprawiedliwiania pogorszonych w latach szeœædziesi¹tych stosunków francusko-amerykañskich, przez powo³ywanie siê na francusk¹ kolonizacjê Luizjany. Natur¹ ideologii komunistycznej by³o to, ¿e zdobycie w³adzy przez partie komunistyczne, czy to w Zwi¹zku Sowieckim, w Chinach czy gdziekolwiek indziej, po³¹czone by³o, w ka¿dym przypadku, z radykalnym zerwaniem z tradycjami politycznymi danego kraju.16
Znacznie s³uszniej by³oby doszukiwaæ siê przyczyn omawianego roz³amu w rozdŸwiêkach, narastaj¹cych miêdzy komunistycznymi partiami sowieck¹ i chiñsk¹, ju¿ od roku 1917. Ró¿nice miêdzy nimi i nieporozumienia, niew¹tpliwie istnia³y. By³y to odmienne pogl¹dy i decyzje tych partii co do taktyki, stosowanej wobec ch³opów i robotników w latach dwudziestych. W okresie 1932-35 Stalin by³ przeciwny przewodniczeniu KPCh przez Mao; jednak by³y to wówczas przejœciowe nieporozumienia, które nie przeszkodzi³y w za¿y³ej wspó³pracy miêdzy komunistami sowieckimi i chiñskimi w latach 1935-49. Rzekome ró¿nice pomiêdzy nimi co do taktyki stosowanej na zjednoczonym froncie przeciwko Kuomintangowi oraz w ich postawach wobec chiñskiego rz¹du narodowego, by³y fa³szem, skonstruowanym z wyrachowaniem podczas wspólnych dzia³añ dezinformacyjnych, których celem by³o ukrycie pomocy sowieckiej dla KPCh, kontrolowanie i powstrzymanie skali pomocy amerykañskiej dla rz¹du narodowego oraz umo¿liwienie komunistom chiñskim i sowieckim obalenia tego rz¹du poprzez skuteczn¹ metodê prowadzenia, coraz powszechniej, podwójnej gry wobec niego. Sowiecka pomoc wojskowa dla KPCh umo¿liwi³a przechylenie szali zwyciêstwa na korzyœæ strony komunistycznej w Chinach.
Jednak po zwyciêstwie komunistów znów pojawi³y siê nieporozumienia i Ÿród³a konfliktów miêdzy parti¹ sowieck¹ a parti¹ chiñsk¹. Gdyby manipulacyjna bezwzglêdnoœæ Stalina w jego
podejœciu do stosunków ZSRR-Chiny, jak i w ogóle do wszystkich relacji wewn¹trzblokowych, nie zosta³a w porê za³agodzona, mog³aby doprowadziæ do faktycznego roz³amu sowiecko-chiñskiego, analogicznie do roz³amu z Jugos³awi¹ Tito. Rzeczywiœcie, w tym przypadku dzia³ania i œrodki koryguj¹ce zosta³y podjête w porê. Pod koniec 1957 r. nie by³o wiêcej znacz¹cych nieporozumieñ pomiêdzy cz³onkami bloku. Warto zauwa¿yæ, ¿e Chiñczycy uzasadniali swoje polemiczne stanowisko wobec Zwi¹zku Sowieckiego, lecz ich argumentem nie by³y rzeczywiste utrudnienia ze strony Sowietów, przez które przechodzili w latach 1949-53, ale pozorne przeszkody w kontaktach z Chruszczowem po roku 1957, i sporne problemy, które na ten czas zosta³y ju¿ trwale uregulowane. Udzia³ Chruszczowa w usuwaniu b³êdów przesz³oœci z chiñsko-radzieckiej wspó³pracy, zosta³ z uznaniem doceniony w 1957 roku przez samego Mao17.
Kszta³towanie siê rozdŸwiêków chiñsko-sowieckich Z grubsza mówi¹c, mo¿na wyodrêbniæ 3 okresy, w których roz³am coraz wyraŸniej siê formowa³: pierwszy od roku 1957 do po³owy 1963, drugi rozwin¹³ siê w latach 1963 do 1969 i trzeci, otwarty, od roku 1969 i dalej. Wiêkszoœæ oficjalnych Ÿróde³ komunistycznych z pierwszego okresu, kierowanych do odbiorców komunistycznych, nie przyznaje, by istnia³y nieporozumienia we wspó³pracy Chin i Zwi¹zku Sowieckiego, wprost przeciwnie, rekordowo liczne uczestnictwo Chiñczyków na œwiatowych konferencjach partii komunistycznych, zorganizowanych w Moskwie w roku 1957 i 1960, na XX ZjeŸdzie KPZR w lutym 1959, oraz chiñska obecnoœæ w roli obserwatorów na spotkaniach roboczych Uk³adu Warszawskiego i RWPG, wszystko to wskazywa³o na kontynuowanie coraz œciœlejszej wspó³pracy na wysokim szczeblu, miêdzy rz¹dami i partiami ZSRR i Chin. Ten sam wniosek móg³by byæ wyci¹gniêty na podstawie o¿ywionej wymiany oficjalnych delegacji. Tylko w roku 1959 odwiedzi³o Chiny co najmniej 125 delegacji ze Zwi¹zku Sowieckiego i Europy Wschodniej.
Ponad 100 chiñskich delegacji z³o¿y³o wizyty rewan¿owe. Dowody rozdŸwiêków mo¿na by³o jednak znaleŸæ w nieoficjalnych Ÿród³ach komunistycznych, takich jak: rozmaite akapity, i aluzje miêdzy wierszami, zamieszczane w tekstach nieodnosz¹cych siê bezpoœrednio do tych zagadnieñ, publikowanych w oficjalnej prasie sowieckiej i chiñskiej, uwagi wypowiadane przez komunistycznych przywódców do zachodnich dziennikarzy i mê¿ów stanu oraz retrospekcyjne podsumowania polemik na zamkniêtych obradach partyjnych, jak to mia³o miejsce na przyk³ad po zjeŸdzie partii rumuñskiej w czerwcu 1960 r., oraz po kongresie 81 partii w listopadzie 1960. To s¹ dowody nieoficjalne, wiêkszoœæ z nich ma charakter rozliczeniowy, jednak dosadnie wykazuj¹ pogorszenie wspó³pracy partyjnej i dyplomatycznej
w 1959 roku, co zaowocowa³o wstrzymaniem sowieckiej wspó³pracy militarnej i j¹drowej w tym¿e roku, oraz przerwaniem pomocy gospodarczej ZSRR dla Chin w roku 1960.
Dopiero od koñca roku 1961 zaczê³y pojawiaæ siê zwiastuny nieporozumieñ chiñsko-sowieckich tak¿e w oficjalnych Ÿród³ach i wydarzeniach komunistycznych. Sprowadzi³o siê to do wówczas do symbolicznego w wymowie poparcia przez Chiny stalinizmu i stanowiska Albanii, podczas gdy je oba zdemaskowa³ i potêpi³ Chruszczow na XXII ZjeŸdzie KPZR. Od tego czasu zaczê³y wyraŸnie rzucaæ siê w oczy konflikty i rywalizacja pomiêdzy delegacjami Chin i ZSRR na forum organizacji miêdzynarodowych. Zmniejszy³ siê nap³yw informacji z oficjalnych Ÿróde³ komunistycznych na temat wspó³pracy sowiecko-chiñskiej. W drugiej fazie roz³amu istnienie tych rozdŸwiêków zosta³o potwierdzone w ca³ej rozci¹g³oœci. Dla pozoru podjêto jeszcze próbê uregulowania tych nieporozumieñ, gdy w lipcu 1963 r. delegacja partii chiñskiej wysokiego szczebla przyby³a do Moskwy z oficjaln¹ wizyt¹ na rozmowy. Oczywiœcie, rozmowy te zakoñczy³y siê fiaskiem i odt¹d nabra³y tempa publiczne polemiki
miêdzy obiema partiami. Tajna dotychczas korespondencja partyjna, dowodz¹ca sytuacji konfliktowych miêdzy partiami, zosta³a ujawniona w prasie sowieckiej i chiñskiej. Kilku dyplomatów chiñskich zosta³o wydalonych ze Zwi¹zku Sowieckiego za rozdawanie ulotek. Chiny wyst¹pi³y z „frontowych” (fasadowych), komunistycznych organizacji miêdzynarodowych. Kilka partii komunistycznych z niekomunistycznych krajów otwarcie
zajê³o stanowisko prosowieckie lub prochiñskie, w kilku przypadkach prochiñskie grupy roz³amowe oderwa³y siê od partii promoskiewskich.
W trzecim okresie, który z ca³¹ brutalnoœci¹ rozwin¹³ siê od roku 1969, jawne pogorszenie stosunków chiñsko-sowieckich wyra¿a³o siê zarówno w czynach jak i w s³owach. Zwiêkszono poziom zabezpieczeñ i liczbê oddzia³ów wojskowych, stacjonuj¹cych na granicy chiñsko-radzieckiej. Miewa³y tam miejsce incydenty graniczne miêdzy oboma krajami, inicjowane przeciwko sobie na tle wzajemnych oskar¿eñ o „hegemoniê”. Chiny zaczê³y powszechnie i systematycznie zajmowaæ pozycjê przeciwn¹ do Zwi¹zku Sowieckiego w sprawach NATO, Uk³adu Warszawskiego, EWG, odprê¿enia, rozbrojenia, bezpieczeñstwa europejskiego i wielu problemów Trzeciego Œwiata, w³¹cznie z sowieck¹ interwencj¹ zbrojn¹ w Afganistanie. Po komunistycznym zwyciêstwie w Wietnamie, Wietnamczycy sprzymierzyli siê bardziej œciœle ze Zwi¹zkiem Sowieckim. Chiñczycy i Sowieci wspierali
przeciwne strony w konflikcie zbrojnym pomiêdzy rywalizuj¹cymi komunistycznymi frakcjami w Kampuczy.
W roku 1979 Chiñczycy „ukarali” Wietnamczyków krótk¹ inwazj¹ na ich terytorium. Jednak pomimo tej jawnej przemocy, spowodowanej chiñsk¹ wrogoœci¹ do Zwi¹zku Sowieckiego i jego bliskiego sojusznika wietnamskiego, do roku 1980 ca³y roz³am wci¹¿ nie doprowadzi³ do zerwania stosunków dyplomatycznych miêdzy ChRL i Zwi¹zkiem Sowieckim, a tak sta³o siê przecie¿ w roku 1961, gdy podobny spór, sowiecko-albañski, spowodowa³ natychmiastowe i ca³kowite zerwanie stosunków dyplomatycznych. Teraz równie¿ nie zosta³ anulowany traktat sowiecko-chiñski o przyjaŸni, wzajemnej pomocy i wspó³pracy. Do roku 1980 ka¿da ze stron by³a zobowi¹zana wesprzeæ wzajemnie drug¹, w razie nag³ej koniecznoœci.
Z tej pokrótce zarysowanej historii roz³amu chiñsko-sowieckiego widaæ, ¿e przez wiêkszoœæ pierwszej fazy panowa³a totalna niespójnoœæ miêdzy œwiadectwami na temat oznak roz³amu,
pochodz¹cymi z nieoficjalnych Ÿróde³ komunistycznych a dowodami z oficjalnych, komunistycznych Ÿróde³, popartymi zakulisowymi informacjami autora. W drugiej fazie utrzymywano wiêcej zbie¿noœci miêdzy dowodami roz³amu z oficjalnych i nieoficjalnych
komunistycznych Ÿróde³, chocia¿ wci¹¿ dominowa³a sprzecznoœæ miêdzy oficjalnymi Ÿród³ami z pierwszej fazy, a dowodami z tego okresu, które wysz³y na jaw w fazie drugiej. St¹d „nowa metodologia”, zw³aszcza gdy weŸmiemy pod uwagê rozpoczêcie programu dezinformacyjnego w latach 1958-60 i historyczny precedens, na którym by³ on oparty, przyznaje wiêksz¹ wiarygodnoœæ œwiadectwom roz³amu z oficjalnych Ÿróde³ komunistycznych, oraz poddaje w w¹tpliwoœæ autentycznoœæ tajnej korespondencji i polemik partyjnych, opublikowanych w drugiej fazie roz³amu.
Mo¿na wypunktowaæ kilka przyk³adów niekonsekwencji. Po pierwsze, oficjalnie dowodzono w prasie obu krajów, ¿e trwaj¹ w najlepsze dobre relacje chiñsko-sowieckie. W Manifeœcie ze
zjazdu 81 partii z listopada 1960 r. znalaz³o siê podkreœlenie, ¿e zachodnie nadzieje na roz³am w bloku komunistycznym leg³y w gruzach. Podpisuj¹c to, Chiñczycy wyraŸnie zaaprobowali taktykê „pokojowego wspó³istnienia” jako jedn¹ z opcji we wspólnej, dalekosiê¿nej polityce. Prezydent Chin Liu Szao-tsi, który przewodniczy³ delegacji chiñskiej na ów zjazd, zwiedza³ nastêpnie Zwi¹zek Sowiecki w towarzystwie sowieckiego prezydenta, co by³oby niespotykan¹ uprzejmoœci¹, gdyby faktycznie istnia³ powa¿ny zatarg miêdzy nimi. Raport Chruszczowa, og³oszony 6 stycznia 1961 r., szeroko kolportowany w ZSRR, podkreœla³ za¿y³oœæ wzajemnych stosunków chiñsko-sowieckich.
Po drugie, chocia¿ prasa i radio Chin i ZSRR musza byæ postrzegane jako oficjalne Ÿród³a komunistyczne, to nale¿y pamiêtaæ, ¿e media te s¹ przede wszystkim podporz¹dkowane wyk³adniom oficjalnej ideologii, takim jak Manifest 81 partii, czy inne decyzje i deklaracje zjazdów partii, sowieckiej oraz chiñskiej.
Oznacza to, ¿e takie ideologiczne decyzje i deklaracje nie mog¹ byæ kwestionowane przez oœwiadczenia ¿adnych indywidualnych grup partyjnych, ani w prasie ani w radiu, co ma szczególne znaczenie w œwietle decyzji z lat 1958-60, dotycz¹cych wspierania nowej, dalekosiê¿nej polityki, z programem operacji dezinformacyjnych. Po trzecie ani sowieckie ani chiñskie spo³eczeñstwo do koñca 1961 roku nie by³o informowane, ¿e w relacjach miêdzy ich
partiami dochodzi do nieporozumieñ i sporów, a nawet potem, do po³owy roku 1963 nie by³o otwartej informacji, jedynie poœrednie aluzje. Ani spo³eczeñstwo sowieckie ani spo³eczeñstwo
chiñskie nie mia³o mo¿liwoœci czytania prasy drugiego pañstwa, ani tym bardziej zauwa¿enia rozbie¿noœci miêdzy nimi na temat polityki zagranicznej, czy zagadnieñ doktrynalnych. Mo¿na w¹tpiæ, czy mia³oby dla nich du¿e znaczenie zmniejszenie iloœci sprawozdañ o sprawach drugiego pañstwa nawet w ich w³asnej prasie narodowej, o ile w ogóle by³oby zauwa¿one. Ponadto, co autor mo¿e osobiœcie poœwiadczyæ, partia sowiecka nie by³a informowana o ¿adnym konflikcie a¿ do koñca 1961 roku. Stanowi³o to kontrast do podobnie roz³amowej sytuacji na linii Tito-Stalin, o czym ju¿ by³a mowa w powy¿szym tekœcie, kiedy poufne wskazówki zosta³y udzielone Partii od samego pocz¹tku tamtego rzeczywistego
roz³amu, z roku 1948.
Po czwarte, chocia¿ niemo¿liwe by³oby oceniæ jak du¿o tego polemicznego materia³u by³o dostêpne i jak szeroko rozpowszechniano to wewn¹trz Zwi¹zku Sowieckiego i Chin, z pewnoœci¹ mo¿na jednak stwierdziæ, ¿e czêœæ materia³u dostêpna i skierowana na Zachód i tak nigdy nie dotar³aby do spo³eczeñstwa sowieckiego ani chiñskiego. Na przyk³ad: znaczna iloœæ materia³ów Agencji Nowosti na temat stosunków chiñsko-sowieckich by³a rozpowszechniana w jêzyku angielskim i w dodatkach do czasopism, które mog³y byæ, lub nie, kolportowane na terenie Zwi¹zku Sowieckiego. Wed³ug prasy sowieckiej, Chiñczycy rozpowszechniali polemiczne materia³y dla komunistów w Zwi¹zku Sowieckim po angielsku, co jest bezcelowe, gdyby im naprawdê chodzi³o o dotarcie do sowieckich a nie zachodnich odbiorców. 18 W³aœnie to, razem z ezoterycznymi dowodami, przemawia za s³usznoœci¹ wniosku, ¿e oznaki „roz³amu” by³y celowo zaaran¿owane dla Zachodu, bezpoœrednio dla zachodnich mê¿ów stanu i komentatorów, b¹dŸ te¿ poœrednio, ale w taki sposób, ¿eby zachodni analitycy z ca³¹ pewnoœci¹ to przes³anie byli w stanie odebraæ. Nasuwa siê pytanie: dlaczego sowieccy i chiñscy przywódcy mieliby celowo przyci¹gaæ uwagê Zachodu do
konfliktów i roz³amu, które starali siê, z wielkim trudem, ukryæ przed w³asnymi partiami i spo³eczeñstwami? Chyba, ¿eby tak dzia³aj¹c, s³u¿yli swoim wzajemnym interesom i propagowaniu ostatnio uzgodnionej, oraz zakrojonej bardzo dalekosiê¿nie, wspólnej polityki dla Bloku Komunistycznego. Po pi¹te, polemiki miêdzy Sowietami a Chiñczykami nie mia³y
charakteru ci¹g³ego, lecz by³y sporadyczne. Równie dobrze mog³y one nie byæ spontaniczne, lecz inscenizowane. W prasie sowieckiej zaczê³y siê w lipcu 1963 r. i kontynuowano je do pocz¹tku paŸdziernika, po czym zosta³y zarzucone a¿ do kwietnia 1964 r. W tym miesi¹cu od¿y³y ponownie, od opublikowania polemicznego materia³u na temat obrad komitetu centralnego KPZR w lutym 1964 r., a wznowiono je rzekomo dlatego, ¿e Chiñczycy wci¹¿ kontynuowali publikowanie polemicznych materia³ów, pomimo apeli Chruszczowa i sowieckiego przywództwa o zaniechanie tego.19
„Nowa metodologia” sugeruje nastêpnie, ¿e wrogoœæ chiñskosowiecka podczas trzeciej fazy, chocia¿ przekonywuj¹co siê prezentowa³a, jednak powinna byæ zbadana ponownie, dla sprawdzenia, czy nie by³a zainscenizowana, a jeœli tak, to w jakim strategicznym celu. W tym momencie zawiera siê to w czterech g³ównych punktach.
Po pierwsze, incydenty graniczne w odleg³ym zak¹tku œwiata, jak na rzece Ussuri, choæ widowiskowe z daleka i odbierane jako jednoznaczne akty wrogoœci, mog³y byæ z ³atwoœci¹ zainscenizowane, zw³aszcza, jak zostanie to ukazane póŸniej, gdy by³y natychmiastowo
dostêpne sposoby przeprowadzania takich akcji, z udzia³em obydwu „przeciwników”. Po drugie, przejawy wrogoœci takie jak s³owne polemiki, by³y sporadyczne i banalne. Po trzecie, mimo jawnej wrogoœci Chin do Zwi¹zku Sowieckiego i jego bliskiego sojusznika Wietnamu, do roku 1980 „roz³am” ten nie doprowadzi³ do zerwania stosunków dyplomatycznych, a takie przecie¿ by³y konsekwencje sporu sowiecko-albañskiego w roku 1961. Nie anulowano te¿ chiñsko-sowieckiego traktatu o przyjaŸni, wspó³pracy i wzajemnej pomocy. Do roku 1980 ka¿da ze stron pozostawa³a w gotowoœci wesprzeæ drug¹ w razie zagro¿enia. Po czwarte, akty
wrogoœci miêdzy ZSRR i Chinami mog³y mieæ zwi¹zek z okresem wa¿nych inicjatyw komunistycznych, lub z rozpoczêciem negocjacji Wschód-Zachód – na przyk³ad SALT – albo z wizytami zachodnich mê¿ów stanu w Zwi¹zku Sowieckim i w Chinach. A wiêc niewielkie
przejawy wrogoœci, podobnie jak s³owne polemiki, nie mog¹ byæ traktowane jako dowody prawdziwoœci konfliktu i w œwietle nowej metodologii powinny byæ przebadane na prawdopodobieñstwo powi¹zania ich z komunistycznymi i politycznymi celami strategicznymi, oraz w³¹czenia do dalekosiê¿nej, wspólnej taktyki. W tym samym œwietle musi byæ postrzegane przyjêcie przez Zwi¹zek Sowiecki i Chiny przeciwnych pozycji w kwestiach miêdzynarodowych.
Tu trzeba zadaæ pytanie [pisane w 1984 r.]: czy¿ ostateczny cel, zwyciêstwo komunizmu na ca³ym œwiecie, nie mo¿e byæ osi¹gniêty szybciej przez dwie g³ówne potêgi komunistyczne,
prowadz¹ce podwójn¹ politykê zagraniczn¹ w pozornej opozycji do siebie, ni¿ gdy zd¹¿aj¹ w tym samym kierunku razem, i solidarnie kontynuuj¹ jedn¹ liniê polityczn¹?

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:12 pm    Temat postu:

Istota nieporozumieñ chiñsko-sowieckich

RozdŸwiêki miêdzy Sowietami a Chiñczykami pojawi³y siê rzekomo, pocz¹wszy od roku 1958, w dziedzinach: ideologicznej, ekonomicznej, wojskowej, politycznej i dyplomatycznej.
Wielu obserwatorom wydawa³o siê, ¿e te nieporozumienia wywodzi³y siê z konfliktu interesów narodowych, jakie dochodzi³y do g³osu pomiêdzy tymi dwiema g³ównymi potêgami komunistycznymi.
Musz¹ byæ przeanalizowane wszystkie wy¿ej wymienione typy zadra¿nieñ, aby poznaæ istotê ka¿dego z nich, o ile takie wystêpuj¹.

Ró¿nice ideologiczne

Historycznie ujmuj¹c, jak by³o zaznaczone, jedn¹ z pierwszych oznak rozdŸwiêków chiñsko-sowieckich by³a widoczna ró¿nica w kwestii wprowadzenia systemu komun w Chinach, o czym Chruszczow wspomnia³ senatorowi Humphreyowi w grudniu 1958 r. Wed³ug niektórych zachodnich interpretacji teorii komunizmu, komuny s¹ najwy¿sz¹ form¹ zorganizowania rolnictwa socjalistycznego, wiêc wprowadzenie ich powinno byæ poprzedzone przez industrializacjê i ni¿sz¹ formê organizacji socjalistycznego rolnictwa, tak¹ jak spó³dzielnie produkcyjne. Próba wprowadzenia komun w Rosji Sowieckiej w latach 1918-20 nie powiod³a siê, gdy¿ czas ku temu jeszcze nie dojrza³. Chiñczycy, narzucaj¹c komuny przed kolektywizacj¹, w myœl tej linii argumentowania grzeszyli przeciwko ortodoksji i to podwójnie: odst¹pili od œcis³ego przestrzegania teorii komunistycznej oraz bezwzglêdnie odrzucili model sowiecki we w³asnym rolniczym rozwoju.
Takim postêpowaniem Chiñczycy sprowadzali na siebie niezadowolenie Sowietów, jak dalej argumentowali znawcy. Nastêpnie snuto porównania pomiêdzy „lewicow¹” polityk¹ Chiñczyków z ich sposobem wprowadzenia komun, a „prawicow¹” lini¹ Sowietów, zezwalaj¹c¹ ko³chozom i sowchozom w roku 1958 na zakup pañstwowych maszyn rolniczych.
Taka argumentacja by³a przestarza³a. Na konferencji partii komunistycznych Bloku w roku 1957 osi¹gniêto porozumienia, umocnione na zjeŸdzie 81 partii w listopadzie 1960 r., które popiera³y chiñski kierunek dzia³ania, odwo³uj¹c siê do praw rozwoju komunistycznego. W odniesieniu do rolnictwa utrwalono podstawow¹ zasadê, ¿e musi byæ ono kolektywne. Dok³adny typ organizacji, komuna czy spó³dzielnia produkcyjna, nie zosta³ sprecyzowany,
pozostawiono to do okreœlenia poszczególnym krajom, zgodnie z panuj¹c¹ w nich specyfik¹ narodow¹. W Chinach takim narodowym uwarunkowaniem, z którym musia³a zmierzyæ siê KPCh, by³o prze³amanie silnych wiêzi rodzinnych w szerokiej masie chiñskiego ch³opstwa; nastêpnymi problemami by³y: brak maszyn i narzêdzi rolniczych, koniecznoœæ optymalnego
wykorzystania, na wielk¹ skalê, rêcznej si³y roboczej, porozdzielanie ziemi, która by³a w³asnoœci¹ ch³opów, nie pañstwa (jak w Zwi¹zku Sowieckim). Komuny okaza³y siê byæ najlepszym rozwi¹zaniem tych wszystkich problemów. W uzgodnieniu z sowieckimi towarzyszami, chiñscy przywódcy brali niew¹tpliwie pod uwagê wysokie koszty stalinowskich metod kolektywizacji, w ludziach i materia³ach, które przynios³y hañbê re¿imowi, ponadto zdawali sobie sprawê z niemo¿noœci powtórzenia takiego samego
doœwiadczenia z jeszcze wiêksz¹ liczb¹ ch³opów chiñskich.
Narzucenie komun przez chiñskich komunistów nie by³o mniej ortodoksyjne, ni¿ kontynuowanie prywatnego rolnictwa w Jugos³awii, Polsce i na Wêgrzech, które zosta³o zaakceptowane przez przywódców pañstw Bloku Komunistycznego, jako tymczasowy
fenomen, dozwolony do czasu ca³kowitej przemiany warunków spo³eczno-gospodarczych w tych krajach.
Zbyt sk¹p¹ uwagê zwróci³ Zachód na przemówienie ówczesnego ambasadora ZSRR w Chinach, Judina, które wyg³osi³ on na XXI ZjeŸdzie KPZR w lutym 1959, bowiem zawar³ w nim znamienn¹ ocenê, ¿e „chiñskie ch³opstwo w sojuszu z klas¹ robotnicz¹ postêpuje pewnie i zdecydowanie w kierunku socjalizmu, pod przewodnictwem partii komunistycznej i osi¹gnê³o ogromny sukces. Komunistyczna Partia Chin – chwalebny oddzia³ miêdzynarodowego ruchu komunistycznego – m¹drze prowadzi naród chiñski na drodze do socjalizmu, pomimo kolosalnych trudnoœci oraz ci¹g³ego zagro¿enia i prób ingerencji ze strony amerykañskiego imperializmu”. Chiñskie zarzuty o nawrót do kapitalizmu w Zwi¹zku Sowieckim by³y bezpodstawne. Reformy ekonomiczne w ZSRR mia³y na celu zwiêkszenie wydajnoœci gospodarki i ulepszenie kontroli partii nad ni¹. Wra¿enia powrotu do kapitalizmu by³y z premedytacj¹ podsycane, jako zamierzone wprowadzanie opinii w b³¹d, w celach taktycznych i strategicznych. Chiñczycy powinni byæ tego œwiadomi. Podobnie slogan „dyktatura proletariatu” zosta³ skreœlony z codziennego u¿ytku przez KPZR nie jako skutek os³abienia tej doktryny, czy pomniejszania monopolu partyjnego, lecz aby poszerzyæ bazê polityczn¹ Partii, a zarazem zasugerowaæ opinii œwiatowej, ze re¿im ewoluuje. Mniemanie, ¿e re¿im sowiecki by³ mniej zasadniczy ideologicznie ni¿ chiñski, nie mia³o ¿adnych podstaw. Jest te¿ interesuj¹ce obserwowanie, w jaki sposób Chiñczycy, pod¹¿aj¹c za sowieckim przyk³adem, sami zaczêli wprowadzaæ u siebie zachêty ekonomiczne i inne elementy
kapitalizmu.

RozdŸwiêki na tle ekonomicznym

Niewspó³miernoœæ w poziomach gospodarczych miêdzy Chinami a Zwi¹zkiem Sowieckim – lub, w szerszym znaczeniu, miêdzy strefami komunistycznymi: azjatyck¹ a europejsk¹ – stanowi³y dylemat dla strategów komunistycznych. W roku 1960 Chiñczycy obarczeni zacofanym przemys³em, brakiem kapita³u, gwa³townym przyrostem zaludnienia i niskimi obrotami w handlu z zaawansowanym gospodarczo œwiatem niekomunistycznym, mogli spodziewaæ siê, ¿e z wielkim trudem przyjdzie im realizowanie ambitnych planów rozwoju przemys³u i programów wojskowych bez pomocy z europejskiej strefy komunistycznej; zaœ
pomoc ze strefy europejskiej mog³aby mieæ znacz¹cy wp³yw na skalê chiñskiego rozwoju przemys³owego, gdyby strefa europejska drastycznie zredukowa³a w³asne programy rozwojowe i porzuci³a cel przewy¿szenia poziomu produkcji w Stanach Zjednoczonych.
Ró¿nice w gospodarczych poziomach pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim a Chinami stanowi³y potencjalne Ÿród³o napiêæ wewn¹trz Bloku Komunistycznego, lecz warto zauwa¿yæ, ¿e ten
problem istnia³ ju¿ w momencie komunistycznego zwyciêstwa w Chinach i nie doprowadzi³ do roz³amu chiñsko-sowieckiego w ci¹gu nastêpnej dekady.
‘A¿ do paŸdziernika 1958, do roku, w którym za³o¿enia wieloletniej
i dalekosiê¿nej polityki Bloku zaczê³y byæ w pe³ni realizowane, g³ówny teoretyk sowiecki T. A. Stepanjan g³osi³ pogl¹d, ¿e europejskie kraje socjalistyczne, prowadzone przez Zwi¹zek Sowiecki, oraz azjatyckie kraje socjalistyczne, tworz¹ „okreœlone strefy ekonomiczne” i ¿e strefa wczeœniejsza, europejska, jako bardziej zaawansowana bêdzie pierwsza, która „wst¹pi do komunizmu”. 2 0 Jednak¿e na XXI ZjeŸdzie KPZR w styczniu-lutym 1959, Chruszczow w przemówieniu które musi byæ uwa¿ane za miarodajne, odrzuci³ taki pogl¹d i og³osi³, ¿e wszystkie kraje socjalistyczne osi¹gn¹ komunizm „mniej wiêcej w tym samym czasie, na bazie planowego i proporcjonalnego rozwoju” gospodarki ca³ego obozu. Miesi¹c póŸniej Chruszczow poszed³ dalej, mówi¹c o przysz³ej integracji ekonomicznej Bloku komunistycznego, bez wewnêtrznych granic.21 Te idee Chruszczowa zosta³y uwydatnione przez Judina, sowieckiego ambasadora w Chinach, który odnosi³ siê do ca³ego obozu socjalistycznego jako do „oddzielnego systemu ekonomicznego” oraz powiedzia³, ¿e plany gospodarcze wszystkich krajów socjalistycznych bêd¹ coraz œciœlej koordynowane,
i ¿e „bardziej rozwiniête kraje pomog¹ mniej rozwiniêtym krajom, aby maszerowaæ we wspólnym froncie coraz szybszym krokiem”.2 2 Chruszczow podkreœla³ „jednoœæ obozu
socjalistycznego” jako niepodwa¿aln¹ przewagê, któr¹ cieszy³ siê Zwi¹zek Sowiecki w swoich zdecydowanych wysi³kach ukierunkowanych na wyprzedzenie potêgi ekonomicznej Stanów Zjednoczonych. Czou En-lai, który przewodniczy³ chiñskiej delegacji na ten Zjazd i sowiecki wicepremier Mikojan mówili o nierozerwalnej przyjaŸni miêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim i Chinami. Okres oko³o XXI Zjazdu KPZR by³ tym czasem, w którym nast¹pi³o
przesuniêcie nacisku w kierunku dalekosiê¿nego planowania gospodarczego w RWPG. Dyskusje o tej tematyce odbywa³y siê tam w obecnoœci chiñskich obserwatorów. Wydaje siê,
¿e w³aœnie w tym czasie powziêto decyzje o zwiêkszeniu sowieckiej pomocy przemys³owej dla Chin. W rezultacie wizyty Chruszczowa w Pekinie, w sierpniu 1958, Zwi¹zek Sowiecki zgodzi³ siê dodatkowo zrealizowaæ 47 budowlanych projektów przemys³owych w Chinach. Wizyta Czou En-laia w Moskwie na XXI ZjeŸdzie KPZR przynios³a kolejn¹ zgodê, na wybudowanie nastêpnych 78 wielkich obiektów przemys³owych w Chinach, w okresie miêdzy rokiem 1959 a 1967, za ogóln¹ sumê 1,25 miliarda dolarów USA.2 3
W lipcu 1960 obraz tak bliskich stosunków chiñsko-sowieckich uleg³ gwa³townej zmianie. Konwencjonalny pogl¹d na ów stan rzeczy jest taki, ¿e Zwi¹zek Sowiecki zakoñczy³ swoj¹ pomoc dla Chin, wycofa³ swoich doradców technicznych i ekonomicznych, oraz podj¹³ kroki, by drastycznie zredukowaæ handel chiñsko-sowiecki. Argumenty za tak¹ wersj¹ opinii pochodz¹ z raportów o wyjeŸdzie sowieckich techników z Chin (fakt ich wyjazdu by³ potwierdzony póŸniej w polemikach chiñsko-sowieckich z lat 1963-64), z odmiennego przedstawiania w prasie chiñskiej i sowieckiej kwestii pomocy ze strony Bloku dla Chin oraz
z danych statystycznych na temat wymiany handlowej miêdzy ZSRR a Chinami. By³y tak¿e raporty o szkodach gospodarczych poniesionych przez Chiny, wskutek wstrzymania sowieckiej pomocy ekonomicznej, a które wyst¹pi³y w tym samym czasie, co wprowadzenie komun i niepowodzenie Wielkiego Skoku Naprzód.
Listy z komun, trafiaj¹ce do œwiata zewnêtrznego oraz chiñskie zakupy ziarna w Australii i Kanadzie jednoznacznie dope³nia³y obrazu.
Rzekomemu wycofaniu radzieckich specjalistów ekonomicznych i technicznych w lipcu 1960 roku nie towarzyszy³o, ani nie nast¹pi³o – przynajmniej a¿ do koñca roku 1961 – wycofanie sowieckiego wywiadu ani doradców do spraw bezpieczeñstwa.
Opieraj¹c siê na dostêpnych dowodach, mo¿na stwierdziæ, ¿e najbardziej prawdopodobna interpretacja tego, co wydarzy³o siê w po³owie roku 1960 jest taka, i¿ nast¹pi³a zmiana w myœleniu Chiñczyków na temat ich w³asnego rozwoju gospodarczego, na korzyœæ samowystarczalnoœci i koncentrowania siê na projektach na ma³¹ skalê. To w³aœnie w rezultacie zakoñczenia niektórych wielkich projektów i anulowania innych, czêœæ sowieckich ekspertów technicznych zosta³a wycofana z Chin w lipcu 1960 r. Jeœli nawet niektórzy z nich zostali zast¹pieni przez Czechos³owaków i innych Wschodnich Europejczyków, to tylko po to, by wzmocniæ wra¿enie, ¿e istnia³ konflikt we wspó³pracy z Sowietami.
Bowiem sowiecka i wschodnioeuropejska pomoc dla Chin by³a kontynuowana po roku 1960, lecz na wê¿szym froncie i skupia³a siê na polu naukowym i technologicznym. Dodatkowo
mo¿na podejrzewaæ, i s³usznie, ¿e te wszystkie zmiany nastêpowa³y po dok³adnych uzgodnieniach miêdzy Sowietami i Chiñczykami, oraz ¿e rozmiar i konsekwencje przerwania sowieckiej pomocy gospodarczej by³y przeinaczane przez ka¿d¹ ze stron, zgodnie ze wspólnym programem dezinformacyjnym. Oprócz tego, ¿e upublicznienie faktu wycofania techników sowieckich z Chin s³u¿y³o szerokiemu strategicznemu celowi podtrzymywania
wersji o prawdziwoœci roz³amu chiñsko-sowieckiego, sz³o te¿ w parze z historycznym precedensem, zamierzonym po to, by ukryæ przed œwiatem kontynuowanie œcis³ej wspó³pracy Chin i ZSRR w kluczowych i newralgicznych dziedzinach – w tym przypadku przy rozwoju chañskich pocisków balistycznych i broni j¹drowej.

RozdŸwiêki w dziedzinie militarnej

Czêsto myœli siê, ¿e rzeczywistym sednem roz³amu chiñskosowieckiego by³a decyzja, podjêta przez Sowietów w roku 1959, o odmowie pomocy Chinom w dziedzinie broni j¹drowej. Wed³ug tajnego listu partii chiñskiej, który zosta³ podany do wiadomoœci publicznej przez Chiñczyków 15 sierpnia 1963, tajne porozumienie chiñsko-sowieckie o dzieleniu siê wojskowymi sekretami nuklearnymi oraz o udzieleniu Chiñczykom pomocy, niezbêdnej
w rozwijaniu ich w³asnego potencja³u j¹drowego, które by³o zawarte 15 paŸdziernika 1957, zosta³o zerwane przez Sowietów 20 czerwca 1959 r.2 4
List ten jest równoznaczny z przyznaniem, ¿e wojskowa wspó³praca w dziedzinie nuklearnej by³a bliska a¿ do czerwca 1959. Zaprzeczanie temu by³oby nieprzekonywuj¹ce, uwzglêdniwszy wczeœniejsz¹ jawnoœæ odnoœnie ogólnej chiñsko-sowieckiej wspó³pracy j¹drowej.2 5 Ale jest kilka nieprawid³owoœci w oœwiadczeniu, ¿e to tajne porozumienie zosta³o odrzucone przez Sowietów w czerwcu 1959. Najwa¿niejszy jest fakt, ¿e mimo tej rzekomej decyzji i oburzenia, jakie powinna by³a wywo³aæ w Chinach, w dalszym ci¹gu
Chiñczycy wysy³ali swoje reprezentacje na posiedzenia Uk³adu Warszawskiego w roku 1960. Trudno uwierzyæ, by sowiecka decyzja, z tak powa¿nymi nastêpstwami, nie wywo³a³a reakcji natychmiastowej i to we wszystkich dziedzinach chiñsko-sowieckiej wspó³pracy wojskowej. Faktem zaœ jest, ¿e Chiñczycy nie tylko kontynuowali wysy³anie obserwatorów na obrady Uk³adu Warszawskiego przez jeszcze ponad rok, ale te¿ nast¹pi³o kilka lat absolutnie jawnej
chiñsko-sowieckiej wspó³pracy wojskowej przy udzielaniu pomocy Wietnamowi Pó³nocnemu. Wzmianki na temat chiñskich studentów wojskowych, powracaj¹cych ze Zwi¹zku Sowieckiego w latach 1964-65 wskazuj¹, ¿e przynajmniej pewne szkolenia wojskowe wci¹¿ by³y udzielane chiñskim si³om zbrojnym po tym, jak roz³am rozwin¹³ siê oficjalnie.
Wiêcej, ni¿ zdumiewa powiadomienie opinii publicznej o natychmiastowym wstrzymaniu dla Chin sowieckiej pomocy i wspó³pracy j¹drowej, skoro wiadomo, ¿e Sowieci powinni w dalszym ci¹gu dostarczaæ, a Chiñczycy przyjmowaæ, doradztwo odnoœnie fizycznej ochrony ich instalacji j¹drowych. Jak ju¿ by³o wspomniane na poprzednich stronach, pewien oficer KGB znany osobiœcie autorowi, w listopadzie 1961 r, wci¹¿ by³ w Chinach, wys³any tam na proœbê Chiñczyków, jako jeden z grupy doradców sowieckich do spraw bezpieczeñstwa j¹drowego. Chiñsko-sowiecka wspó³praca w dziedzinie pokojowego u¿ycia
energii j¹drowej by³a kontynuowana po czerwcu 1959 r. W kwietniu 1960 r. w chiñskiej prasie pisano o wybitnym naukowcu z Chin, profesorze £an Kan-czangu, który pe³ni³ funkcjê wicedyrektora we wspólnym Instytucie Badañ J¹drowych w Dubnej pod Moskw¹.2 6
W tym czasie wielu obserwatorów wierzy³o, ¿e istnia³y nieporozumienia co do strategii wœród chiñskiego dowództwa wojskowego, co kojarzono z coraz powszechniejszym przekonaniem o
trwa³ym roz³amie chiñsko-sowieckim, i tak w³aœnie odczytano zdymisjonowanie chiñskiego ministra obrony Peng Te-huaja za rzekome spiskowanie z sowieckimi przywódcami przeciwko Mao. Czêœæ ich konspiracji mia³a odbywaæ siê podczas wizyty Chruszczowa i Penga w Albanii w maju 1959 r.; jednak wizytê w Albanii jest znacznie ³atwiej postrzegaæ w kategoriach przygotowañ symulowanego roz³amu sowiecko-albañskiego i potrzeby koordynowania, przez chiñskie zastêpstwo, w miejsce sowieckiego, w ca³ym zakresie wojskowej, politycznej i gospodarczej pomocy dla Albanii. Twierdzenie, ze Peng i inni chiñscy dowódcy popadli w nie³askê za dzia³alnoœæ jako agenci sowieccy, jest sprzeczne z faktem ujawnienia Chiñczykom przez Sowietów, w latach 1954-55, ca³ego stanu posiadania
ich s³u¿b wywiadowczych na terytorium Chin, oraz œcis³a wspó³praca wywiadowcza chiñsko-sowiecka, która trwa³a przynajmniej a¿ do koñca 1961 roku. W ka¿dym razie, jak wykaza³ Edgar Snow, Peng nigdy nie organizowa³ spisku przeciwko Mao, ani te¿ nie by³ aresztowany w 1959 roku. W roku 1962 by³ nadal cz³onkiem chiñskiego Politbiura.2 7
Wygl¹da na to, ¿e miêdzy rokiem 1955 a 1958 odbywa³a siê w Chinach autentyczna dyskusja miêdzy dwiema szko³ami myœli wojskowej.2 8 Wyciszenie tych debat nast¹pi³o w tym samym okresie, w którym rozwi¹zano wiele innych problemów w Zwi¹zku Sowieckim i w ca³ym bloku, takich jak wyeliminowanie opozycji przeciwko Chruszczowowi w lipcu 1957 r., usuniêcie marsza³ka ¯ukowa w paŸdzierniku tego roku, oraz pierwszy zjazd partii z
pañstw ca³ego obozu, na którym zosta³y unormowane stosunki miêdzy wszystkimi partiami i powziêto decyzjê o opracowaniu nowej, dalekosiê¿nej polityki dla bloku komunistycznego jako ca³oœci. W swoim przemówieniu do zgromadzonych Mao naciska³, by wykorzystaæ niezw³ocznie ca³y potencja³ militarny Bloku, zw³aszcza jego pociski j¹drowe, w celu przechylenia szali zwyciêstwa na stronê pañstw komunistycznych. Wed³ug ich w³asnych
s³ów, Chiñczycy zawarli porozumienie z Sowietami o wspó³pracy w dziedzinie j¹drowej, pod koniec roku 1957. Zatem nasuwa siê kusz¹ce za³o¿enie, ¿e zgodnie z wytycznymi techniki
manipulacji, pos³ugiwano siê metod¹ o¿ywiania martwych problemów, by skutecznie stosowaæ je w celach dezinformacji, wiêc omawiany konflikt w chiñskich si³ach zbrojnych równie¿ zosta³ sztucznie reaktywowany, razem z twierdzeniami o rzekomym spisku Chruszczow-Peng, w celu podtrzymywania wspólnej sowiecko- chiñsko-albañskiej dezinformacji na temat ich wzajemnych stosunków. Rozumuj¹c dalej, trzeba przyznaæ, ¿e Peng by³by oczywistym kandydatem do dalszej s³u¿by w tajnym chiñskosowieckim, lub nawet blokowym politycznym centrum koordynuj¹cym, zwa¿ywszy na jego wieloletni udzia³ w strategii chiñsko- sowieckiej. „Popadniêcie w nie³askê” Penga by³oby wiêc zaprojektowane, jako kamufla¿ tego tajnego zadania.
Równolegle do rzekomych sporów w armii chiñskiej, istnia³y te¿ podobne nieporozumienia w armii sowieckiej, które doprowadzi³y tam do wielu zmian, miêdzy innymi do zdymisjonowania marsza³ka Soko³owskiego ze stanowiska szefa sztabu generalnego, w kwietniu 1960 r., oraz dymisji w tym samym roku marsza³ka Koniewa z funkcji g³ównodowodz¹cego si³ami Uk³adu Warszawskiego. Soko³owskij zosta³ zast¹piony przez Zacharowa, a Koniew przez Greczko.
Jeœli wœród generalicji sowieckiej istnia³y rzeczywiste nieporozumienia, to autor oczekuje, ¿eby dwaj byli oficerowie GRU, Bykow i Jermo³ajew, którzy wraz z autorem s³u¿yli w NATO-wskiej sekcji Departamentu Informacji KGB i utrzymywali bliskie kontakty ze Sztabem Generalnym, poczynili kilka refleksji na ten temat.
Gdyby Soko³owskij faktycznie by³ od 1960 r. w nie³asce, to przecie¿ zakrawa na kuriozum, ¿e dwa lata póŸniej zosta³ on wybrany przez sowieckie ministerstwo obrony do napisania
podstawowej ksi¹¿ki o sowieckiej strategii militarnej.2 9

Konflikty w dziedzinie interesów narodowych

Wiele czynników zosta³o przytoczonych jako te, które przyczyni³y siê do roz³amu. Lista obejmuje ró¿nice rasowe i kulturowe miêdzy narodami rosyjskim a chiñskim; eksplozjê przyrostu naturalnego w Chinach; spadek wp³ywu ideologii komunistycznej; ponowne upominanie siê o interesy czysto narodowe; oraz hegemoniê czyli d¹¿enie partii sowieckiej i chiñskiej do dominowania nad innymi.
Nikt nie mo¿e zaprzeczyæ faktom istnienia ró¿nic rasowych. Chiñczycy ze szczególn¹ skwapliwoœci¹ wykorzystywali kwestiê rasow¹ do celów politycznych.3 0 Jednak ró¿nice na tym tle nie stanowi³y ¿adnej przeszkody, by w okresie 1957-59 rozwin¹³ siê najœciœlejszy z mo¿liwych sojusz miêdzy Sowietami a Chiñczykami, nie by³y te¿ przyczyn¹ utarczek chiñsko-sowieckich miêdzy rokiem 1949 a 1955. Jeœli obecnie uwa¿a siê, ¿e przyczyny rasowe mia³y wa¿ki wp³yw na powstanie roz³amu, to takie wnioski s¹ zbudowane na dowodach, których dostarczyli sami Sowieci i Chiñczycy przy okazji wzajemnej wymiany polemik w po³owie lat szeœædziesi¹tych.
Z tych samych przyczyn czyniono starania, by na nowo interpretowaæ kampaniê ws. ziem dziewiczych (nieu¿ytków rolnych) Chruszczowa z lat 1954-56, jako wywo³an¹ powa¿nym zaniepokojeniem Sowietów z powodu eksplozji demograficznej w Chinach i zamierzon¹ po to, by nie dopuœciæ w przysz³oœci jakiejkolwiek chiñskiej ekspansji na Syberiê. Jak s³usznie wykaza³ profesor W. A. Douglas Jackson, motywy tej kampanii by³y wewnêtrzne,
sowieckie.31
Ró¿nice kulturowe s¹ niezaprzeczalne, ale jest interesuj¹ce zauwa¿yæ, ¿e kulturalne relacje Chin ze Zwi¹zkiem Sowieckim i Europ¹ Wschodni¹ przetrwa³y roz³am chiñsko-sowiecki. Stowarzyszenie PrzyjaŸni z Chinami wci¹¿ istnieje w Zwi¹zku Sowieckim, a Towarzystwo PrzyjaŸni Chiñsko-Sowieckiej wci¹¿ istnieje w Chinach.3 2 Obustronne wymiany kulturalne mia³y miejsce przynajmniej do listopada 1966 roku.3 3
Narodowa rywalizacja jest postrzegana przez Zachód jako si³a, le¿¹ca u pod³o¿a jawnej walki miêdzy Sowietami a Chiñczykami, o wp³ywy w rozwijaj¹cych siê krajach Azji, Afryki i Ameryki £aciñskiej.
Podobnie jako dochodzenie swych praw narodowych przez Chiny s¹ widziane ich ¿¹dania terytorialne, dotycz¹ce Tajwanu, Mongolii Zewnêtrznej oraz terenów nale¿¹cych do Indii, jak te¿ ¿¹danie rewizji „nierównych traktatów”, zawartych w XIX wieku, a przyznaj¹cych pewne chiñskie terytoria Rosji. Sowieck¹ agresywn¹ pewnoœæ siebie widziano w próbach wywo³ywania przez nich buntu w Sinkiangu i pomiêdzy grupami plemiennymi, rozsianymi wzd³u¿ granicy z Chinami, oraz w skargach sowieckich na incydenty graniczne pope³niane przez Chiñczyków, a których liczba, wed³ug oficjalnych Ÿróde³ sowieckich, w jednym tylko roku 1962 siêgnê³a piêciu tysiêcy. Zderzenie siê sowieckich i chiñskich interesów narodowych przejawia³o siê w krótkotrwa³ych i sporadycznych wybuchach otwartej wrogoœci
na granicy, zw³aszcza wzd³u¿ rzeki Ussuri, które nasili³y siê w latach 1969-70. Starciom granicznym towarzyszy³y czêsto demonstracje studentów sowieckich i chiñskich pod ambasadami kraju przeciwnika, oraz ostentacyjne opuszczania zgromadzeñ miêdzynarodowych przez reprezentantów sowieckich i chiñskich. Sposób, w jaki po œmierci Stalina maj¹ byæ rozwi¹zane tradycyjnie konfliktowe problemy w Mand¿urii i Sinkiangu, tak samo jak normalizacja stosunków miêdzy wszystkimi cz³onkami Bloku Komunistycznego, w³¹cznie ze Zwi¹zkiem Sowieckim i Chinami, zosta³y okreœlone w roku 1957. Zas³uga Chruszczowa w osi¹gniêciu tego porozumienia zosta³a podkreœlona z uznaniem przez Mao w tym¿e roku 1957.3 4 Wobec takich okolicznoœci, wtr¹canie siê w wewnêtrzne sprawy w Sinkiangu by³oby dla Sowietów pozbawione rozs¹dku. Chiñczycy wiêc okazali pod tym
wzglêdem zaufanie stronie sowieckiej, zgadzaj¹c siê, by znany by³y agent sowiecki Sajfudin kontynuowa³ pracê i funkcje w Wysokiej Komisji (High Office) w Sinkiangu przez lata szeœædziesi¹te.
Obie potêgi, dalekie od prób „wyzwalania” terytoriów drugiego, wspó³pracowa³y w wojnie o „wolnoœæ narodow¹” w trzecim kraju, w Wietnamie.
Przed wybuchem konfliktu chiñsko-sowieckiego teren przygraniczny zosta³ przekszta³cony, wed³ug s³ów profesora Jacksona, ze strefy napiêæ, w strefê wspó³pracy i stabilizacji.3 5 Roz³am nie by³ wiêc kulminacj¹ przed³u¿aj¹cej siê serii problemów granicznych; incydenty graniczne nie mog¹ byæ postrzegane jako przyczyna sporów. W zwi¹zku z tym nale¿y zwróciæ uwagê na artyku³y, poœwiêcone problemom granicznym, opublikowane w latach 1964-65 przez akademika Chwostowa, którego powi¹zania z KGB s¹ znane autorowi. Równie¿ wszystko, co na ten temat zosta³o powiedziane lub napisane przez Tychwinskiego, by³ego rezydenta wywiadu sowieckiego w Pekinie i Wielkiej Brytanii, powinno byæ traktowane jako bezpoœrednie odzwierciedlenie komunistycznej linii dezinformacyjnej.
Zachodnie przekonanie, ¿e nacjonalizm jest si³¹ napêdow¹ sowieckiej czy chiñskiej polityki, zawodzi, gdy uwzglêdni siê koniecznoœæ rozró¿nienia miêdzy natur¹ komunistycznej teorii
a praktyk¹ motywacji re¿imu komunistycznego i odczuæ ludzi, przez ten re¿im kontrolowanych.
W teorii komunistycznej nacjonalizm jest problemem drugorzêdnym.
Fundamentaln¹ si³¹ polityczn¹ jest walka klas, która ma miêdzynarodowy charakter. Gdy „zwyciêstwo miêdzynarodowej klasy robotniczej” zostanie osi¹gniête, narodowe ró¿nice i narodowe sentymenty znikn¹. W miêdzyczasie „wrogiem klasowym” jest nie nacjonalizm, a kapitalizm i jego przybudówka, imperializm.
W du¿ym stopniu jest tak wskutek komunistycznych za³o¿eñ ideologicznych, które g³osz¹, i¿ nale¿y mieæ odniesienie do miêdzynarodowej, a nie narodowej formy lojalnoœci, dziêki czemu
komunizm zdo³a³ zachowaæ swój urok oraz w³adzê nad swoimi wyznawcami. Jednak sedno sprawy tutaj polega na fakcie, ¿e dezinformacja o roz³amie chiñsko-sowieckim dostarczy³a nowego, bardziej skutecznego sposobu na zwalczanie nacjonalizmu, oblekaj¹c partie komunistyczne, z za³o¿enia antynarodowe, w nacjonalistyczny wizerunek w oczach w³asnych narodów.

Ró¿nice w strategii politycznej i dyplomatycznej oraz w taktyce

Znacz¹ce ró¿nice istnia³y od roku 1960 w tym, co Sowieci i Chiñczycy mówili na tematy takie jak détente, pokojowe wspó³istnienie czy nieuchronnoœæ wojny. W latach szeœædziesi¹tych prasa sowiecka broni³a idei pokojowego wspó³istnienia, zaœ prasa chiñska atakowa³a j¹. Pod sztandarem pokojowego wspó³istnienia, przywódcy sowieccy nawi¹zywali osobiste kontakty z zachodnimi mê¿ami stanu, szukali dróg ekspansji handlu Wschód- Zachód i przyjêli umiarkowane i praktyczne podejœcie do negocjacji z Zachodem. Chiñczycy zdemaskowali i potêpili tak¹ postawê Sowietów, jako zdradê leninizmu i kapitulacjê przed si³ami imperializmu i kapitalizmu. Unikaj¹c bli¿szych kontaktów z Zachodem, Chiñczycy opowiadali siê za nieprzejednan¹ i wojowniczo rewolucyjn¹ polityk¹ wobec niego. Wizyta Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych w 1959 roku, sowieckie détente z Zachodni¹ Europ¹, oraz traktat o zakazie prób j¹drowych z roku 1963, wszystko to by³o dla Chiñczyków nadu¿yciem idei komunizmu. Chiñczycy i Sowieci zajêli diametralnie przeciwne pozycje
w konflikcie chiñsko-indyjskim w roku 1959, w kryzysie kubañskim w 1962 roku i w innych sprawach. W stosunku do œwiata rozwijaj¹cego siê, Sowieci podkreœlali znaczenie dyplomacji i pomocy ekonomicznej, a Chiñczycy postulowali wojny o wyzwolenie narodowe.

Jaka by³a rzeczywista istota tej wojny s³ów? Teza, g³osz¹ca, ¿e wojna nie jest nieunikniona, zosta³a sformu³owana przez Chruszczowa na XX zjeŸdzie KPZR w lutym 1956. Wówczas Chiñczycy czêsto okazywali temu wyraz swojej aprobaty.3 6 Dopiero w roku
1960 zaczê³y pojawiaæ siê w prasie sowieckiej i w prasie chiñskiej rozbie¿ne pogl¹dy na ten temat, a w konsekwencji otwarte polemiki pocz¹wszy od roku 1963. Ogólnie mówi¹c, Sowieci utrzymywali, ¿e wprawdzie przyczyny konfliktów miêdzy dwoma ró¿nymi systemami spo³ecznymi nie zniknê³y, lecz si³a Bloku Komunistycznego by³a tak wielka, ¿e wojna j¹drowa, która oznacza³aby zag³adê dla obu stron, nie by³a ju¿ d³u¿ej nieunikniona; zatem komuniœci powinni d¹¿yæ do zwyciêstwa swojej sprawy poprzez pokojowe wspó³istnienie i pokojowe wspó³zawodnictwo.
Chiñczycy zaœ argumentowali, ¿e celem komunizmu by³a, i ma byæ, rewolucja œwiatowa. Dlatego komuniœci nie powinni obawiaæ siê wojny œwiatowej, gdy¿ taka wojna oznacza³aby ostateczne zwyciêstwo komunizmu, nawet jeœli trzeba by by³o poœwiêciæ temu celowi miliony istnieñ ludzkich.
Nierzeczywistoœæ tego rozdŸwiêku wydaje siê jasna po przeanalizowaniu zapisów archiwalnych z obu stron. Sowieci byli dalecy od umiarkowanego stanowiska w swoim podejœciu do problemu berliñskiego pocz¹wszy od roku 1958 i w dalszych dzia³aniach, takich jak przerwanie konferencji na szczycie w roku 1960 r., dostarczanie uzbrojenia dla Indonezji i wznowienie prób j¹drowych w 1961 r., sprowokowanie kryzysu kubañskiego w 1962 r. oraz w ich polityce bliskowschodniej w 1967 r.. Chiñczycy nie byli w praktyce agresywni bardziej ponad to. Nie byli nawet stabilni w podtrzymywaniu swej agresywnej postawy, czasami
utrzymywali, ¿e oni nie chc¹ wojny, i ¿e bêd¹ walczyæ tylko wtedy, gdy zostan¹ zaatakowani.37 Rzeczywiœcie, bez sowieckiego wsparcia Chiñczycy nie byliby w stanie prowadziæ w latach szeœædziesi¹tych jakiejkolwiek wojny zaczepnej.
W kwestii wspierania wojen narodowo-wyzwoleñczych w krajach rozwijaj¹cych siê, Chiñczycy oskar¿ali Sowietów o zdradê, ale w praktyce nie by³o niczego do wyboru w tej dziedzinie, dla ¿adnej ze stron. Werbalne wsparcie Chruszczowa dla tego rodzaju wojny znalaz³o praktyczn¹ realizacjê w postaci za³o¿enia Uniwersytetu Lumumby oraz w pomocy dla ruchów partyzanckich w Wietnamie, na Bliskim Wschodzie i w Afryce.3 8
W rzeczywistoœci mia³a miejsce dwoistoœæ, zarówno w polityce sowieckiej, jak i chiñskiej, oraz istnia³o oczywiste wzajemne oddzia³ywanie pomiêdzy nimi. Oba kraje, w ró¿nym zakresie i o ró¿nym czasie stosowa³y prowokacje i negocjacje, agresywnoœæ i umiarkowanie.
W latach szeœædziesi¹tych chiñska wojowniczoœæ dostarczy³a pomocnego t³a dla sowieckiej dyplomacji niezaanga¿owania; Sowieci i Zachód mieli wyraŸny wspólny interes wobec perspektywy konfrontacji z „¿ó³tym zagro¿eniem” ze Wschodu. W latach siedemdziesi¹tych role by³y mniej lub wiêcej, odwrócone. Agresywnoœæ Sowietów w Afryce, w Europie ich postawa wzbudzaj¹ca poczucie zagro¿enia, wewnêtrzny neostalinizm oraz interwencja
wojskowa ZSRR w Afganistanie, wszystko to pomog³o wykreowaæ korzystny klimat dla Chiñczyków, aby poszerzyli swoje relacje zarówno z krajami rozwijaj¹cymi siê, jak i rozwiniêtymi, wobec których mogli teraz odgrywaæ rolê sprzymierzeñca przeciwko sowieckiemu ekspansjonizmowi.

Ró¿nice w taktyce wobec partii komunistycznych spoza Bloku

Chiñsko-sowieckie rozdŸwiêki przela³y siê na zagadnienia, zwi¹zane z taktyk¹ wobec miêdzynarodowego ruchu komunistycznego. Mimo wzajemnych oskar¿eñ o hegemonizm i
mimo sprzymierzenia siê ekstremistycznych grup komunistycznych z Chinami, a bardziej umiarkowanych partii komunistycznych ze Zwi¹zkiem Sowieckim, rywalizacja miêdzy
Sowietami a Chiñczykami w praktyce nie zasz³a tak daleko, jak mo¿na by³o siê spodziewaæ. Nie by³o powa¿niejszych prób rozbicia miêdzynarodowego ruchu komunistycznego przez
Chiñczyków. W latach szeœædziesi¹tych Chiny wycofa³y siê z miêdzynarodowego frontu organizacji komunistycznych, lecz nie za³o¿y³y konkurencyjnej organizacji pod w³asnym, chiñskim przewodnictwem.
Oskar¿enia o hegemonizm by³y fa³szywe. Ani KPZR ani KPCh nie stara siê narzuciæ dyktatu na ca³y ruch komunistyczny. ¯adna z tych partii nie potrzebuje tego. Zarazem odrzucenie hegemonizmu nie jest, w zasadzie, sprzeczne z uznaniem niezaprzeczalnego faktu, ¿e KPZR ma najd³u¿sze i najszersze doœwiadczenie w sprawowaniu w³adzy, wiêksze ni¿ jakakolwiek inna partia komunistyczna i najbardziej siê nadaje, ¿eby sprawowaæ przewodni¹ rolê. To przecie¿ Chiñczycy sami nalegali w roku 1957, ¿eby tak by³o.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:21 pm    Temat postu:

Techniki „roz³amu”

Mog¹ pojawiæ siê g³osy sprzeciwu, ¿e skoro nie ma namacalnych rozbie¿noœci, czyli podzia³y miêdzy Sowietami i Chiñczykami s¹ tylko pozorne, to nieprzekonuj¹ce jest twierdzenie, ¿e
mogliby oni wytrzymaæ fikcyjny roz³am przez ponad dwadzieœcia lat, nie bêd¹c wykryci, oraz nie wyrz¹dzaj¹c w³asnej sprawie powa¿niejszej szkody. Gdyby Zwi¹zek Sowiecki i Chiny by³y pañstwami demokratycznymi, by³oby to poprawne wnioskowanie, lecz w pañstwach komunistycznych kontrola nad telekomunikacj¹ i mediami, dyscyplina na³o¿ona na cz³onków partii oraz wp³ywy s³u¿b wywiadowczych i bezpieki s¹ po³¹czone w nadrzêdnym celu zapewnienia niebywale dogodnych warunków do stosowania dezinformacji. Nie nale¿y zapominaæ, ¿e za¿y³e stosunki KPZR-KPCh w latach 1935-49 by³y z powodzeniem ukrywane
przed œwiatem zewnêtrznym. Komunistyczne zwyciêstwo w Chinach zosta³o osi¹gniête szybciej, dziêki konsekwentnemu prowadzeniu przebieg³ej, podwójnej polityki, przez Sowietów i KPCh wobec Rz¹du Narodowego Chin, Zachodu i Stanów Zjednoczonych, ni¿ gdyby zosta³o wywalczone w ich jawnie solidarnym wspó³dzia³aniu.
Technika chiñsko-sowieckiego roz³amu nie zosta³a ukszta³towana w ci¹gu jednej nocy. Historyczne precedensy stosowania dezinformacji na temat fa³szywych roz³amów i potajemnego koordynowania ich, czego przyk³adem jest Republika Dalekiego Wschodu Lenina, by³y ju¿ cytowane w tym i w poprzednich rozdzia³ach. Faktyczny roz³am Tito-Stalin mia³ tak¿e pierwszorzêdne znaczenie, rzecz oczywista, przy wykorzystaniu do celów dezinformacyjnych, tote¿ jest bardzo interesuj¹ce zauwa¿yæ, na ile opublikowane teksty rzekomych tajnych listów partyjnych, wymienianych miêdzy parti¹ sowieck¹ i chiñsk¹, przypominaj¹ autentyczne listy partyjne, dotycz¹ce roz³amu Tito-Stalin, oraz w jakim stopniu nieprawdziwe zarzuty, jakoby Peng i Lin Piao, obaj chiñscy ministrowie obrony, byli sowieckimi agentami, powtarzaj¹ siê echem za uzasadnionym oskar¿eniem, i¿ jugos³owiañski
szef sztabu pracowa³ w roku 1948 dla sowieckiej s³u¿by wywiadowczej. istnieje tak¿e pewne podobieñstwo miêdzy polemikami Mao- Chruszczow w przedmiocie pokojowego wspó³istnienia a dawnymi sporami na linii Lenin-Trocki o kwestie wojny i pokoju po
rewolucji z 1917 roku. Ta wczeœniejsza kontrowersja mog³a byæ z powodzeniem u¿yta jako wzorzec dla póŸniejszych polemik.
Manifest ze zjazdu 81 partii z listopada 1960 r., wobec którego KPCh potwierdzi³a swoje zobowi¹zania, mówi³ o potrzebie „jednoœci woli i dzia³ania” wszystkich partii komunistycznych, nie tylko o jednoœci s³ów.3 9 Mówi³ tak¿e o „rozwi¹zywaniu podstawowych problemów nowoczesnych czasów w nowy sposób” (podkreœlenie autora). W praktyce oznacza³o to, ¿e scentralizowana, stalinowska kontrola nad ruchem komunistycznym okaza³a siê pora¿k¹, a cel œwiatowej federacji pañstw komunistycznych by³by realizowany, w przejœciowym etapie za pomoc¹ uzgodnionych wariantów ró¿nych strategii i taktyki, do naœladowania przez ró¿ne partie, a niektóre z nich mog³yby pojawiæ siê tylko po to, by wzi¹æ siê za ³by jedna z drug¹. Œlady chiñskiej myœli komunistycznej o roz³amach mo¿na znaleŸæ w chiñskiej prasie. Jest tam przytoczona analogia do cyklu wzrostu w przyrodzie, który polega
na podziale i kie³kowaniu, zatem tak samo rozwój i wzmocnienie ruchu komunistycznego ma odbywaæ siê poprzez „sprzyjaj¹ce roz³amy”. Tworzenie dwóch albo wiêcej partii komunistycznych w jednym kraju by³o otwarcie zalecane.4 0 Jedna z chiñskich gazet u¿y³a sformu³owania: „Jednoœæ, potem roz³am; i nowa jednoœæ oparta na nowej bazie – taka jest dialektyka rozwoju ruchu komunistycznego”. Problemy Pokoju i Socjalizmu odnosi³y siê lekcewa¿¹co do Ai Sy-tsi, chiñskiego uczonego, dobrze obeznanego z dialektyk¹, który na sposób dialektyczny rozwin¹³ i przedstawi³ ideê sprzecznoœci miêdzy lew¹ i praw¹ nog¹ u cz³owieka, które przecie¿ s¹ wzajemnie wspó³zale¿ne i wykonuj¹ ruch naprzemienny podczas chodzenia.41 Wszystko to sugeruje, ¿e przywódcy komunistyczni nauczyli siê, jak wykreowaæ now¹ formê jednoœci miedzy nimi samymi, poprzez praktyczn¹ wspó³pracê
nad wykorzystywaniem fikcyjnych, schizmatycznych rozdŸwiêków w ideologii i taktyce.
B³êdne by³yby starania, by oddzieliæ roz³am chiñsko-sowiecki od czterech operacji dezinformacyjnych ju¿ opisanych we wczeœniejszych rozdzia³ach i tych, które zostan¹ opisane w kolejnych rozdzia³ach. Program Dezinformacji to integralna ca³oœæ. W ka¿dej
operacji Chiñczycy odgrywali wa¿n¹ rolê. Argumenty z Rozdzia³u 22, bêd¹ dowodem, ¿e roz³am chiñsko-sowiecki jest podstawowym czynnikiem w tych wielu ró¿nych strategiach, rozwiniêtych w celu wspierania dalekosiê¿nej polityki systemu komunistycznego.
Wzajemna krytyka miêdzy dwiema partiami powinna byæ postrzegana jako nowa droga uzyskiwania wiarygodnoœci, przy dezinformacji zamierzonej tak, ¿e ka¿da strona stara siê rozprzestrzeniaæ swoj¹ wersjê. Na przyk³ad krytykowanie przez Chiny sowieckiego i jugos³owiañskiego rewizjonizmu, upadku ideologii oraz przywracania kapitalizmu w Zwi¹zku Sowieckim, pomog³o wykreowaæ przed Zachodem iluzjê, ¿e Chruszczow by³ umiarkowany,
a Tito prawdziwie niezale¿ny. Dwie linie postêpowania w wielu kwestiach, sowiecka i chiñska, choæ wydawa³y siê ró¿ne, to jednak powinny byæ widziane jako lewa i prawa noga tego samego cz³owieka, albo jeszcze lepiej, jako dwa ostrza jednej pary no¿yczek, ka¿de wzmacniaj¹ce zdolnoœæ drugiego do ciêcia.
Stratedzy komunistyczni postêpowali rozwa¿nie i pragmatycznie, rozwijaj¹c w taki sposób strategiê roz³amu chiñsko-sowieckiego.
Faza druga, okres otwartych polemik, nie zosta³ zapocz¹tkowany przed rokiem 1963, gdy¿ potrzebowali oni odpowiednio du¿o czasu na przebadanie konsekwencji sporów sowiecko-jugos³owiañskich z lat 1958-60, roz³amu sowiecko-albañskiego, oraz pierwszej fazy roz³amu chiñsko-sowieckiego. Nawet obecnie istniej¹ niewykorzystane jeszcze precedensy do dalszego rozprzestrzeniania roz³amu chiñsko-sowieckiego. Roz³am sowieckoalbañski by³ prowadzony a¿ do poziomu zerwania stosunków dyplomatycznych ze Zwi¹zkiem Sowieckim. Chiñsko-wietnamski roz³am rozgrywa³ siê a¿ do momentu powa¿nego chiñskiego najazdu na terytorium Wietnamu w roku 1979. Ka¿dy z nich móg³ byæ zapowiedzi¹ podobnych konsekwencji, wewnêtrznych i miêdzynarodowych, w stosunkach chiñsko-sowieckich.
Cele strategiczne „roz³amu” Wykorzystanie roz³amu do celów strategicznych zostanie opisane w Rozdziale 22. Jego ca³kowite znaczenie mo¿e byæ tu okreœlone w uproszczeniu, jako wykorzystanie strategii no¿yczek do przyœpieszenia osi¹gniêcia dalekosiê¿nych celów komunistycznych.
Podwójna gra w polemikach chiñsko-sowieckich jest stosowana, aby zamaskowaæ charakter celów oraz stopieñ koordynacji komunistycznych wysi³ków, ukierunkowanych na zdobywanie wytyczonych celów. Pozorowany brak jednoœci w komunistycznym œwiecie przyczynia siê do rzeczywistego braku jednoœci w œwiecie niekomunistycznym.
Ka¿de ostrze komunistycznej pary no¿yczek powoduje, ¿e drugie ostrze jest efektywniejsze. Wojowniczoœæ jednego narodu pomaga dzia³aæ dyplomacji drugiego narodu w dziedzinie
pokojowego wspó³istnienia. Wzajemne oskar¿enia o hegemonizm, sprzyjaj¹ wytworzeniu odpowiedniego klimatu dla jednego lub drugiego narodu, do efektywniejszych negocjacji z Zachodem. Fa³szywe sojusze, kszta³towane z trzecimi partiami przez ka¿d¹ ze stron przeciwko drugiej, sprawiaj¹, ¿e ³atwiej im osi¹gn¹æ specyficzne komunistyczne cele, takie jak nabycie zaawansowanej technologii albo wynegocjowanie porozumieñ o kontroli uzbrojenia, albo komunistyczne penetrowanie krajów arabskich i afrykañskich. W oczach Zachodu militarne, polityczne, ekonomiczne i ideologiczne zagro¿enie jawi siê jako pomniejszone. W konsekwencji zostaje os³abiona determinacja Zachodu, aby opieraæ siê ekspansji komunizmu. Na póŸniejszym etapie strategom komunistycznym nie pozostanie nic innego, jak ich opcja zakoñczenia „roz³amu”, któr¹ bêdzie wdro¿enie strategii „jednej zaciœniêtej piêœci”.

Przypisy do Rozdzia³u 16
Przypisy t³um.:
* Yenan – miasto w prowincji Szensi na pó³nocy Chin; punkt docelowy „D³ugiego Marszu”. W latach 1935-48 by³o siedzib¹ Komunistycznej Partii Chin.

** Czungking (Chunking) – miasto we wschodniej czêœci prowincji Syczuan, na pd Chin. Czunking by³ siedzib¹ narodowego rz¹du Republiki Chiñskiej w latach 1938-45, po zajêciu Nankinu przez Japoñczyków.

*** Sinkiang – region autonomiczny w pó³nocno-zachodniej czêœci dzisiejszej ChRL, w du¿ym stopniu zamieszka³y przez Ujgurów i inne mniejszoœci narodowe.

1 Joy Homer, Dawn Watch in China (Patrz¹c na œwit w Chinach), Boston, Houghton Mifflin Co.,1941, str. 194-195: „Od dnia, gdy postawi³em nogê w Yennan, zauwa¿y³em obojêtn¹ postawê wobec Rosji ze strony czêœci studentów i m³odych urzêdników. O wiele popularniejsze od Rosji by³y Ameryka i Wielka Brytania. Co najmniej raz dziennie mówiono mi, jak najpowa¿niej, coœ w tym rodzaju: „Nie mo¿e Pan myliæ naszego komunizmu z komunizmem w Rosji. Dziœ my mamy rzeczywiœcie swój w³asny sposób myœlenia. W pana kraju prawdopodobnie nazywano by nas socjalistami.Wierzymy w poœwiêcanie siê dla siebie nawzajem, w ciê¿k¹ pracê i mi³oœæ do wszystkich ludzi. To jest prawie tak jak pañskie chrzeœcijañstwo”.

2 Relacja z wywiadu Harrimana w The China Tangle Herberta Feisa, Princeton, New Jersey, Princeton University Press, 1953, str. 140.

3 Charles B. McLane, Soviet Policy and the Chinese Communists 1931-1946 (Sowiecka polityka i chiñscy komuniœci 1931-1946), Freeport, New York: Books for Libraries Press, Copyright 1958 by Columbia University Press, 1972, str. 1-2.

4 Robert E. Sherwood, Roosevelt and Hopkins: An Intimate History (Roosevelt i Hopkins: historia za¿y³oœci), New York, Harper & Bros., 1948, str. 902-903: „[Stalin z³o¿y³] kategoryczne oœwiadczenie, ¿e zrobi³by wszystko, ¿eby spowodowaæ zjednoczenie Chin pod przewodnictwem Czang Kai-szeka (...) Specjalnie zaznaczy³, ¿e nie ma przywódcy komunistycznego wystarczaj¹co silnego, by zjednoczyæ Chiny”.

5 McLane, op. cit.

6 Robert Payne, Portrait of a Revolutionary: Mao Tse-tung (Portret rewolucjonisty: Mao Tse-tung), Abelard-Schuman: London and New York, 1961, przypis na str. 175.

7 Zobacz oficjalne oœwiadczenie w dzienniku Prawda z dnia 23 paŸdziernika 1949 r. Tychwinski zosta³ okreœlony jako oficer wywiadu sowieckiego przez by³ego oficera tego wywiadu, Rastworowa, w jego artykule [w tygodniku: ] Life z dnia 6 grudnia 1954 r.

8 Zobacz: Czang Kai-szek, Soviet Russia in China (Rosja sowiecka w Chinach), New York, Farrar, Straus i Cudahy, 1957, str. 369.

9 Ten traktat pozostawa³ w mocy przez ca³y okres trwania wojny wietnamskiej. Gdy straci³ wa¿noœæ w kwietniu 1980, nie zosta³ odnowiony. W tym czasie nie istnia³o dostrzegalne zagro¿enie dla Chin, ze strony jakiegokolwiek kraju zachodniego.

10 Walt Whitman Rostow [w: ] The Prospects for Communist China (Perspektywy dla komunistycznych Chin), Cambridge, Massachusetts, Technology Press of Massachusetts Institute of Technology, 1954, strony 216-220, zaznacza o tym nastêpuj¹co: „...Pod jakimi warunkami, jeœli w ogóle, mo¿naby przewidzieæ zerwanie sojuszu? W technicznym sensie dowodem na istnienie sojuszu jest relatywna s³aboœæ Chin wzglêdem Zwi¹zku Radzieckiego.
To oznacza, ¿e wymagane s¹ trzy warunki, by spowodowaæ wycofanie Chin z sojuszu chiñsko-sowieckiego:
“1”.Ostre niezadowolenie wœród znacznej grupy chiñskich przywódców, z powodu dzia³alnoœci w sojuszu z Sowietami, z prawdopodobieñstwem konsekwencji [dalszego] stosowania sowieckiej techniki do rozwi¹zywania problemów wzrostu ekonomicznego w Chinach.
“2”.Zapewnienie, ¿e wycofanie siê Chiñczyków z sojuszu sowieckiego spotka³oby siê z przychylniejszymi warunkami relacji z Zachodem.
“3”.Neutralizacja potencja³u potêgi sowieckiej wzglêdem Chin, albo wskutek powa¿nych trudnoœci wewnêtrznych Sowietów, lub te¿ przez jak¹œ trzeci¹ potêgê. (...)
W œwietle takiej zasadniczej sytuacji, istnieje jeszcze kilka warunków, obecnie poza widokiem na natychmiastow¹ mo¿liwoœæ zaistnienia (...) Zwi¹zki chiñsko-sowieckie mog³yby zostaæ definitywnie odmienione, jeœli ten nie³atwy proces dostosowania siê (...) w Zwi¹zku Radzieckim, wytworzony wskutek œmierci Stalina, przekszta³ci³by siê w otwarty konflikt, czego rezultatem bêdzie albo drastyczne os³abienie potêgi Moskwy na œwiatowej scenie, albo drastyczne przesuniêcie w jej politycznej orientacji wewnêtrznej i zewnêtrznej, chyba, ¿e obecni chiñscy przywódcy komunistyczni byliby przygotowani na ponowne przeanalizowanie ich stosunku do Moskwy, oraz na pójœcie w kierunku wiêkszej niezale¿noœci od Zwi¹zku
Sowieckiego, lub wejœcie Chin w relacje ze œwiatem niekomunistycznym. Ich dok³adny kierunek dzia³añ zale¿a³by od wielu czynników, zw³aszcza od charakteru i mo¿liwego czasu trwania zmian w Zwi¹zku Sowieckim, oraz warunków, jakie Wolny Œwiat móg³by zaoferowaæ dla zmiany w [chiñskiej] orientacji”.

11 Zob.: CSP, tom III, str. 129: „...W Stanach Zjednoczonych zadawano mi wiele pytañ dotycz¹cych stosunków pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim a Chinami. Muszê przyj¹æ, ¿e te pytania pochodzi³y z antyrewizjonistycznej, antychiñskiej propagandy w jugos³owiañskiej prasie, która ostatnio (...) opublikowa³a insynuacje odnoœnie pocz¹tkowych nieporozumieñ, jeœli pañstwo pozwol¹, pomiêdzy Zwi¹zkiem Radzieckim a Chinami. (...) Odpowiada³em,
¿e szanowni zadaj¹cy pytania ewidentnie œnili swoim s³odkim snem, w którym to, patrzcie pañstwo, czary mog³y spowodowaæ pojawienie siê nieporozumieñ w obozie socjalistycznym, pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim a Chinami. Lecz odpowiada³em, ¿e (...) ten sen by³ nierealny. PrzyjaŸñ chiñsko-sowiecka spoczywa na niezachwianych fundamentach ideologii marksistowsko-leninowskiej, na wspólnych celach komunizmu, na wzajemnej braterskiej pomocy narodów naszych krajów, na naszej wspólnej walce przeciwko imperializmowi, oraz dla pokoju i dla socjalizmu [aplauz]. Pozdrowienia od Komitetu Centralnego Komunistycznej
Partii Chin na nasz zjazd, podpisane przez towarzysza Mao Tse-tunga (...) s¹ potwierdzeniem naszej wiecznej, nierozerwalnej przyjaŸni pomiêdzy naszymi partiami i pomiêdzy naszymi krajami [aplauz]. Bêdziemy chroniæ tê przyjaŸñ jak oka w g³owie. Nasza przyjaŸñ jest œwiêtoœci¹ i nie pozwolimy zbezczeœciæ j¹ tym, co maj¹ nieczyste rêce[aplauz]”.

12 „Manifest 81 Partii”: „Imperialistyczne, zdradzieckie i rewizjonistyczne nadzieje na roz³am w obrêbie obozu socjalistycznego s¹ zamkami budowanymi na lodzie, wiêc skazanymi na klêskê. Wszystkie kraje socjalistyczne strzeg¹ jednoœci obozu socjalistycznego, jak oka w g³owie”.

13 Przemówienie Chruszczowa, 6 stycznia 1961 r.: „Chcê podkreœliæ nasze sta³e wysi³ki, maj¹ce na celu wzmocnienie wiêzi braterskiej przyjaŸni z KPCh, z wielkim narodem chiñskim (...) przyjaŸñ naszych dwóch wielkich narodów, jednoœæ naszych dwóch partii (...) maj¹ wyj¹tkowe znaczenie w walce o tryumf naszej wspólnej sprawy. (...) KPZR i naród sowiecki zrobi¹ wszystko, co w ich mocy, by dalej wzmacniaæ jednoœæ naszych partii i naszych narodów, nie tylko ¿eby rozczarowaæ naszych nieprzyjació³, lecz aby ich wstrz¹sn¹æ jeszcze silniej nasz¹ jednoœci¹, aby osi¹gn¹æ realizacjê naszego wielkiego celu, jakim jest tryumf komunizmu”.

14 W swoim przemówieniu na XXI ZjeŸdzie KPZR Czou En-lai powiedzia³, [w: ] CSP, tom III, str. 77-78: „Zwi¹zek Sowiecki i Chiny s¹ bratnimi krajami socjalistycznymi (...) bliska przyjaŸñ narodów naszych dwóch krajów jest wieczna i niezniszczalna”. W wywiadzie opublikowanym w Peking Review, z 8 listopada 1960, Czou En-lai stwierdzi³, ¿e: „Solidarnoœæ miêdzy dwoma wielkimi krajami, Chinami i Zwi¹zkiem Radzieckim, jest bastionem obrony pokoju œwiatowego. Tym, czego najbardziej obawiaj¹ siê imperialiœci
i wszyscy reakcjoniœci, jest solidarnoœæ krajów socjalistycznych. Staraj¹ siê oni wszelkimi metodami zasiaæ ziarno niezgody i z³amaæ tê jednoœæ”.

15 „The Sino-Soviet Dispute” (Spór chiñsko-sowiecki), jest to artyku³ Geoffreya Francisa Hudsona, Richarda Lowenthala i Rodericka MacFarquhara, który zosta³ zamieszczony w: China Quarterly, 1961, str. 35.

16 Ostrze¿enie w odpowiedniej chwili, maj¹ce na celu zapobie¿enie wzorowaniu siê na fa³szywych analogiach historycznych, zosta³o wydane przez by³ego g³ównego amerykañskiego komunistê Jay’a Lovestone’a, w jego zeznaniu przed wewnêtrzn¹ komisj¹ bezpieczeñstwa przy komisji s¹downiczej senatu Stanów Zjednoczonych, w dniach 26 stycznia i 2 lutego 1961 r.: „Musimy wystrzegaæ siê ulegania pokusie odwo³ywañ do historycznych analogii. Poniewa¿ komunistyczna Rosja i komunistyczne Chiny s¹ razem
powi¹zane tym nadrzêdnym, wspólnym celem [jakim jest komunistyczny podbój i przekszta³cenie przez nich œwiata], przyrównywanie ich rozdŸwiêków czy zawiœci do wrogoœci i konfliktów interesów [jakie istnia³y] pomiêdzy Rosj¹ carsk¹ a Chinami sprzed I wojny œwiatowej, by³oby bardzo niebezpieczne”.

17 Kommunist, nr 5 (1964), str. 21.

18 Party Life, nr 10 (1964), str. 65.

19 Tam¿e, nr 7 (1964), str. 9.

20 Problems of Philosophy, paŸdziernik 1958 r.

21 Zobacz jego przemówienie w Lipsku, z dnia 7 marca 1959, wydrukowane w: World without Arms, World without Wars (Œwiat bez broni, œwiat bez wojen), Moskwa 1960, Wydawniczy Dom Jêzyków Obcych, tom I, str. 198: „Rozwija siê szeroka wspó³praca pomiêdzy suwerennymi krajami obozu socjalistycznego, w ka¿dej sferze ¿ycia gospodarczego, publicznego, politycznego i kulturalnego. Mówi¹c o przysz³oœci, myœlê, ¿e dalsza wspó³praca krajów socjalistycznych bêdzie najprawdopodobniej pod¹¿aæ po linii
konsolidacji jednolitego œwiatowego systemu socjalistycznego. Ekonomiczne bariery, które za czasów kapitalistycznych dzieli³y nasze kraje, zostan¹ usuniête jedna po drugiej, a wspólna ekonomiczna baza œwiatowego socjalizmu bêdzie stale wzmacniana, co w koñcu doprowadzi kwestiê istnienia granic do bezsensownoœci”.

22 CSP, tom III, str. 188: „Teza w raporcie towarzysza Chruszczowa, i¿ z teoretycznego punktu widzenia poprawniejsze bêdzie za³o¿enie, ¿e poprzez sukcesywne wdra¿anie potencja³u odziedziczonego w socjalizmie, kraje socjalistyczne wejd¹ w bardziej zaawansowan¹ fazê spo³eczeñstwa komunistycznego mniej wiêcej jednoczeœnie, co bêdzie mia³o ogromne znaczenie nie tylko dla komunistów Zwi¹zku Radzieckiego, ale tak¿e dla komunistów ca³ego œwiata. Jest to pierwsze sformu³owanie nowej tezy, ¿e prawo planowego i proporcjonalnego rozwoju ma zastosowanie nie tylko do pojedynczych krajów socjalistycznych, ale równie¿ do gospodarki obozu socjalistycznego jako ca³oœci. Jest to nowe oœwiadczenie teorii komunizmu naukowego. Wyra¿a ono g³êbok¹ prawdê leninizmu, ¿e œwiatowy obóz socjalistyczny stanowi jednolity system ekonomiczny. W miarê up³ywu czasu, plany ekonomiczne tych krajów bêd¹ coraz bardziej skoordynowane i kraje bardziej rozwiniête pomog¹ krajom mniej rozwiniêtym, aby maszerowaæ razem, coraz szybszym krokiem, w zjednoczonym froncie w kierunku komunizmu”.

23 Mende, China and Her Shadow (Chiny i ich cieñ), strony: 175-76 i 338- 39.

24 Nastêpuj¹ce s³owa s¹ fragmentem tego listu: „Nie jest tak, ¿e dopiero teraz sowieccy przywódcy zaczêli zmawiaæ siê z amerykañskim imperializmem, aby zagroziæ Chinom. Ju¿ 20 czerwca 1959 r., kiedy nie by³o jeszcze ¿adnej oznaki traktatu w sprawie wstrzymania prób j¹drowych, rz¹d sowiecki jednostronnie zerwa³ porozumienie w sprawie nowoczesnej
technologii obronnej, zawarte pomiêdzy Chinami i Zwi¹zkiem Sowieckim 15 paŸdziernika 1957 roku, oraz odmówi³ dostarczenia Chinom próbki bomby atomowej i danych technologicznych, dotycz¹cych jej wytwarzania. To by³o uczynione tak, jakby przed³o¿ono [Amerykanom] podarunek, kiedy przywódca sowiecki uda³ siê we wrzeœniu do Stanów Zjednoczonych na rozmowy z Eisenhowerem”.

25 Jako przyk³ad mo¿e s³u¿yæ: Trud, z 31 sierpnia 1963: „Elektrownia j¹drowa o mocy 10 MW i cyklotron rzêdu 24 milionów elektrowolt, zamówione w roku 1958, by³y jeszcze jednym aspektem sowieckiej pomocy dla Chin, która dotyczy³a zbyt wielu dziedzin, by przytoczyæ je tu w ca³oœci, ze wszystkimi szczegó³ami”.

26 Zobacz: Peking Review, z 26 kwietnia 1960: „Nowa cz¹steczka j¹drowa – antysigma minus hyperon – zosta³a odkryta przez naukowców z krajów socjalistycznych, pracuj¹cych wspólnie w Instytucie Badañ J¹drowych w Dubnej pod Moskw¹ (ustanowionym w roku 1956 przez przedstawicieli 12 rz¹dów pañstw socjalistycznych). Wœród fizyków sowieckich, którzy
przodowali w uzyskaniu tego znacz¹cego rezultatu, du¿¹ rolê odgrywa³ wybitny naukowiec chiñski, profesor £ang Kan-czang, który jest wicedyrektorem tego Instytutu. Jest on od dawna uznan¹ w œwiecie osobistoœci¹ w dziedzinie fizyki. Mówi¹c o tym nowym sukcesie, profesor £ang opisa³ to odkrycie jako pierwsze, jakie kiedykolwiek uda³o siê wykonaæ, odkrycie
na³adowanego antyhyperonu, i dziêki temu uczyniono kolejny krok naprzód w wiedzy cz³owieka o podstawowych cz¹steczkach mikroœwiata. Profesor £ang przypisa³ swój sukces przede wszystkim przywództwu i wsparciu sowieckiego dyrektora Instytutu, oraz œcis³ej wspó³pracy naukowców z innych krajów socjalistycznych. Jest to prawdziwie œwie¿e, powiedzia³ on, œwiadectwo wy¿szoœci systemu socjalistycznego”.

27 Snow, Other Side of the River (Drugi brzeg rzeki), str. 642.

28 Zobacz: Mende, China and Her Shadow, strony 182-193.

29 Military Strategy: Soviet Doctrine and Concepts, wydane przez marsza³ka W. D. Soko³owskiego, Moskwa, 1962

30 Na przyk³ad pisa³a o tym Prawda, z dnia 27 sierpnia 1963 r., omawiaj¹c rzekomy
chiñski sprzeciw, wobec przyjêcia delegacji sowieckiej na afrykañsko-azjatyck¹ konferencjê solidarnoœci, odbywaj¹c¹ siê w 1963, w Moshi (Tanzania), z powodu tego, ¿e delegaci sowieccy nie byli ani ¿ó³ci ani czarni.

31 Zobacz: Douglas Jackson, Russo-Chinese Borderlands (Pogranicze rosyjsko- chiñskie) str. 91: „Salisbury równie¿ przypisuje Chruszczowowi program zagospodarowania dziewiczych i ja³owych ziem, którego rezultatem by³o, w latach 1954-56, przeoranie milionów akrów nieu¿ytków w zachodniej Syberii i w pó³nocnym Kazachstanie, oraz osiedlenie tam tysiêcy Rosjan i Ukraiñców, jako dowód sowieckich trosk o puste i ogromne syberyjskie przestrzenie. Program Chruszczowa, niezaprzeczalnie, mia³ polityczne podteksty, lecz przyczyny wymuszaj¹ce jego realizacjê le¿a³y bardziej w wewnêtrznych warunkach w Zwi¹zku Sowieckim, ni¿ w problemie demograficznym ludnoœci chiñskiej”.

32 2 wrzeœnia 1980 r. w Moskwie, Stowarzyszenie PrzyjaŸni Chiñskiej uczci³o rocznicê zwyciêstwa nad Japoñczykami w Mand¿urii. Wydany zosta³ raport wiceprzewodnicz¹cego tego stowarzyszenia, Tychwinskiego.

33 New York Times, z 22 listopada 1966 r.

34 Kommunist, nr 5 (1964), str. 21.

35 Zobacz: Douglas Jackson, Russo-Chinese Borderlands, str. 110: „W miarê rozwoju wydarzeñ, ich rola uleg³a zmianie wraz z okolicznoœciami. Od stref napiêæ pomiêdzy Rosj¹ carsk¹ a Cesarstwem Chin, oraz Rosj¹ sowieck¹ a Republik¹ Chiñsk¹, tereny przygraniczne sta³y siê, pocz¹wszy od rewolucji komunistycznej w Chinach, stref¹ wspó³pracy i stabilizacji. Ich przysz³y rozwój gospodarczy niew¹tpliwie wzmocni pozycjê, jak¹ komuniœci utrzymuj¹ nad nimi – co w dalszej kolejnoœci znacznie przyczyni siê do wzmocnienia ca³oœci si³ komunistów. Rzeczywiœcie, rola pogranicza w przysz³ych stosunkach chiñsko-sowieckich mo¿e byæ, w pewnym sensie, tak dramatyczna, jak¹ spe³nia³o ono w poprzednich wiekach rywalizacji i nieufnoœci rosyjsko-chiñskiej. Cokolwiek przyniesie nam przysz³oœæ, tereny Azji, gdzie spotykaj¹ siê Rosja i Chiny, w dalszym ci¹gu bêd¹ nas fascynowa³y, a co wiêcej, wymaga³y naszej œwiadomoœci i zrozumienia”.

36 Jako przyk³ady, zobacz przemówienia Mao, Liu Szao-tsi, Peng Te-huaia oraz Teng Hsiao-pinga na VIII ZjeŸdzie KPCh, we wrzeœniu 1956, [w: ] Jen-min Jih pao z wrzeœnia 1956.

37 Zobacz: marsza³ek polny Viscount Montgomery of Alamein, Three Continents (Trzy kontynenty), Londyn, Collins, 1962, strona 40: „Czou nieustannie podkreœla³, ¿e Chiny musz¹ mieæ pokój, mimo, ¿e bêd¹ one zawsze walczyæ, aby odeprzeæ agresjê na ich w³asne terytorium. (...) Marsza³ek Czen Ji, minister spraw zagranicznych przedstawi³ mi dok³adnie takie same pogl¹dy, podczas moich rozmów z nim”. Zobacz tak¿e uwypuklenie przez Czou En-laia faktu uznawania przez Chiny polityki pokojowego wspó³istnienia, w artykule [w: ] Peking Review, z 8 listopada 1961 r.

38 Zobacz: przemówienie Chruszczowa z 6 stycznia 1961 r.: [wojna w Algierii] „jest wojn¹ wyzwoleñcz¹, wojn¹ o niepodleg³oœæ, prowadzon¹ przez jej naród. Jest to œwiêta wojna. My uznajemy takie wojny; pomagaliœmy i bêdziemy kontynuowaæ nasz¹ pomoc narodom walcz¹cym o swoj¹ wolnoœæ. (...) Czy istnieje prawdopodobieñstwo ponownego wybuchu takich wojen? Tak, istnieje. Czy powstania tego rodzaju mog³yby zdarzyæ siê ponownie?
Tak, mog³yby siê zdarzyæ. Bo takie wojny s¹ narodowymi powstaniami. Czy istnieje prawdopodobieñstwo, ¿e warunki w innych krajach osi¹gn¹ taki punkt, w którym cierpliwoœæ narodu przebierze miarê i chwyci on za broñ? Tak, istnieje takie prawdopodobieñstwo. Jaka jest postawa marksistów wobec takich powstañ? Jak najbardziej sprzyjaj¹ca. Te powstania
nie mog¹ byæ traktowane jak wojny pomiêdzy krajami czy jako wojny lokalne, poniewa¿ to narody powstañcze walcz¹ o swoje prawo do samostanowienia, o ich narodowy rozwój socjalny i niepodleg³oœæ, te powstania s¹ skierowane przeciwko skorumpowanym i reakcyjnym re¿imom, przeciwko kolonialistom. Komuniœci popieraj¹ takie wojny ca³ym sercem i bez zastrze¿eñ”.

39 Manifest 81 partii: „Interesy walki w imiê sprawy klasy pracuj¹cej, wymagaj¹ od ka¿dej partii komunistycznej i od wielkiej armii komunistów wszystkich krajów, jeszcze wiêkszej jednoœci woli i dzia³añ”.

40 Kommunist, nr 13 (1964), str. 21 i Jen-min Jih Pao i Huntzi, z 4 lutego 1964 r.

41 World Marxist Review – Problems of Peace and Socialism, nr 6 (1964), str. 33.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:31 pm    Temat postu:

CZÊŒÆ DRUGA. ROZDZIA£ 22

Potencja³ wywiadu i rola Dezinformacji w realizowaniu strategii Komunistycznych

Program Dezinformacji zawsze odgrywa³ znacz¹c¹ rolê w pomyœlnej realizacji strategii komunistycznych. Badanie dowodów, dostêpnych z komunistycznych i zachodnich Ÿróde³, ujawnia istnienie co najmniej szeœciu, wzajemnie na siebie oddzia³uj¹cych strategii, które maj¹ jeden wspólny cel wspomagania komunizmu, w myœl wytycznych ustalonych przez dalekosiê¿n¹ politykê.
Pierwsza strategia odnosi siê do aktywowania partii komunistycznych w zaawansowanych krajach uprzemys³owionych.
Jej istot¹ jest stosowanie ró¿nych taktyk, takich jak eurokomunizm, wykalkulowane przedstawianie wizerunku komunistów jako odpowiedzialnej, niezale¿nej od Sowietów partii, w celu prowadzenia w Europie spójnych dzia³añ z socjalistami i katolikami, by zgodnie ustanowiæ neutraln¹, socjalistyczn¹ Europê, przechylaj¹c¹ siê na stronê komunistyczn¹. W strategii tej przewiduje siê trzy okresy. W pierwszym z nich komuniœci poszukuj¹ tymczasowych sojuszników wœród socjaldemokratów, przedstawicieli zwi¹zków zawodowych i katolików, w³¹cznie ze stronnictwami umiarkowanymi, jak i konserwatystami, którzy mogliby zostaæ zaanga¿owani do gry przeciw jakiemukolwiek sojuszowi ze Stanami Zjednoczonymi. W drugim okresie konserwatyœci zostaj¹ wyeliminowani i socjaldemokraci staj¹ siê g³ównymi sojusznikami w neutralnej, socjalistycznej Europie. W fina³owym okresie komuniœci podejmuj¹ konieczne kroki, by pozbyæ siê reszty czasowych sojuszników i dokoñczyæ przejêcie w³adzy.
Druga strategia dotyczy komunistycznych wysi³ków, podjêtych dla ustanowienia spójnoœci dzia³añ z rozwijaj¹cymi siê krajami Azji, Afryki i Ameryki £aciñskiej. Sprawdzi³o siê tu zastosowanie ró¿nych metod taktycznych, w³¹czaj¹c wspieranie narodowych ruchów wyzwoleñczych przez ZSRR i inne kraje komunistyczne oraz wykorzystywanie dawnych wp³ywów Tito w ruchu pañstw niezaanga¿owanych, co przyczyni³o siê do zmniejszenia
zachodnich wp³ywów w tych czêœciach œwiata.
Trzecia strategia dotyczy³a wysi³ków, podjêtych w celu odwrócenia militarnej równowagi si³, jaka w roku 1960 by³a przechylona,
z wyraŸn¹ korzyœci¹, ku Zachodowi. Istota tej strategii jest ukazywana poprzez wiele komunistycznych dzia³añ, wraz z negocjacjami dyplomatycznymi jak SALT; chiñskie starania nawi¹zania fikcyjnego sojuszu wojskowego za Stanami Zjednoczonymi, wysi³ki zmierzaj¹ce do powiêkszania sowieckiego potencja³u wojskowego, wci¹gniêcie Stanów Zjednoczonych w niepopularn¹ wojnê, jak ta w Wietnamie, oraz terrorystyczne zamachy
przeciwko oficerom si³ zbrojnych USA.
Czwarta strategia zajmuje siê podwa¿aniem oporu ideologicznego œwiata niekomunistycznego przed nadejœciem komunizmu. Jego istot¹ nie jest stosowanie propagandy, czy g³oszenie ideologii, lecz konkretne dzia³ania i czyny, w³¹cznie z wykalkulowanym antysowietyzmem.
Podstaw¹ wszystkich przedstawionych powy¿ej odmian strategii jest pi¹ta strategia, ta od programu dezinformacji. Zaœ najwa¿niejszym elementem tego programu jest zaplanowany przebiegle roz³am chiñsko-sowiecki, który umo¿liwi³ tym dwóm komunistycznym potêgom pomyœlnie przeprowadzaæ „strategiê no¿yczek”, to znaczy prowadziæ podwójn¹ politykê zagraniczn¹, w œcis³ym wzajemnym skoordynowaniu, utajonym przed Zachodem i które nie zosta³o przez Zachód rozpoznane. To w³aœnie strategia no¿yczek zauwa¿alnie siê przys³u¿y³a wszystkim innym strategiom.
Chocia¿ komuniœci osi¹gnêli spójnoœæ dzia³añ z niektórymi krajami arabskimi i afrykañskimi, oraz wywo³ali antymilitarystyczne kampanie w Europie Zachodniej, to jednak nie odnieœli sukcesu w dotarciu do wiêkszoœci tamtejszych socjaldemokratów, do wolnych zwi¹zków zawodowych i do katolików. Nie odnieœli ¿adnego sukcesu w Stanach Zjednoczonych, g³ównie z powodu zdecydowanie antykomunistycznego stanowiska amerykañskiego ruchu robotniczego, ju¿ pod niegdysiejszym przewodnictwem George’a Meany’ego. Formowanie zjednoczonych frontów w Ameryce £aciñskiej jako ca³oœci zosta³o powstrzymane przez silne wp³ywy wojskowych na tym kontynencie.

Strategia g³ówna
Ostatnia, szósta strategia jest jednak¿e najbardziej znacz¹ca.
Ta strategia, która by³a przygotowywana przez Blok przez ostatnie 20 lat [tj. od roku 1960], dotyczy takiego rozwi¹zywania pozosta³ych problemów, ¿eby prowadzi³o do konsolidowania
wszystkich dzia³añ i ma decyduj¹ce znaczenie w fina³owej fazie dalekosiê¿nej polityki Bloku. Odnosi siê do konsekwentnych wysi³ków, które w skutkach przynosz¹ polityczne i gospodarcze skonsolidowanie poszczególnych re¿imów komunistycznych, uformowanie tak zwanych dojrza³ych spo³eczeñstw komunistycznych, oraz przygotowanie ich na pozory demokratyzacji, w celu dostarczenia, jak mówi³ Togliatti, wspieraj¹cego zaplecza dla komunistów dzia³aj¹cych poza Blokiem, a którzy realizuj¹ tam wiêksze cele strategiczne. Istot¹ tej strategii jest dok³adne wspó³dzia³anie nastêpuj¹cych czynników:

1. Rozwój skutecznej podstruktury politycznej, gospodarczej, dyplomatycznej i wojskowej, w ramach której komuniœci mog¹ kontynuowaæ koordynowanie swojej polityki i dzia³añ, na bazie wspó³pracy dwustronnej, poprzez traktaty o przyjaŸni. Ta substruktura pozosta³aby nienaruszona na wypadek formalnego rozwi¹zania Uk³adu Warszawskiego. Znacz¹ce funkcje w tym koordynowaniu przypadn¹ aparatom partyjnym, zw³aszcza sekcjom odpowiedzialnym za stosunki z poszczególnymi krajami Bloku.

2. Wykonanie kreatywnego przystosowania w dziedzinie ideologii, oraz o¿ywienie partii komunistycznych i organizacji masowych, ³¹cznie ze zwi¹zkami zawodowymi, organizacjami m³odzie¿owymi i zwi¹zkami intelektualistów. Dalej, poszerzenie politycznej bazy partii oraz rozwój organizacji masowych, faktycznie jako podstruktur partyjnych. Takie zmiany umo¿liwi¹ i u³atwi¹ wprowadzenie kontrolowanej opozycji politycznej, która dostarczy, totalitarnym z zasady re¿imom, pozornie przekonuj¹cych argumentów, o dokonywaniu siê w nich fundamentalnych zmian i podobieñstwie do demokracji. Na przyk³ad, w ci¹gu ostatnich dwudziestu lat komunistyczne partie ZSRR i Chin prawie podwoi³y swoj¹ liczbê cz³onków, odpowiednio do stanu siedemnastu milionów i trzydziestu szeœciu milionów. W Chinach
dokona³o siê to w czasie i po Rewolucji Kulturalnej. G³ówn¹ rolê w takim o¿ywieniu partyjnym odgrywa³y komisje ideologiczne oraz sekcje kulturalne poszczególnych partii.

3. Przygotowywanie fa³szywej opozycji, podczas wprowadzania kontrolowanej demokratyzacji w re¿imach komunistycznych, która bêdzie tam wykorzystana do wytworzenia sprzyjaj¹cych warunków dla ujednolicenia dzia³añ z socjaldemokratami, wolnymi zwi¹zkami zawodowymi i katolikami, przeciw Sojuszowi NATO i amerykañskiemu kompleksowi wojskowo-przemys³owemu.
Te przygotowania zosta³y ujawnione poprzez zarz¹dzon¹ przez Szelepina reorganizacjê i reorientacjê KGB i s³u¿b bezpieczeñstwa krajów Bloku. Uzasadnieniem tej reorganizacji by³a
logiczna potrzeba prowadzenia spójnych wysi³ków, przy zainstalowaniu i prowadzeniu fa³szywej opozycji, zgodnie z pouczaj¹cym wzorem sowieckim, jakim by³a fa³szywa antykomunistyczna organizacja „Trust” w czasach NEP-u Lenina. Szelepin zaleci³ w szczególnoœci wykorzystywaæ agentów wp³ywu, rekrutuj¹cych siê spoœród wybitnych pisarzy, naukowców, przedstawicieli zwi¹zków zawodowych, narodowców (“nacjonalistów”) i przywódców religijnych. Z dodatkowym naciskiem podkreœli³ potrzebê wykorzystywania, dla celów politycznych, wp³ywowych agentów miêdzy przywódcami ró¿nych religii, w³¹cznie z g³ow¹ rosyjskiego Koœcio³a Prawos³awnego i muzu³mañskimi przywódcami religijnymi w sowieckiej Azji Œrodkowej. W tej dziedzinie wa¿ne i aktywne funkcje koordynacyjne zosta³y wyznaczone partyjnym wydzia³om administracyjnym partii komunistycznych, które nadzoruj¹ dzia³alnoœæ s³u¿b bezpieczeñstwa.

4. Rozwijanie i prowadzenie efektywnej koordynacji strategicznej, obejmuj¹cej ministrów spraw zagranicznych, ambasadorów, partie komunistyczne i organizacje masowe z krajów komunistycznych wewn¹trz Bloku, oraz partie komunistyczne spoza Bloku. Znacz¹ca rola w tej koordynacji nale¿y do partyjnych wydzia³ów stosunków miêdzynarodowych i do komunistycznych dyplomatów. To jest wyjaœnieniem, dlaczego niektórzy komunistyczni
ministrowie, zw³aszcza z Rumunii, Wêgier i Bu³garii, byli w przesz³oœci szefami takich wydzia³ów. Nadzór nad koordynowaniem ca³oœciowej strategii, zw³aszcza przy realizacji celów w Europie Zachodniej, nale¿y do Sowieckiego Komitetu Bezpieczeñstwa Europejskiego, któremu przewodzi [1984 r.] partyjny urzêdnik, W. Szytikow. Ten Komitet zosta³ utworzony w czerwcu 1971, dla lepszej koordynacji dzia³añ sowieckich organizacji masowych, w walce o osi¹gniêcie wspólnego bezpieczeñstwa europejskiego.
Rozwój i realizowanie tych strategii by³o ujawniane na licznych konferencjach partii komunistycznych, przede wszystkim w Moskwie i w Pradze w roku 1965, a w latach siedemdziesi¹tych na spotkaniach na wysokim szczeblu, które Bre¿niew i przywódcy
komunistyczni odbywali na Krymie.
Przebadanie dostêpnych dowodów nie pozostawia ¿adnych w¹tpliwoœci, ¿e czechos³owacka demokratyzacja w 1968 roku by³a lokaln¹ prób¹ strategii zakrojonej tak szeroko, jak o tym
mowa wy¿ej. Czechos³owacki eksperyment mia³ pokazaæ, jak w praktyce sprawdzi siê zaprojektowany scenariusz wydarzeñ, a ponadto stanowi³ wa¿n¹ okazjê do przetestowania zachodnich reakcji na niego.

Dezinformacja i strategiczna rola Jugos³awii

„Nowa metodologia” umo¿liwia zobaczenie, jak tak zwana „niezale¿noœæ” Jugos³awii umo¿liwi³a temu pañstwu odgrywanie kluczowej roli w krzewieniu komunistycznych idei i strategii w Trzecim Œwiecie. Jugos³awia bardzo dobrze nadawa³a siê do tego, by swoje wp³ywy spo¿ytkowaæ do zreorganizowania Trzeciego Œwiata, do przeorientowania go w kierunku socjalizmu i przekszta³cenia w narzêdzie wykorzystywane przeciwko Zachodowi.
To w³aœnie Tito zwróci³ uwagê Chruszczowa na potencjalne korzyœci polityczne, p³yn¹ce z przyjaŸni i wspó³pracy z takimi przywódcami jak Nasser, Nehru i Sukarno. Pojednanie siê Jugos³awii z innymi krajami komunistycznymi oraz jugos³owiañski wk³ad i zaanga¿owanie, do realizowania dalekosiê¿nej polityki, by³y bardzo skutecznie ukrywane przed œwiatem poprzez dezinformacjê.
Pozostawa³y nierozpoznane przez dwadzieœcia lat, pomimo licznych dowodów, które powinny byæ interpretowane jako jednoznaczne wskaŸniki wype³niania przez Jugos³awiê wa¿nej, strategicznej roli w polityce sowieckiej, konkretnie w koordynowaniu dzia³añ z innymi cz³onkami Bloku Komunistycznego – przede wszystkim z tymi w Afryce, Azji i w Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Jugos³owiañskie wp³ywy wewn¹trz i na zewn¹trz ruchu pañstw niezaanga¿owanych by³y ³atwe do przyjêcia przez neutralnych i nacjonalistycznych przywódców krajów Trzeciego
Œwiata, g³ównie dlatego, ¿e postrzegali oni Jugos³awiê jako kraj niezale¿ny, podobny do ich w³asnych pañstw, oraz ¿e w przeciwieñstwie do wielkich potêg Jugos³awia wydawa³a siê nie zainteresowana dominowaniem i kontrolowaniem innych krajów.
Jugos³owiañska odmiana komunizmu, na pozór bardziej elastyczna, by³a dla nich ³atwiejsza do zaadaptowania, ni¿ komunizm w wersji sowieckiej czy chiñskiej. Ponadto penetrowanie Trzeciego Œwiata przez jugos³owiañskie idee przynosi³o sukcesy nie w wyniku tradycyjnych, ideologicznych dzia³añ i krêpuj¹cego przywi¹zania do partii komunistycznej, lecz poprzez osobiste wp³ywy i takie organizacje, jak Socjalistyczny Sojusz Ludzi Pracuj¹cych Jugos³awii, oraz jugos³owiañskie zwi¹zki zawodowe.
W wa¿nych kwestiach postawa Tito by³a konsekwentnie antyzachodnia, oraz pomocna zawsze w wype³nianiu dalekosiê¿nej polityki komunistycznej. Tito zaj¹³ antyamerykañskie stanowisko podczas kryzysu kubañskiego w roku 1962. Stan¹³ po stronie pro-arabskiej linii komunistycznej w roku 1967 i zerwa³ stosunki z Izraelem. Ciê¿ko pracowa³ przez kilka lat, by wyperswadowaæ krajom niezaanga¿owanym, ich to w³aœnie niezaanga¿owane stanowisko. W efekcie jego zabiegów, w roku 1973 osiemnaœcie pañstw afrykañskich zerwa³o stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Tito pod¹¿a³ zgodnie z komunistycznymi wytycznymi w forsowaniu uznania dyplomatycznego Niemiec Wschodnich (NRD) i wp³yn¹³ na wiele pañstw arabskich i afrykañskich, by wybra³y ten sam kierunek polityczny, co on. Zmobilizowa³ narody niezaanga¿owane do potêpienia amerykañskiej interwencji w Wietnamie. Krytykowa³ postêpowanie Amerykanów wobec wojny domowej w Angoli w 1975, a¿ przez pewien czas administracja prezydenta Forda podda³a rewizji swoje próby poprawienia stosunków z Jugos³awi¹.
Tito by³ krytyczny wobec kubañskich dzia³añ w Afryce i sowieckiej interwencji w Afganistanie, lecz wiele z tych jego krytyk zosta³o wyciszonych, i ¿adna nie doprowadzi³a do jakiejkolwiek skutecznej akcji. Tito i jego jugos³owiañscy koledzy maja swój wielki dorobek w tym, ¿e w ci¹gu ostatnich dwudziestu lat szala równowagi w Organizacji Narodów Zjednoczonych znów przechyli³a siê przeciwko Zachodowi, na korzyœæ Bloku Komunistycznego. Kolejne sprawy, w których Tito odniós³ sukces, a które poci¹gaj¹ znaczne nastêpstwa na rzecz fina³owej fazy dalekosiê¿nej polityki, to jest uzyskanie poparcia i solidarnoœci wielu europejskich i japoñskich socjalistów dla narodowych ruchów wyzwoleñczych Trzeciego Œwiata.
Podsumowuj¹c, jugos³owiañskie aktywnoœci miêdzynarodowe od roku 1958 do 1980 by³y œciœle koordynowane najpierw ze Zwi¹zkiem Sowieckim, a w póŸniejszym okresie z Chinami. Poprzez szerokie zastosowanie dezinformacji na temat jugos³owiañskiej niezale¿noœci, spowodowano, ¿e tê „niezale¿noœæ” Jugos³awii przyjmowano za dobr¹ monetê, w takim samym stopniu w Trzecim Œwiecie, jak i na Zachodzie, wskutek czego Jugos³awia mog³a bez przeszkód odgrywaæ swoja strategiczn¹ rolê, zgodnie z leninowskimi wytycznymi: prowadziæ skoordynowane dzia³ania z krajami Trzeciego Œwiata, przeorientowywaæ ich w kierunku socjalizmu i przekszta³caæ w sojuszników komunizmu przeciwko Zachodowi. Tito w pe³ni zas³u¿y³ na Order Lenina, który przyznano mu w 1979 roku. Sam Tito ju¿ nie ¿yje (zmar³ w 1980), lecz jego polityka jest kontynuowana [pisane w 1984 r.]
Wskutek niezdolnoœci Zachodu do patrzenia na Tito inaczej, ni¿ poprzez okulary dezinformacji, w³¹cznie z wykonywanymi cyklicznie przez Chiñczyków i Albañczyków spektakularnymi akcjami gwa³townych ataków na Tito, jako agenta imperializmu amerykañskiego dzia³aj¹cego w Afryce, Stany Zjednoczone i ich sojusznicy niezmiennie postrzegali Jugos³awiê jako cenny nabytek dla Zachodu i umiarkowan¹ si³ê dla nowowyzwolonych krajów Trzeciego Œwiata oraz nie ustawali w okazywaniu Jugos³awii
swej przychylnoœci. Tymczasem wp³ywy jugos³owiañskie by³y niebezpieczne. To dziêki staraniom Jugos³awii uzyskano trwa³e podstawy pod skoordynowane akcje pomiêdzy Blokiem Komunistycznym, Trzecim Œwiatem i wieloma socjalistami z Europy i Japonii. Nie uœwiadamiaj¹c sobie skutków dla w³asnego losu, znaczna czêœæ Trzeciego Œwiata jest gotowa do dzia³ania jako najskuteczniejszy sprzymierzeniec strategii komunistycznych, we wspólnej ofensywie przeciwko krajom wysoko rozwiniêtym, w fina³owej fazie dalekosiê¿nej polityki.
Dezinformacja chiñsko-sowiecka i rewolucja kulturalna: Nowa interpretacja Sowiecka krytyka Rewolucji Kulturalnej jako antymarksistowskiej i antysocjalistycznej, pomog³a w ukryciu jej prawdziwego znaczenia, jako czêœci procesu chiñskiej przebudowy komunistycznej.
Równoczeœnie przywódcy chiñscy mogli wykorzystywaæ rzekome rozdŸwiêki miêdzy nimi a Sowietami, skupiaj¹c przy sobie partie i masy, a podczas najtrudniejszego dla siebie okresu
wyci¹gali dodatkowo sztandar chiñskiego nacjonalizmu. Naœladowali w tym Stalina, który w latach dwudziestych i trzydziestych (XX wieku), by skupiæ naród rosyjski przy sowieckim re¿imie, stworzy³ i wykorzystywa³ mit ‘oblê¿onej twierdzy’ czyli zaszczepi³ w swym narodzie wolê sta³ej gotowoœci bojowej, dla obrony „Zwi¹zku Sowieckiego otoczonego przez wrogi kapitalizm”. W przypadku Chin ró¿nica by³a taka, ¿e celowo oszukuj¹c w³asne spo³eczeñstwo i œwiat zewnêtrzny, do grona „imperialistycznych potêg” d¹¿¹cych do okr¹¿enia Chin, zaliczyli te¿ Zwi¹zek Sowiecki.
Tak postêpuj¹c, s³u¿yli swym w³asnym interesom, czyli wzmacnianiu i stabilizowaniu swojego re¿imu, jednoczeœnie s³u¿yli równie¿ strategicznym celom wspólnej dalekosiê¿nej polityki.
Niew¹tpliwie, podczas rewolucji kulturalnej panowa³y wrzenia, lecz w œwietle nowej metodologii, fakty z tamtego okresu mog¹ byæ zinterpretowane ponownie. Rewolucja kulturalna by³a czêœci¹ – bardzo wa¿n¹ czêœci¹ – szerszego procesu komunistycznej
przebudowy chiñskiego spo³eczeñstwa. Za tym sz³a, jako logiczny nastêpny krok, odbudowa chiñskiego rolnictwa. Œwie¿o ustanowiona materialna baza chiñskiego spo³eczeñstwa wymaga³a odpowiedniej, marksistowskiej, politycznej i ideologicznej superstruktury. Z tego powodu Mao okreœli³, i¿ jest to „wielka proletariacka rewolucja kulturalna”.
Tworzenie komun wiejskich i zmiana priorytetu gospodarczego pañstwa, z przemys³u do rolnictwa, spowodowa³y, oprócz wywo³ania powszechnej dyslokacji gospodarczej, obna¿enie niedostosowania struktur partyjnych jak i charakteru samej Partii i jej organizacji masowych, do wielkiego dzie³a przebudowy. Placówki partyjne mieœci³y siê przewa¿nie w miastach, podczas gdy rzeczywiste masy chiñskie by³y na wsi – st¹d kampania wysy³ania intelektualistów do wiosek. Poziom ideologiczny Partii w terenie by³ zbyt niski a tendencja do sztywnej, biurokratycznej bezw³adnoœci, absolutnie nie do przyjêcia. Postanowiono wiêc przegrupowaæ si³y i najbardziej zindoktrynowany i wojowniczy element starej Partii i organizacji m³odzie¿owych zamieniæ na alternatywn¹ strukturê, opart¹ g³ównie o armiê oraz ministerstwo bezpieczeñstwa publicznego, by przebieg rewolucji by³ w pe³ni kontrolowany i by sytuacja nie mog³a wydostaæ siê spod nadzoru. Pojawienie siê „wydzia³ów politycznych”, oddzia³ów Czerwonej Gwardii, „komitetów rewolucyjnych” nie by³o spontaniczne, za tymi wszystkimi dzia³aniami sta³ Komitet Centralny partii chiñskiej. Dopiero gdy zasadnicze przygotowania do wprowadzenia alternatywnej struktury w³adzy zosta³y ukoñczone, rozpoczêto rewolucjê kulturaln¹. Maj¹c przygotowan¹ alternatyw¹ strukturê w³adzy, mo¿na by³o usun¹æ znaczne czêœci istniej¹cej organizacji partyjnej, poni¿ej poziomu Komitetu Centralnego i reindoktrynowaæ ogromn¹ liczbê urzêdników partyjnych.
W tym czasie alternatywna organizacja, z³o¿ona g³ównie z m³odszego pokolenia, zabra³a siê do zadania umacniania wiêzi partyjnych oraz zwiêkszania wp³ywu na masy, w celu rozpalenia w nich zapa³u rewolucyjnego i zaanga¿owania w pe³ni do dzie³a odbudowy komunistycznej. Rewolucja Kulturalna zosta³a rozpoczêta przez plenum Komitetu Centralnego w sierpniu 1966 i ca³y czas by³a prowadzona i kierowana przez Komitet Centralny partii.
By³a to rewolucja ca³kowicie kontrolowana z góry, co zosta³o udowodnione poprzez czasowe wstrzymanie rewolucji, na polecenie Komitetu Centralnego, na wiosnê 1967, na sezon siewu i
prac rolnych i równoczesne rozpoczêcie, te¿ na polecenie Komitetu Centralnego, nauki szkolnej. Ta rewolucja, ideologiczna w swoim charakterze, by³a ca³kowicie kierowana przez ideologów Komitetu Centralnego KPCh, pod przewodnictwem Czen Po-ta oraz samego Mao. Do kwietnia 1969 roku Rewolucja Kulturalna uczyni³a wystarczaj¹cy postêp, by mog³a zostaæ zarzucona decyzj¹ IX Zjazdu Partii. Chocia¿ znik³o zamieszanie, wiele procesów przebudowy, rozpoczêtych przed i w trakcie Rewolucji Kulturalnej, trwa³o nadal. Jeœli istot¹ okresu Rewolucji Kulturalnej z lat 1966 – 1969 by³o stworzenie nowych organów w³adzy oraz atak „lewicowców” na „prawicowców”, to celem nastêpnych trzech lat by³o
ponowne wch³oniêcie starszych, reedukowanych urzêdników partyjnych do nowych organów w³adzy, przeprowadzono równie¿ atak na lewicowców, pocz¹tkowo wspierany przez armiê,
która wtedy znalaz³a siê pod œciœlejsz¹ kontrol¹ Partii. Zaczyna³y pojawiaæ siê pierwsze oznaki odprê¿enia w stosunkach z Zachodem.
W ci¹gu kolejnych trzech lat, od roku 1973 do 1976, pod rzekomym kierownictwem „Bandy Czworga” proces reedukacji by³ kontynuowany. Lecz teraz by³ to ju¿ specyficzny proces ideologicznego i politycznego przygotowywania odbudowanej Partii, aparatu rz¹dowego i organizacji masowych, na now¹ sytuacjê, wymagaj¹c¹ aktywnego przejœcia do polityki odprê¿enia. Wraz ze œmierci¹ Mao i powrotem do w³adzy „pragmatyków”, zosta³a rozpoczêta, na pe³n¹ skalê, aktywna dyplomacja odprê¿enia, zgodna z wytycznymi Sowietów, w celu uzyskania od œwiata niekomunistycznego pomocy gospodarczej, finansowej i technologicznej, aby przyœpieszyæ ekonomiczny i militarny rozwój Chin. Ju¿ Chiny by³y gotowe do odegrania swojej pe³nej roli w dalekosiê¿nej polityce. Stara³y siê sprzymierzyæ, zw³aszcza z krajami konserwatywnymi i wysoko rozwiniêtymi, jak równie¿ z islamskimi
re¿imami Trzeciego Œwiata, w celu przeprowadzenia chiñsko-sowieckiej „strategii no¿yczek”.
Podobnie jak w innych krajach komunistycznych, procesowi przebudowy komunistycznej w Chinach towarzyszy³o wprowadzenie nowych, oraz o¿ywienie starych technik. W przypadku
Chin, ich zamierzeniem, realizowanym w tym procesie by³a przebudowa partii komunistycznej, poszerzenie jej bazy politycznej, zaanga¿owanie m³odszych pokoleñ do celów ideologicznych, reedukacja starszego pokolenia cz³onków Partii, kontrola i neutralizowanie opozycji wewnêtrznej, odnowienie aparatu pañstwowego i s³u¿b wojskowych, oraz kompleksowe przygotowanie Chin do spe³niania ich roli przy wdra¿aniu dalekosiê¿nej polityki, w kraju i poza granicami. Techniki politycznego przyœpieszenia,
prowokacji, dezinformacji i politycznej profilaktyki, które opisane zosta³y ze szczegó³ami w przypadku Zwi¹zku Sowieckiego, wszystkie by³y te¿ u¿yte w Chinach, z pozytywnym
wynikiem. Rzekome walki o w³adzê w Chinach pomiêdzy „lewicowcami” a „prawicowcami”, dogmatykami a pragmatykami, s¹ tak samo nierealne, jak walki pomiêdzy stalinowcami i antystalinowcami w Zwi¹zku Sowieckim.
Wspó³praca wœród przywództwa Partii przy wspólnym przygotowywaniu scenariusza fikcyjnych walk pomiêdzy nimi, lub miêdzy Parti¹ a wojskiem, okaza³a siê skuteczn¹ metod¹ do uprzedzania rzeczywistych zagro¿eñ walkami wewnêtrznymi w gronie kierowniczym Partii i do likwidowania w zarodku wszelkich tendencji „puczystowskich” w armii. Ideologom Partii dostarczy³a materia³ów do szkolenia urzêdników partyjnych w zwalczaniu niepo¿¹danych tendencji, przygotowuj¹c ich jednoczeœnie na ka¿d¹ radykaln¹ zmianê polityki. Gwa³townoœæ zmian w chiñskiej linii politycznej jest technik¹, zapo¿yczon¹ od tej, któr¹ Stalin stosowa³ pod koniec okresu NEP. Wówczas przesuwanie siê Stalina z lewa na prawo i z powrotem, by³o u¿ywane przez niego do przekszta³cenia Partii w zatwardzia³y instrument, pos³uszny jego woli. Ró¿nica polega na tym, ¿e Stalin u¿ywa³ tej techniki do ustanowienia swojej osobistej dyktatury, a podzia³y frakcyjne by³y rzeczywiste; chiñskie przywództwo stosowa³o tê technikê po to, by zwiêkszyæ skutecznoœæ Partii jako monolitu,
a frakcyjnoœæ wœród przywódców Partii by³a fikcyjna. Ostatnio [pisane w 1984 r.] przeprowadzona w Chinach ponowna ocena postaci Mao Tse-tunga i czêœciowa jego degradacja, stanowi analogiê do destalinizacji w ZSRR, a równoczeœnie, i to w powa¿nym
stopniu, jest sygna³em wyprzedzaj¹cym pojawienie siê w przysz³oœci jakichkolwiek zapêdów do osobistej dyktatury w KPCh.
Formowanie oddzia³ów Czerwonej Gwardii przypomina wykorzystywanie aktywistów Komsomo³u w Zwi¹zku Sowieckim, podczas stalinowskiej kolektywizacji rolnictwa w latach trzydziestych.
Propaganda re¿imowa za pomoc¹ plakatów œciennych, wydaje siê byæ metod¹ zapo¿yczon¹ od prawdziwej opozycji [w Chinach], z lat 1956-57, która je wtedy stosowa³a.
Rewolucja Kulturalna i ca³y proces chiñskiej przebudowy komunistycznej, wprowadzane by³y w myœl leninowskich nakazów przezwyciê¿ania „dzieciêcej choroby” oraz izolacji Partii od mas. Reedukacja kadr i restrukturyzacja Partii oraz jej organizacji m³odzie¿owych i zwi¹zków zawodowych by³y konieczne, zarówno dla osi¹gniêcia tych zamierzonych celów, jak i do przygotowania chiñskiego systemu na aktywn¹ politykê odprê¿enia z
Zachodem, jako ¿e w pe³ni postêpowa³o realizowanie dalekosiê¿nej polityki.
Pomimo opinii o rzekomym zniszczeniu Partii podczas rewolucji kulturalnej, w rzeczywistoœci partia chiñska wzmocni³a siê. Chiñskie zwi¹zki zawodowe, organizacje m³odzie¿owe i kobiece wznowi³y swoj¹ dzia³alnoœæ.
W rezultacie stabilizacji i wzmocnienia Partii oraz jej organizacji masowych, Chiñczycy, podobnie jak inne pañstwa komunistyczne po roku 1960, mieli mo¿liwoœæ wprowadzenia
pewnych reform, na miarê tych z czasów NEP, wraz z takimi w³aœciwoœciami rzeczywistej demokracji jak plakaty œcienne, rozprawy przed s¹dami, uwolnienie si³ rynkowych w gospodarce, oraz z³agodzenie kontroli nad religi¹ i ¿yciem intelektualnym, prawo do odpowiednich warunków pracy w fabrykach i prawo do w³asnoœci. Zaczêli pojawiaæ siê „dysydenci”, na wzór sowiecki. Zezwolono na szersze kontakty z Zachodem i zwrócono wiêcej uwagi na Chiñczyków, mieszkaj¹cych poza granicami, których krewnych w Chinach oszacowano na liczbê oko³o 12 milionów.

Dualizm chiñsko-sowiecki i komunistyczna strategia w Trzecim Œwiecie

Postrzegane w œwietle „nowej metodologii”, chiñskie wysi³ki w Trzecim Œwiecie s¹ uzupe³nieniem do dzia³añ innych pañstw komunistycznych, oraz stanowi¹ wa¿ny element komunistycznej strategii, jako ca³oœci.
Charakter chiñskich dzia³añ w krajach Trzeciego Œwiata, pocz¹wszy od 1958 roku, wywodzi siê z ca³ego historycznego baga¿u Chin i jest podyktowany ich obecnym potencja³em. Chiny
uwolnione zosta³y z kolonialnego zniewolenia przez d³ugotrwa³¹ walkê wyzwoleñcz¹ przeciwko Japonii. Partia chiñska nauczy³a siê, jak wykorzystywaæ warunki konfliktu zbrojnego do poszerzania w³asnych wp³ywów i zdobycia w³adzy. A wiêc jako zasada,
wysi³ki chiñskie i sowieckie powinny byæ postrzegane nie w kategoriach rywalizacji, a skoordynowanego podzia³u pracy, co przynios³o korzyœci ich wspólnej strategii.
Tam, gdzie istnieje powa¿ny konflikt pomiêdzy dwoma „trzecioœwiatowymi” krajami, mo¿na jako regu³ê dostrzec obecnoœæ Chin i ZSRR, dzia³aj¹cych wed³ug charakterystycznego wzorca, zgodnie z którym Zwi¹zek Sowiecki i Chiny zajmuj¹ przeciwne pozycje w tym samym konflikcie. Na tym polega dualnoœæ ich, chiñsko-sowieckiej polityki. Zwi¹zek Sowiecki d¹¿y do zbudowania strefy swoich wp³ywów po jednej stronie sporu, Chiny wypracowuj¹ wp³ywy po stronie drugiej. Klasycznym przyk³adem zastosowania tego wzorca jest przypadek Indii i Pakistanu.
Chiñsko-indyjski konflikt graniczny z roku 1962 by³ sprowokowany przez Chiñczyków. Sowieci zajêli g³oœne anty-chiñskie i pro-indyjskie stanowisko, co przynios³o im ¿yczliwoœæ w Indiach.
W czasie wybuchu otwartych chiñsko-sowieckich polemik partyjnych w 1963, misja armii indyjskiej i lotnictwa przyby³a do Zwi¹zku Sowieckiego. W kolejnym roku minister obrony Indii uda³ siê do ZSRR w celu przedyskutowania sowiecko-hinduskiej wspó³pracy wojskowej. Dalsza wymiana wizyt delegacji wojskowych mia³a miejsce w latach 1967 i 1968. W drugiej po³owie lat szeœædziesi¹tych ustanowiono regularne konsultacje, miêdzy ministrami spraw zagranicznych ZSRR i Indii, dotycz¹ce problemów wspólnego zainteresowania.1 Stany Zjednoczone obarczy³y Indie odpowiedzialnoœci¹ za konflikt indyjsko-pakistañski w roku 1971 i przerwa³y pomoc wojskow¹ dla Indii. Sowieci wzywali
wprawdzie do przerwania konfliktu, niemniej jednak udzielili Indiom moralnego wsparcia, za co premier Gandhi wyrazi³a im swoj¹ wdziêcznoœæ. W sierpniu 1971 r. podpisano traktat o
przyjaŸni pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim i Indiami. Potok goœci sowieckich nap³yn¹³ do Indii. W paŸdzierniku do Indii uda³ siê Firjubin, co interesuj¹ce, pojecha³ tam w tym samym czasie, co Tito. Trzy miesi¹ce póŸniej do Indii przyby³ szef sowieckiego lotnictwa wojskowego, Kutachow, oraz wiceminister spraw zagranicznych Kuzniecow. W grudniu premier Gandhi potêpi³a amerykañsk¹ politykê w Wietnamie.2 W roku 1973 podpisano
umowê o wspó³pracy miêdzy „Gosplanem”, sowieck¹ agencj¹ planowania, a indyjsk¹ komisj¹ planowania.3
G³ównie dziêki umiejêtnemu wykorzystywaniu przez Sowietów konfliktu pomiêdzy Indiami a Pakistanem, w po³owie lat siedemdziesi¹tych tendencja w kierunku œciœlejszych stosunków
sowiecko-indyjskich sta³a siê, dos³ownie, nieodwracalna. Rz¹d Desai’a nie by³ w stanie powstrzymaæ tej fali. Stosunki zosta³y póŸniej scementowane, w rezultacie wizyt i rozmów Bre¿niewa z premier Indir¹ Gandhi w roku 1981.
Podczas, gdy Sowieci wzmacniali swoje oparcie w Indiach, Chiñczycy robili to samo w Pakistanie, stosuj¹c tak¹ sam¹ technikê wymiany wizyt delegacji wojskowych, szczególnie w latach 1962-67. Gdy Stany Zjednoczone przerwa³y pomoc wojskow¹ dla Pakistanu, Chiñczycy zwiêkszyli swoj¹. W roku 1968 prezydent Jahja Khan i jego minister spraw zagranicznych udali siê z wizyt¹ do Chin. Rozwinê³a siê dalsza wspó³praca. W roku 1970 Kuo Mo-dzio odwiedzi³ Pakistan. Dla Chin Pakistan by³ wystarczaj¹co bliski, ¿e pos³u¿ono siê nim jako poœrednikiem przy planowaniu wizyty Kissingera w Chinach w 1971 roku. Bhutto zosta³ przyjêty przez Mao w roku 1972, po kolejnym konflikcie z Indiami i od³¹czeniu siê Bangladeszu. Wskutek tego konfliktu Pakistan opuœci³ Brytyjsk¹ Wspólnotê Narodów, oraz sojusz politycznowojskowy SEATO. Kontynuowano dalsze wymiany wizyt na wysokim
szczeblu miêdzy Pakistanem a Chinami, bez wzglêdu na zmiany w pakistañskim rz¹dzie.
Podobnie jak z sowieckimi wp³ywami w Indiach, chiñskie wp³ywy w Pakistanie maj¹ na celu przygotowanie warunków na sojusz miêdzy nimi i na póŸniejsze komunistyczne przejêcie. Ju¿ zaistnia³a sytuacja, któr¹ mo¿na póŸniej wykorzystaæ, poprzez wykalkulowane i skoordynowane sowieckie i chiñskie posuniêcia, na przyk³ad w zwi¹zku z sowieck¹ interwencj¹ w Afganistanie.
W ostatnim czasie stosowana przez Chiñczyków taktyka umiarkowania ma znaczenie pomocnicze, s³u¿¹ce do wykreowania ich nowego, dystyngowanego wizerunku, wymaganego przez Chiñczyków dla ich dyplomacji odprê¿enia, wobec zarówno krajów zaawansowanych przemys³owo, jak i wobec pañstw Trzeciego Œwiata. Ten nowy obraz równie¿ wy³ania siê, konsekwentnie, z wzorca sowiecko-chiñskiej polityki dualnoœci; podczas gdy
Zwi¹zek Sowiecki buduje zjednoczone fronty z nacjonalistami przeciwko Stanom Zjednoczonym, Chiny szykuj¹ pu³apkê do zwabienia Stanów Zjednoczonych i innych konserwatywnych krajów, w³¹cznie z pañstwami azjatyckimi i afrykañskimi, aby nawi¹zaæ z nimi sztuczne i fa³szywe sojusze, ostentacyjnie zawierane przeciwko Zwi¹zkowi Sowieckiemu. W ten sposób Chiny czyni¹ wytrwa³e starania, aby wkroczyæ do obozu swoich nieprzyjació³ nie tylko bez napotykania sprzeciwu, ale nawet witani, jako sprzymierzeniec przeciwko sowieckiej ekspansji, wyposa¿any w zachodni¹ broñ.
W obecnej fazie polityki, ani ZSRR ani Chiny w ogóle nie pos³uguj¹ siê lokalnymi partiami komunistycznymi i nie stawiaj¹ ich na pierwszej linii, jako broni strategicznej. Gdy cel odizolowania Stanów Zjednoczonych od Trzeciego Œwiata zostanie osi¹gniêty, to wtedy miejscowe partie komunistyczne same siê zg³osz¹ i zostan¹ uregulowane rachunki z nacjonalistami, którzy przeœladowali ich w przesz³oœci.
Chiñsko-sowiecki dualizm i strategia wojskowa „Nowa metodologia” naœwietla wk³ad do sukcesu komunistycznych strategii, którego dokonali Sowieci i Chiñczycy przez wzajemny podzia³ dzia³añ oraz dok³adnie koordynowan¹ dualnoœæ swojej polityki.
We wczesnych latach odprê¿enia, parafrazuj¹c s³owa Lenina, Chiñczykom przydzielono „straszny podwójny bas”, do przygrywania na nim, w kontraœcie do sowieckich „sentymentalnych skrzypiec”. Podczas, gdy Sowieci k³adli nacisk na politykê odprê¿enia i pokojowego wspó³istnienia, oraz podejmowania kontaktów wysokiego szczebla z przywódcami amerykañskimi i europejskimi, Chiñczycy opowiadali siê za militarn¹ i gwa³town¹ rewolucj¹.
WyraŸne rozbie¿noœci pojawi³y siê w przedstawianiu w prasie sowieckiej i prasie chiñskiej wizyty Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych w 1959 roku. W lutym 1960, trzy miesi¹ce
przed nieudanym spotkaniem na szczycie w Pary¿u, chiñska delegacja na konferencjê Uk³adu Warszawskiego skrytykowa³a Sowietów za ich zbli¿enie do „imperialistów”, którzy odmówili
poczynienia ustêpstw w sprawie Berlina. Na dzieñ przed spotkaniem Chruszczowa z prezydentem Francji w kwietniu 1960, prasa chiñska wznowi³a swoj¹ krytykê jugos³owiañskiego „rewizjonizmu” i opublikowa³a szereg artyku³ów, wzywaj¹cych do zajêcia
militarnej, rewolucyjnej postawy wobec problemów œwiatowych, podczas gdy prasa sowiecka k³ad³a nacisk na umiarkowanie i pokojowe wspó³istnienie.
Dalsze rozbie¿noœci pojawia³y siê przy okazji rozgrywania kryzysu kubañskiego i chiñsko-indyjskiego w roku 1962, lecz prawdopodobnie najbardziej spektakularny przyk³ad tej dualnoœci we wczesnych latach szeœædziesi¹tych mia³ miejsce podczas sowiecko-amerykañsko-brytyjskich negocjacji w sprawie Traktatu o Zakazie Prób Atomowych (Atomic Test Ban Treaty) w roku 1963. Przybycie do Moskwy delegacji anglo-amerykañskiej, która
mia³a prowadziæ te negocjacje, zosta³o poprzedzone przybyciem delegacji chiñskiej, która pojawi³a siê na partyjne rozmowy z KPZR. Sowiecka serdecznoœæ, z jak¹ witano zachodnie delegacje, kontrastowa³a z ch³odem wobec Chiñczyków. Postêpowi w rozmowach w sprawie zakazania testów, towarzyszy³a zauwa¿alna pora¿ka negocjacji chiñsko-sowieckich. Podpisaniu zakazu testów towarzyszy³o przerwanie rozmów chiñsko-sowieckich, ataki prasy chiñskiej na politykê sowieck¹, wykazan¹ w negocjacjach w sprawie testów, oraz otwarta polemika miêdzy partiami sowieck¹ i chiñsk¹. Nastêpna eksplozja polemik chiñsko-sowieckich odby³a siê przed negocjacjami sowiecko-amerykañskimi w sprawie Traktatu o Nierozprzestrzenianiu Broni J¹drowej (Nuclear Nonproliferation Treaty), w latach 1966-67.
PóŸniejsze wydarzenia pokaza³y, jak ma³o uzasadnienia by³o w chiñskich oskar¿eniach Sowietów o to, ¿e poddali siê zachodniemu imperializmowi w latach szeœædziesi¹tych, i ¿e poœwiêcili „socjalistyczn¹ solidarnoœæ” i poparcie dla walki rewolucyjnej, na o³tarzu pokojowego wspó³istnienia.4 Zamierzonym skutkiem wszystkich chiñskich oskar¿eñ w tym czasie mia³o byæ umocnienie zachodnich z³udzeñ co do sowieckiego umiarkowania, a tym
samym wykreowanie sprzyjaj¹cych warunków ze strony Stanów Zjednoczonych i europejskich potêg NATO-wskich, dla sowieckiej dyplomacji przyœpieszenia i jej sukcesów. W kontraœcie do nieprzejednanych dogmatyków chiñskich, Sowieci prezentowali
siê jako rozwa¿ni, racjonalni, nieideologiczni oraz pragmatyczni komuniœci, z którymi mo¿na by³o wynegocjowaæ umowy. Ponadto sprawiali wra¿enie, ¿e s¹ szczerzy, gdy twierdzili, i¿ maj¹ wspólny z Zachodem interes w powstrzymywaniu chiñskich wp³ywów.
Chiñsko-sowiecka dualnoœæ spowodowa³a na Zachodzie skutki dok³adnie zamierzone przez komunistycznych strategów. Mo¿na spokojnie przyznaæ, ¿e z czasem przynios³o im to wymierne korzyœci.
Na przyk³ad, gdyby genera³ de Gaulle nie wierzy³ w szczeroœæ sowieckiego przekonywania co do polityki odprê¿enia, oraz nie mia³ przeœwiadczenia o autentycznoœci chiñsko-sowieckiego roz³amu, to jest bardziej, ni¿ w¹tpliwe, czy poczyni³by on tak dalekie kroki, jak w rzeczywistoœci post¹pi³, w ustêpliwym traktowaniu Zwi¹zku Sowieckiego, w uznaniu komunistycznych Chin oraz wycofaniu siê Francji z wojskowych zobowi¹zañ wobec NATO.
Od roku 1959 do roku 1969, pomimo wszystkich odg³osów artyku³owanej wœciek³oœci, Chiny w porównaniu do ZSRR by³y dyplomatycznie pasywne w stosunku do zachodnich potêg. Ten kontrast by³ ca³kowicie naturalny. Zwi¹zek Sowiecki by³ ju¿ wojskow¹ superpotêg¹, zaanga¿owan¹ w strategiczne wspó³zawodnictwo ze Stanami Zjednoczonymi i z Sojuszem NATO. Sowieci mieli solidn¹ bazê doœwiadczenia w traktowaniu zachodnich potêg, jak równie¿ bardzo dobrze wyszkolony personel do wype³niania w³asnej polityki. Chiny by³y krajem o ma³ym znaczeniu militarnym, nieuznawanym przez Stany Zjednoczone i wiele
innych krajów, brakowa³o im równie¿ wyszkolonego i zindoktrynowanego personelu dyplomatycznego. Rozpoczêcie Rewolucji Kulturalnej przynios³o dalsze ich wycofanie siê w kierunku politycznej izolacji.
W roku 1969 wszystko to zaczê³o siê zmieniaæ. Wraz z zakoñczeniem rewolucji kulturalnej, Chiny pojawi³y siê ponownie na scenie miêdzynarodowej. Rozpoczêto chiñsk¹ politykê przyœpieszania i odprê¿enia. Handel i zw³aszcza nabycie zaawansowanych technologii, nabra³y g³ównego znaczenia, wœród oczywistych, chiñskich motywów dzia³ania. W styczniu 1969 r., ambasador specjalny Niemiec Zachodnich, Egon Bahr, zosta³ zaproszony do Szanghaju, w celu przeprowadzenia negocjacji handlowych.
Wymiany wizyt miêdzy Chiñczykami a zachodnimi mê¿ami stanu, sta³y siê zjawiskiem powszechnym. D¹¿enia do uzyskania uznania dyplomatycznego, wkrótce przynios³y rezultaty. Do roku 1970 Chiny zosta³y ju¿ uznane przez 55 krajów. 25 paŸdziernika 1971 roku komunistyczne Chiny uzyska³y miejsce w Organizacji Narodów Zjednoczonych; do roku 1973 nawi¹za³y stosunki dyplomatyczne z 91 pañstwami. W lutym 1972 r., po dwóch przygotowawczych wizytach, odbytych przez Kissingera (przeprowadzanych pocz¹tkowo w wielkiej tajemnicy i bez skonsultowania z najbardziej bezpoœrednio zainteresowanym z amerykañskich bliskich sojuszników – z Japoñczykami), prezydent Nixon przyby³ z wizyt¹ do Chin. Po nim wizyty tam z³o¿yli: brytyjski sekretarz spraw zagranicznych Douglas-Home; prezydent Francji Pompidou w roku 1973, oraz kanclerz Niemiec Zachodnich Schmidt w roku 1975. Przywódcy opozycji konserwatywnej RFN i Wielkiej Brytanii, Strauss i Thatcher, odwiedzili Chiny odpowiednio w roku 1975 i 1977, a brytyjski sekretarz spraw zagranicznych
Crosland w 1976 roku. W zmian za to odby³y siê chiñskie wizyty ministerialne w Stanach Zjednoczonych i w Europie, czego kulminacj¹ by³a wizyta Teng Hsiao-pinga w Stanach Zjednoczonych i w Japonii, oraz podró¿ po Europie Przewodnicz¹cego Hua w
roku 1979. W tym samym roku uda³ siê z wizyt¹ do Chin doradca Prezydenta Stanów Zjednoczonych do spraw bezpieczeñstwa narodowego, Brzeziñski, po nim, w nastêpstwie sowieckiej interwencji w Afganistanie, do Chin przyby³ sekretarz obrony Brown. O¿ywione wymiany wizyt miêdzy Chinami a Stanami Zjednoczonymi, Europ¹ Zachodni¹ i Japoni¹, œwiadczy³y nie tylko o rozwoju handlu i kredytach dla Chin, ale tak¿e o transferze zachodniej technologii dla modernizacji przemys³owej i militarnej Chin.
Nale¿y wyodrêbniæ, dla szczególnego podkreœlenia, trzy cechy, dotycz¹ce chiñskiej dyplomacji przyœpieszenia. Po pierwsze, ¿e by³a prowadzona stale, przez ca³e lata siedemdziesi¹te, pomimo œmierci Mao w roku 1976. Przewodnicz¹cy Hua powiedzia³ 25 grudnia 1976 r., gdy przej¹³ na siebie obowi¹zki po Mao, ¿e Chiny bêd¹ wype³niaæ wszystkie wytyczne, wypracowane przez Przewodnicz¹cego Mao.5 Po drugie, najwa¿niejsza rola odgrywana by³a przez Teng Hsiao-pinga, który w czasach przewodniczenia Partii przez Mao by³ jednym z g³ównych chiñskich architektów nowej dalekosiê¿nej doktryny politycznej w latach 1958-1960. Po trzecie, godne uwagi jest charakterystyczne dla Chiñczyków dobieranie odpowiednich zachodnich przywódców, do kultywowania wspó³pracy, z przewa¿aj¹c¹ proporcj¹ konserwatystów, co narzuca interpretacjê bardziej w kategoriach strategii, ni¿ przynale¿noœci ideologicznej. Niektórzy z nich – na przyk³ad Strauss, Brzeziñski i Thatcher – byli wyselekcjonowani jako cele do osobistych ataków, dokonywanych przez Sowietów,
ataków, które jednak nie powodowa³y niczego, co mog³oby zaszkodziæ ich kontaktom z Chiñczykami.
Podczas, gdy Chiñczycy podejmowali swoj¹ taktykê odprê¿enia politycznego, Sowieci ju¿ korzystali z sukcesów ich dyplomacji przyœpieszenia, prowadzonej od wczesnych lat szeœædziesi¹tych. Ich starania zaowocowa³y, analogicznie do wy¿ej wymienionych, trzema g³ównymi kierunkami aktywnoœci, którymi by³y: rozmowy SALT ze Stanami Zjednoczonymi, KBWE w Europie, oraz œciœlejsze stosunki dwustronne z niektórymi potêgami europejskimi. Równie¿ w tym czasie Zachód zacz¹³ sobie zdawaæ sprawê z faktu, ¿e Zwi¹zek Sowiecki wykorzysta³ politykê odprê¿enia do zbudowania w³asnej potêgi militarnej.
Patrz¹c na wydarzenia w œwietle „nowej metodologii”, widzimy, ¿e nasilenie siê chiñsko-sowieckich przygranicznych aktów wrogoœci w roku 1969 i w 1970, nie by³o przypadkowe, ani nie nale¿a³o do przypadkowych zajmowanie przez Sowietów i Chiñczyków kompletnie przeciwnych stanowisk w wielu ró¿nych kwestiach. Ta dualnoœæ w polityce chiñsko-sowieckiej s³u¿y³a wytworzeniu sprzyjaj¹cego klimatu, dla rozpoczêcia i prowadzenia zarówno negocjacji SALT, jak i chiñskiej przyœpieszonej dyplomacji
odprê¿enia. W odniesieniu do KBWE trzeba zauwa¿yæ, ¿e wprawdzie Chiñczycy potêpili Sowietów za ich udzia³ w zorganizowaniu konferencji w Helsinkach, lecz jednak u¿yczyli swojego poparcia dla koncepcji Europy Zachodniej „niezale¿nej od obydwu superpotêg”, innymi s³owy, dla przejœciowego celu ca³oœciowej strategii komunistycznej wobec Europy.
Podczas, gdy up³ywa³y lata siedemdziesi¹te i sowiecka agresywnoœæ stawa³a siê coraz bardziej widoczna w Europie, w Afryce, dramatycznie w Afganistanie, Chiny zaczê³y byæ postrzegane jako atrakcyjniejszy sprzymierzeniec Zachodu. Zbie¿ny cel ZSRR i Zachodu w przeciwdzia³aniu chiñskiemu militaryzmowi z lat szeœædziesi¹tych, w latach siedemdziesi¹tych ust¹pi³ wspólnemu celowi Chin i Zachodu, jakim sta³o siê przeciwdzia³anie sowieckiemu ekspansjonizmowi. Kapitaliœci zachodnioeuropejscy i japoñscy przeœcigali siê, by wybudowaæ gospodarczy i militarny potencja³ Chin, zachêcani przez konserwatywnych, antysowieckich zachodnich polityków i ekspertów od obrony. Sojusz z Chinami wydawa³ siê oferowaæ najwiêksze nadzieje na wyrównanie rosn¹cej wojskowej przewagi sowieckiej, zw³aszcza w Europie.
Stany Zjednoczone by³y coraz bardziej sk³onne do „grania chiñsk¹ kart¹”. Stosunki z komunistycznymi Chinami, zainicjowane przez Nixona i Kissingera, rozwijane przez Cartera i Brzeziñskiego, osi¹gnê³y za Reagana i Haiga szczytowy punkt wspó³pracy wojskowej, wyra¿onej zamiarem rozbudowania potencja³u Chin, jako przeciwwagi dla Zwi¹zku Sowieckiego. Zarówno w stosunku do Sowietów w latach szeœædziesi¹tych, jak i do Chiñczyków w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych, Zachód zapomnia³ o dziejowym b³êdzie niemieckiego Sztabu Generalnego, który pomóg³ uzbroiæ Zwi¹zek Sowiecki po zawarciu Traktatu w Rapallo w roku 1922. Chiñsko-sowiecka „strategia no¿yczek” nie
zosta³a rozpoznana, Zachód nie ma pojêcia, co ta strategia naprawdê oznacza.
W skrócie, najpierw Zwi¹zek Sowiecki, nastêpnie Chiny, post¹pi³y wed³ug klasycznego, strategicznego przykazania: przeprowadziæ próbê wkroczenia do obozu nieprzyjaciela, nie napotykaj¹c oporu, a jeœli to mo¿liwe, byæ przywitanym przez niego. Jak mawia³ Sun Tzu, „pobiæ wroga bez walki, jest szczytem umiejêtnoœci”. 6
Walki i konflikty pomiêdzy pañstwami komunistycznymi s¹ postrzegane zazwyczaj jako niezbity dowód, na istnienie roz³amów pomiêdzy nimi. Jednak nale¿y pamiêtaæ, ¿e konflikty w rejonach przygranicznych chiñsko-sowieckich i chiñsko-wietnamskich rozgrywa³y siê w obecnoœci zaledwie kilku, o ile w ogóle, zachodnich obserwatorów. Takie incydenty graniczne s¹ ³atwe do zainscenizowania, zaœ jawne informowanie o nich poprzez radio, mo¿e pos³u¿yæ jako sposób potwierdzania ich autentycznoœci.
Wspólne manewry mog¹ bardzo sugestywnie przypominaæ rzeczywiste bitwy. Nawet jeœli zdarzaj¹ siê w nich rzeczywiste szkody i padaj¹ ofiary, nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e takie incydenty powinny byæ poddawane wiêcej ni¿ jednej interpretacji. Oczywiœcie widoczne walki pomiêdzy krajami komunistycznymi mog¹ przyczyniæ siê do urealnienia tak specyficznych komunistycznych celów strategicznych, jak popieranie uk³adów i fa³szywych sojuszy pomiêdzy pañstwami komunistycznymi i niekomunistycznymi.
Na przyk³ad „wojna” chiñsko-wietnamska i zachodnie obawy, ¿e mog³aby siê rozprzestrzeniæ, spowodowa³a nasilenie presji Zachodu na Stany Zjednoczone, do szybszego
zawarcia umowy SALT II ze Zwi¹zkiem Sowieckim, oraz pomog³a w propagowaniu atrakcyjnego wizerunku Chin jako potencjalnego sprzymierzeñca Zachodu przeciwko Zwi¹zkowi Sowieckiemu.
Chiñsko-sowiecki dualizm i ruch rewolucyjny Roz³am chiñsko-sowiecki nie spowodowa³, w zasadzie, takich skutków, jakich mo¿na by³o siê spodziewaæ, czyli rozbicia partii komunistycznych spoza krajów Bloku, ani te¿ nie ograniczy³ ich wp³ywu. Wiêkszoœæ zachodnioeuropejskich partii zwiêkszy³a nawet swoj¹ dzia³alnoœæ i pozostawa³a w szerokim przyporz¹dkowaniu Sowietom. Uto¿samianie ich z sowieckim „umiarkowaniem” pomog³o w wykreowaniu ich pozytywnego wizerunku i zwiêkszy³o ich szanse na zwyciêstwo, przy stosowaniu taktyki zjednoczonego frontu. Partia w³oska w roku 1980 by³a o wiele bardziej wp³ywowa, ni¿ w roku 1960. We Francji sojusz socjalistyczno- komunistyczny w roku 1974 by³ bli¿ej zwyciêstwa wyborczego, ni¿ kiedykolwiek indziej od czasów II wojny œwiatowej.
Fakt, ¿e prochiñskie skrajne grupy od³amowe oddziela³y siê od g³ównych partii komunistycznych, jak na przyk³ad w Belgii, by³ raczej korzystny dla dalekosiê¿nej strategii komunistycznej.
Wykalkulowane odrzucenie najbardziej radykalnego i gwa³townie rewolucyjnego elementu, pomaga³o partiom komunistycznym w poprawieniu swojego wizerunku jako szanowanej partii demokratycznej i sprzyja³o pozyskiwaniu potencjalnych sojuszników spoœród socjalistów, chrzeœcijan i innych grup postêpowych.

Partia japoñska stara³a siê wykorzystaæ roz³am chiñsko-sowiecki do poszerzenia swoich wp³ywów politycznych. Chiñska wojowniczoœæ oraz roz³am chiñsko-sowiecki otworzy³y
mo¿liwoœci dla skoordynowanych akcji pomiêdzy grupami prochiñskimi i frakcjami innej, skrajnej lewicy, zw³aszcza z trockistami.
W czerwcu 1963, co pokrywa siê z wybuchem otwartych polemik miêdzy parti¹ sowieck¹ a parti¹ chiñsk¹, trockistowska „IV Miêdzynarodówka” w specjalnej rezolucji zatwierdzi³a
„historyczne zadanie po³¹czenia siê z Chiñczykami i walki o utworzenie zjednoczonego frontu miêdzy IV Miêdzynarodówk¹ i chiñskimi towarzyszami”.
W roku 1967 IV Miêdzynarodówka opowiedzia³a siê za przyœpieszeniem rewolucyjnej, zbrojnej walki mas w g³ównej bazie kapitalizmu. Wiêkszoœæ uczestników tych obrad popiera³a Mao. Mniejszoœciowa grupa, krytyczna wobec niektórych pogl¹dów
Mao, zaleca³a bardziej elastyczn¹ liniê dzia³ania w zwalczaniu partii komunistycznych.
Dziewi¹ty kongres IV Miêdzynarodówki odby³ siê w Rimini (W³ochy) w kwietniu 1969. Dyskutowano nad taktykami, do zastosowania w Ameryce £aciñskiej. Europejska sekcja
grupy „wiêkszoœciowej” zorganizowa³a konferencjê w paŸdzierniku 1969 i postanowi³a wstrzymaæ wysi³ki, zwi¹zane z penetrowaniem partii komunistycznych oraz zak³adaæ „niezale¿ne, rewolucyjne” partie. W tym samym miesi¹cu kongres grupy „mniejszoœciowej”, obraduj¹cy w Wiedniu, zaaprobowa³ dzia³ania grup roz³amowych w ruchu komunistycznym.
Jednoczeœnie potêpi³ odmowê ze strony tych grup roz³amowych, odnoœnie wspó³pracy ze Zwi¹zkiem Sowieckim przy popieraniu walki wyzwoleñczej w Wietnamie. W tym samym
1969 roku, gdy ruch na rzecz KBWE nabiera³ rozmachu, trockiœci organizowali wiece protestacyjne przeciwko NATO, w Anglii, Danii, Japonii i Australii.
Informacje dostêpne z publicznych Ÿróde³ s¹ niewystarczaj¹ce, by mo¿na by³o orzekaæ do jakiego stopnia te dzia³ania radykalnych grup skrajnej lewicy by³y koordynowane, i to z powodzeniem, przez oddzia³ywania chiñskie lub sowieckie. Lecz sta³a rywalizacja, a czasem nawet przemoc wystêpuj¹ca pomiêdzy tymi grupami, oraz ich odnoszenie siê do partii komunistycznych funkcjonuj¹cych zgodnie z g³ówn¹ lini¹ ideologiczn¹, nie powinny usun¹æ z naszego pola widzenia zasiêgu ich dzia³añ, z których wszystkie s³u¿y³y celom dalekosiê¿nej strategii komunistycznej, oraz mog³yby jeszcze bardziej pos³u¿yæ, w krytycznych sytuacjach
w przysz³oœci. Ponomarjew, który opisa³ w 1971 roku niektórych z tych dzia³aczy, partyjnych elementów-radyka³ów nowej lewicy, jako „ryzykantów”, podsumowa³, ¿e „zaniedbywanie tego segmentu ruchu masowego oznacza³oby os³abienie nacisku na walkê antyimperialistyczn¹, oraz przeszkodê w utworzeniu zjednoczonego frontu przeciwko monopolistycznemu kapitalizmowi”. 7 Niedwuznacznie mówi¹c, od przyjêcia dalekosiê¿nej
polityki i rozwoju chiñsko-sowieckiej dualnoœci, zarówno „umiarkowane” partie komunistyczne, jak i grupy radykalne, rewolucyjne i terrorystyczne, osi¹gnê³y sukces w gromadzeniu si³ i œrodków, czêsto kosztem prawdziwych lewicowych i demokratycznych
ruchów socjalistycznych.
We wczesnych latach szeœædziesi¹tych organizacje frontu miêdzynarodowego dostarczy³y dogodnego forum, dla eksperymentalnego przegl¹du „rozdŸwiêków” chiñsko-sowieckich. Wyparcie siê radykalnych stanowisk pro-chiñskich przez te organizacje, pomog³o im w uzyskaniu mniej nagannego wizerunku, ale jednoczeœnie oznacza³o, ¿e potwierdzaj¹ one autentycznoœæ konfliktu chiñsko-sowieckiego. Kiedy w po³owie lat szeœædziesi¹tych
Chiñczycy ostatecznie wycofali siê z organizacji frontowych, nie podejmowali powa¿niejszych starañ, by zak³ócaæ ich dzia³alnoœæ, ani nie próbowali sami stworzyæ konkurencyjnej organizacji.
Mog³o to byæ podyktowane czêœciowo przez Rewolucjê Kulturaln¹. Niew¹tpliwie jednak ta postawa Chiñczyków wynika³a z pragnienia nierozbijania ani niedemoralizowania tych organizacji, jako ¿e dostosowywa³y siê one do swojej roli strategicznej.
Da³o to równie¿ Chiñczykom woln¹ rêkê do przeprowadzania nieortodoksyjnej taktyki, w³¹cznie z przyjaznymi relacjami z konserwatywnymi rz¹dami, bez ryzyka kompromitacji i wprowadzania w b³¹d swoich wiernych elementów w szeregach organizacji
frontowych.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:35 pm    Temat postu:

Korzyœci z dualizmu chiñsko-sowieckiego

W podsumowaniu nale¿y powtórzyæ, ¿e skoordynowana dualnoœæ polityki sowieckiej i polityki chiñskiej oferuje wiele korzyœci dla strategii komunistycznej. Umo¿liwia Blokowi Komunistycznemu utrzymanie inicjatywy, otwarcie nowych mo¿liwoœci manewru, oraz wywo³ywanie b³êdnych reakcji ich przeciwników.
Gdziekolwiek w œwiecie zewnêtrznym toczy siê konflikt, tam dwaj partnerzy komunistyczni maj¹ okazjê do zajêcia przeciwnych stanowisk, po obu stronach konfliktu, przy jednoczesnym
zwiêkszeniu komunistycznych wp³ywów dla obu tych stron. Stan ten umo¿liwia jednemu partnerowi skuteczne dzia³anie w rejonach, do których drugi partner nie ma dostêpu, lub
sam siê wycofa³, z taktycznych wzglêdów. U³atwia podzia³ zadañ, uzgodnionych pomiêdzy dwoma partnerami i umo¿liwia jednemu podejmowanie nieortodoksyjnych czy prowokacyjnych dzia³añ, nie kompromituj¹c drugiego. Na d³u¿sz¹ metê zaœ, umo¿liwienie
Chiñczykom wyra¿ania swojej wrogoœci wobec Zwi¹zku Sowieckiego oraz po³o¿enie nacisku na wagê chiñskich interesów narodowych, mo¿e byæ œwietn¹ pomoc¹ w skuteczniejszym
oddzia³ywaniu komunistycznych Chin na rodaków mieszkaj¹cych za granic¹. Na koniec oferuje sposobnoœci do nak³aniania konserwatystów, zarówno w rozwiniêtych krajach jak i w Trzecim Œwiecie, do anga¿owania siê, w dobrej wierze, w podstêpne sojusze i przymierza, poprzez które mogliby oni zostaæ skompromitowani w fina³owej fazie polityki. Jako broñ strategiczna dualnoœæ mo¿e okazaæ siê skuteczniejsza, ni¿ wojna czy eksport rewolucji.

Potencja³ wywiadowczy i agenci wp³ywu

Wdra¿anie programu Dezinformacji mo¿e byæ w pe³ni zrozumiane tylko wtedy, jeœli weŸmie siê pod uwagê wykorzystywanie przez komunistów ich potencja³u wywiadowczego, a szczególnie agentów wp³ywu, dzia³aj¹cych zarówno na Zachodzie, jak i w krajach komunistycznych. Poniewa¿ zwykle brakuje dok³adnych informacji na ten temat, oceny wp³ywów komunistycznych w konkretnych krajach czy obszarach rzadko uwzglêdniaj¹ zasoby komunistycznych s³u¿b wywiadowczych. Autor wie ze swojej s³u¿by w Finlandii, w czasie rozpoczynania realizacji dalekosiê¿nej polityki, ¿e takie zasoby mog¹ okazaæ siê g³ównym czynnikiem taktyki w wewnêtrznej sytuacji politycznej niekomunistycznego
kraju; mog¹ one skutecznie wnieœæ wk³ad do wspomagania strategii komunistycznej.
W latach piêædziesi¹tych i szeœædziesi¹tych rz¹d sowiecki, dzia³aj¹c g³ównie poprzez sowieckie s³u¿by wywiadowcze, wywiera³ ogromn¹ presjê na starsze, antykomunistyczne pokolenie fiñskich przywódców socjaldemokratycznych, zw³aszcza na Tannera, prawdziwego socjalistê i przekonanego antykomunistê, który zdecydowanie odpiera³ sowieckie naciski.
Wed³ug ¯enichowa, rezydenta KGB w Helsinkach w 1960 roku, wywiad sowiecki przy aktywnej pomocy Chruszczowa i innych cz³onków prezydium KPZR, odniós³ sukces w zwerbowaniu innego, wybitnego fiñskiego socjaldemokraty. Pos³ugiwa³ siê KGB-owskim pseudonimem „Leader”. ¯enichow by³ jednym z oficerów KGB, którzy utrzymywali z nim kontakt. Na sugestie KGB „Leader” argumentowa³ na korzyœæ zmian w postawie partii
socjaldemokratycznej wobec wspó³pracy z ZSRR. W koñcu, w roku 1959 oderwa³ siê od socjaldemokratów i za³o¿y³ w³asn¹ partiê. KGB zagwarantowa³a sobie przewodnictwo w sprawach postaw politycznych i polityki jego partii.
Inne wa¿ne zawerbowania te¿ dotyczy³y osób z przywództwa socjaldemokratycznego i zwerbowani agenci brali udzia³ w intrygach, wymierzonych przeciwko Tannerowi i Leskinenowi, lecz ich to¿samoœæ nie jest, niestety, znana autorowi. Udane zawerbowania
by³y dokonane równie¿ w przywództwie fiñskich zwi¹zków zawodowych.
W rozmowie z autorem, na temat usuwania antykomunistów z przywództwa fiñskiej partii socjaldemokratycznej, która odby³a siê w roku 1960, ¯enichow stwierdzi³, ¿e mog³aby okazaæ siê konieczna fizyczna likwidacja Leskinena, przez otrucie go. ¯enichow doda³ ponadto, ¿e mia³ agenta w przywództwie fiñskiej partii konserwatywnej, który utrzymywa³ œcis³e kontakty z Leskinenem i przez którego mog³oby byæ przygotowane to zabójstwo.
A¿ do póŸnych lat piêædziesi¹tych wywiad sowiecki wykorzystywa³ swoich agentów z Fiñskiej Partii Komunistycznej, w³¹cznie z takimi dzia³aczami, jak Pessi i Herta Kuusinen, komunistka i cz³onkini parlamentu. W latach 1957-60, gdy dalekosiê¿na polityka by³a ju¿ formu³owana, aktywne wykorzystywanie przez KGB agentów w lokalnych partiach komunistycznych zosta³o zarzucone.
Jednoczeœnie wzmocniono wspó³pracê pomiêdzy KPZR i partiami komunistycznymi w poszczególnych krajach. We wszystkich sprawach, w których niezbêdne by³y u³atwienia przy wspó³pracy i szeroko rozumiana pomoc, KGB dzia³a³o pod przewodnictwem Komitetu Centralnego KPZR. W przypadku Finlandii, zosta³y utworzone specjalne grupy w Komitetach Centralnych partii sowieckiej i partii fiñskiej, w celu koordynowania wszystkich kwestii praktycznych; rezydent KGB w Helsinkach dzia³a³ jako ³¹cznik pomiêdzy tymi dwiema grupami. Kiedy Chruszczow przyby³ z wizyt¹ do Finlandii, Herta Kuusinen zosta³a zaproszona przez rezydenta KGB do ambasady sowieckiej, gdzie Chruszczow przedstawi³ jej wytyczne ideowo-polityczne, które powinny znaleŸæ siê w jej oœwiadczeniach parlamentarnych. KGB i jego rezydenci w Finlandii, Kotow i ¯enichow, odgrywali istotn¹, tajn¹ rolê, wp³ywaj¹c poprzez swoich agentów na wybór i kszta³towanie kolejnych fiñskich rz¹dów. KGB potajemnie koordynowa³ wspólne wysi³ki swoich agentów i Fiñskiej Partii Komunistycznej, by zgromadziæ poparcie wyborcze dla tych kandydatów, którzy byli przyjaŸnie nastawieni wobec Zwi¹zku Sowieckiego, a nasiliæ kampaniê negatywn¹ przeciwko tym, którzy mu przychylni nie byli. Wœród agentów wykorzystywanych do tego celu by³ przywódca Szwedzkiej Partii Ludowej [partii dzia³aj¹cej w Finlandii], którym opiekowali siê oficerowie KGB Zegal i ¯enichow. Celem g³ównym wszystkich tych dzia³añ by³o zapewnienie wygranej w wyborach dla wybitnego wprawdzie przywódcy fiñskiego, ale zarazem d³ugoletniego agenta KGB, który pos³ugiwa³ siê pseudonimem „Timo”.
“Timo” zosta³ zwerbowany przez wywiad sowiecki w 1948 roku, w czasie gdy sprawowa³ funkcjê ministra. Zawerbowania dokona³ szeregowy, potajemny oficer wywiadu, sowiecki Fin z Karelii, który pracowa³ pod oficjaln¹ przykrywk¹ drugiego sekretarza ambasady sowieckiej w Helsinkach. Ten oficer rozwin¹³ bliskie stosunki towarzyskie z „Timo”, w³¹cznie z pijatykami i wspólnymi saunami. Zdo³a³ przekonaæ „Timo”, ¿e w zamian za
wspó³pracê z wywiadem sowieckim, Sowieci zrewan¿uj¹ siê puszczeniem w niepamiêæ jego dzia³añ represyjnych, które podejmowa³ przeciwko komunistom w przesz³oœci, gdy pracowa³ jako urzêdnik na wysokim stanowisku i u¿ywa³ swoich wp³ywów dla zbudowania swej znacznie wy¿szej pozycji politycznej.
Ówczesny rezydent KGB Michai³ Kotow odes³a³ oficera werbuj¹cego „Timo” z powrotem do Karelii, a sobie przyw³aszczy³ zyski s³u¿bowe z tego atrakcyjnego sukcesu wywiadowczego. Od koñca 1948 roku lub pocz¹tku 1949, Kotow utrzymywa³ osobisty kontakt z „Timo”. Wywiad sowiecki pilnowa³ tej sprawy i rzuci³ wszystko na szalê jego kariery politycznej. W koñcu „Timo” osi¹gn¹³ wysoki urz¹d w pañstwie, na którym pozostawa³ do niedawna [pisane w 1984 r.] Sowiecka pomoc dla „Timo” przybiera³a rozmaite formy, w³¹cznie z dyplomatycznym popieraniem jego polityki, poprzez poœrednie finansowe wspieranie jego kampanii wyborczych, doradztwo w sprawach opcji i taktyki postêpowania, oraz pomoc w os³abianiu kandyduj¹cych rywali. W roku 1961 agent „Leader”, dzia³aj¹cy wed³ug instrukcji KGB, zadeklarowa³ siê jako kandydat na to samo wysokie stanowisko tylko w tym celu, by w póŸniejszym etapie kampanii wyborczej przekazaæ g³osy swoich zwolenników dla „Timo”.
Ze swojej strony „Timo” dzia³a³ jako typowy sowiecki agent wp³ywu. Awansowa³ w swojej partii tych, których Sowieci chcieli widzieæ na wy¿szych pozycjach, a gdy tylko by³o mo¿liwe, z wyprzedzeniem konsultowa³ z sowieckim wywiadem swoje polityczne mianowania i decyzje. Na przyk³ad rz¹d sowiecki zosta³ wczeœniej poinformowany, poprzez KGB, z odwrotnymi instrukcjami, o wizycie „Timo” w Stanach Zjednoczonych w 1961 roku.
Informowa³ dok³adnie KGB o swoich dyskusjach z innymi skandynawskimi przywódcami. Zgodnie z porad¹ KGB utworzy³ on w³asn¹, tajn¹ s³u¿bê wywiadowcz¹, pod kierownictwem „Vilkuny”, innego agenta sowieckiego. „Timo” wykorzystywa³ te s³u¿by do wzmacniania swojej w³adzy, ale jej rezultatami dzieli³ siê równie¿ z KGB, które otrzymywa³o wszystkie raporty od fiñskich ambasadorów oraz attache wojskowych za granic¹, jak te¿ wszystkie
tajne informacje od innych wydzia³ów fiñskiego rz¹du. „Timo”, dzia³aj¹c wed³ug instrukcji KGB, poleca³ do mianowania agentów KGB na fiñskich ambasadorów w Moskwie i innych
wa¿nych miejscach. W 1960 i 1961 ¯enichow dyskutowa³ z „Timo” o zorganizowaniu VIII Œwiatowego Festiwalu M³odzie¿y w Finlandii w roku 1962. Timo wyrazi³ zgodê i obieca³ pomoc w zorganizowaniu festiwalu, pomimo gwa³townego sprzeciwu du¿ej czêœci fiñskiego spo³eczeñstwa.
Spotkania s³u¿bowe pomiêdzy ¯enichowem i „Timo” mia³y miejsce na farmie jego brata, lub w ambasadzie sowieckiej. Gdy w ambasadzie organizowano oficjalne przyjêcia, by³ przygotowywany osobny pokój, w którym mog³y odbywaæ siê bezpoœrednie rozmowy z „Timo”. Przywódcy rz¹du sowieckiego, wraz z Chruszczowem i Bre¿niewem, byli ca³kowicie œwiadomi zale¿noœci „Timo” od KGB; kiedy rozmowy i negocjacje z sowieckimi przywódcami odbywa³y siê podczas jego wizyt w Moskwie, Kotow i ¯enichow pe³nili role jego t³umaczy i doradców. ¯enichow czêsto przechwala³ siê, ¿e przyzna „Timo” sekretny Order Lenina. 8
Konflikty miêdzy ¯enichowem a Zacharowem, ambasadorem ZSRR w Finlandii, odnoœnie tego kto powinien byæ odpowiedzialny za utrzymywanie i nakierowywanie stosunków z „Timo”, wywo³a³y tak du¿o napiêæ, ¿e obaj zostali wezwani do stawienia siê przed Komitetem Centralnym KPZR. Ostatecznie Komitet Centralny postanowi³, i¿ to ¯enichow ma
pozostawaæ jako g³ówny kontakt „Timo”, ale ambasador te¿ powinien mieæ prawo do konsultacji i obecnoœci na spotkaniach, na których by³yby omawiane szczególne kwestie polityczne.
¯enichow i Zacharow otrzymali ostrze¿enie, ¿e w przypadku nastêpnych jakichkolwiek sprzeczek miêdzy nimi, obaj zostan¹ odwo³ani do Moskwy.
W roku 1961 planowano, ¿e W³adymirow przejmie funkcjê rezydenta KGB od ¯enichowa, oraz ¿e przejmie odpowiedzialnoœæ za stosunki z „Timo” i w ogóle za pracê wywiadu sowieckiego w fiñskich partiach politycznych.
Kotow zrobi³ udan¹ karierê w wywiadzie sowieckim dziêki swej s³u¿bie w Finlandii. Zaczyna³ jako specjalista od spraw skandynawskich, ale wyrós³ w karierze i osi¹ga³ wy¿sze stopnie s³u¿bowe, w KGB. Nied³ugo potem, gdy „Timo” zosta³ wybrany na wysoki urz¹d w kraju, Kotow zosta³ awansowany na stanowisko wiceszefa sowieckiego wywiadu, z odpowiedzialnoœci¹ za Austriê i Niemcy Zachodnie. W roku 1959 lub 1960 zosta³ wezwany na spotkanie prezydium KPZR, na którym Chruszczow pogratulowa³ mu jego sukcesu w Finlandii i poinstruowa³ go, ¿e ma podobnie wykorzystaæ swoje doœwiadczenie w Austrii i w Niemczech, z perspektywicznym rozwiniêciem wp³ywów na przywódców tych krajów, w kierunku lepszych i bli¿szych stosunków, oraz nak³onienia ich do ewentualnego sojuszu ze Zwi¹zkiem Sowieckim.
Wy¿ej naszkicowany obraz wykazuje, ¿e rola KGB w tym, co jest znane pod terminem „finlandyzacja”, mo¿e okazaæ siê bardzo znacz¹ca. Dla obecnych celów bardziej istotne jest zobaczyæ, jak poprzez agentów wp³ywu, takich jak Timo, Sowieci mogli wdra¿aæ swoj¹ „strategiê na Europê” ju¿ od lat 1958-60. Herta Kuusinen pe³ni³a wa¿ne funkcje przy skandynawskiej organizacji doradczej, znanej jako Northern Council (Rada Pó³nocna),
zas³u¿y³a siê w propagowaniu koncepcji Skandynawii wolnej od broni j¹drowej. By³a tak¿e aktywna w latach szeœædziesi¹tych w Miêdzynarodowej Federacji Kobiet Demokratycznych,
i zasta³a jej przewodnicz¹c¹.
Do czerwca 1963 r. prosowieckie wp³ywy w partii socjaldemokratycznej Finlandii osi¹gnê³y taki poziom, ¿e Tanner, wierny swoim antykomunistycznym przekonaniom czu³, ¿e nie mo¿e
ju¿ zaakceptowaæ kierownictwa partii. Wed³ug prasy, jego nastêpcy Paasio i Koivisto, rozwinêli za¿y³e stosunki zarówno z sowieckim rz¹dem, jak i z sowieck¹ Parti¹. W roku 1964 Simonen przej¹³ przywództwo Unii Socjaldemokratycznej Robotników i Drobnych
Rolników (SDS). W czerwcu odby³y siê negocjacje w sprawie pojednania tej roz³amowej grupy z g³ówn¹ parti¹ socjaldemokratyczn¹ Finlandii. We wrzeœniu Simonen poprowadzi³ delegacjê do Zwi¹zku Sowieckiego, która zosta³a tam przyjêta przez
Bre¿niewa i Andropowa.9
W roku 1967 Paasio, jako przewodnicz¹cy socjaldemokratów oraz Simonen jako przewodnicz¹cy SDS, udzielili poparcia „Timo”, przy ponownych wyborach na wysokie stanowisko. Paasio wypowiada³ siê przeciwko amerykañskim bombardowaniom
Pó³nocnego Wietnamu.
W roku 1968 „Timo” zosta³ przywrócony do godnoœci swojego wysokiego urzêdu. W maju 1968 delegacja socjaldemokratów, pod przewodnictwem Paasio przyby³a do Zwi¹zku Sowieckiego, na negocjacje partyjne z KPZR i spotka³a siê z Bre¿niewem, Sus³owem i Ponomarjewem. Delegacja „wysoko oceni³a politykê zagraniczn¹ prowadzon¹ przez KPZR”.
Przedstawiciele obu partii, socjaldemokratycznej i SDS ¿¹dali zaprzestania amerykañskich bombardowañ w Wietnamie i wyrazili zgodê na zwo³anie europejskiej konferencji do spraw bezpieczeñstwa. W czerwcu 1968 w Helsinkach odby³a siê konferencja delegatów z 15 krajów, dotyczy³a uznania Niemiec Wschodnich, oraz konsekwencji tego kroku dla bezpieczeñstwa europejskiego. W tym samym miesi¹cu Timo z³o¿y³ nieoficjaln¹ wizytê
w Zwi¹zku Sowieckim. W paŸdzierniku-listopadzie 1968 Koivisto, który obj¹³ urz¹d premiera, uda³ siê z wizyt¹ do Moskwy.
W zwi¹zku z rysuj¹cymi siê wówczas mo¿liwoœciami rozszerzenia NATO, by pokryæ „szar¹ strefê” [pañstw neutralnych], Koivisto oœwiadczy³ w listopadzie 1968, ¿e Finlandia „nie mia³a
nieprzyjació³, od których mog³aby spodziewaæ siê inwazji”.
Wielka Encyklopedia Sowiecka odnotowa³a w roku 1969, ¿e fiñska partia socjaldemokratyczna w pe³ni wspó³pracowa³a w polityce zagranicznej ze Zwi¹zkiem Sowieckim.10
Zapewne najwiêksz¹ indywidualn¹ us³ug¹ „Timo” dla strategii komunistycznej by³o okazanie daleko id¹cej pomocy w sprawie zwo³ania KBWE w Helsinkach. W roku 1969 fiñski rz¹d zgodzi³ siê na rolê gospodarza tej konferencji. Podczas roku 1970 fiñski ambasador otrzyma³ wyznaczone zadanie odwiedzenia Stanów Zjednoczonych i Europy. W listopadzie tego roku fiñski rz¹d wystosowa³ notê do 35 pañstw, proponuj¹c spotkanie przygotowawcze, dotycz¹ce bezpieczeñstwa europejskiego. W grudniu Zwi¹zek Sowiecki przysta³ na te propozycje. Podobna zgoda zosta³a wyra¿ona przez wszystkie kraje Europy Wschodniej, w³¹cznie z Jugos³awi¹, ale bez Albanii. Jest niezwykle interesuj¹ce, ¿e „Timo” z³o¿y³ wizyty w Zwi¹zku
Sowieckim dwukrotnie w roku 1970. Miêdzy tymi dwiema wizytami „Timo” uda³ siê do Stanów Zjednoczonych i omawia³ tam kwestie bezpieczeñstwa europejskiego oraz problemy Bliskiego Wschodu. Podczas drugiej wizyty w ZSRR potwierdzi³, ¿e sowiecko-fiñski traktat o przyjaŸni z 1948 roku mia³ ogromne znaczenie dla Finlandii, oraz zgodzi³ siê pomóc w przed³u¿eniu tego traktatu o dalsze 20 lat.
Strategiczna rola komunistycznego potencja³u wywiadowczego w Finlandii jest znana autorowi w pewnych szczegó³ach a¿ do roku 1961, poniewa¿ autor tam pracowa³. Wie tak¿e, w ogólniejszym zarysie, ¿e podobne dzia³ania by³y przeprowadzane w innych krajach europejskich przez rezydentów KGB takich jak Krochin i Rogow (który naprawdê nazywa³ siê Cymba³) we Francji; Fedyczkin, Or³ow i Gorszkow we W³oszech i Karowin (pseudonim
genera³a Rodina) w Wielkiej Brytanii. W Niemczech Zachodnich s³u¿by KGB by³y szczególnie aktywne i odnosi³y sukcesy w szanta¿owaniu i werbowaniu dwóch kategorii polityków i urzêdników: tych, którzy mieli obci¹¿enia z okresu nazistowskiego, oraz tych, którzy byli rozpoznani na podstawie penetrowania przez KGB innych zachodnich s³u¿b wywiadowczych, jako pracuj¹cy dla jednej z zachodnich s³u¿b. Pracowali jako agenci tego lub innego zachodniego wywiadu. Zdemaskowanie w kwietniu 1974 Gunthera Guillaume’a jako wschodnioniemieckiego agenta, które spowodowa³o rezygnacjê Brandta ze stanowiska
kanclerza, ukaza³o, jak wielki stopieñ osi¹gnê³a w Niemczech Zachodnich penetracja przez wywiad komunistyczny. Autor odnotowa³ w roku 1962, ¿e w poprzednim wrzeœniu, podczas gdy s³u¿y³ w rezydenturze KGB w Helsinkach, czyta³ list obiegowy z kwatery g³ównej KGB, do rezydentów KGB za granic¹, w którym opisywano udane werbowania wa¿nych, nowych agentów w ostatnich latach, a które powinny byæ naœladowane. Jeden przypadek, który zosta³ podany jako „przyk³ad dobrze wype³nionego zwerbowania” jest ilustracj¹ rekrutacyjnej techniki „fa³szywej bandery” [gdy werbuj¹cy udaje reprezentanta innego pañstwa, ni¿ jest w rzeczywistoœci].
W liœcie obiegowym by³a mowa o tym, ¿e jedna z rezydentur KGB ma agenta. By³ on bardzo rzetelnym i aktywnym agentem, który od wielu lat pracowa³ dla KGB i który by³ przez pewien czas ministrem w swoim kraju. Mia³ on nadal „wejœcia” do krêgów politycznych, w szczególnoœci pozostawa³ w wystarczaj¹co bliskich stosunkach z ambasadorami amerykañskim i brytyjskim, by móc odwiedzaæ ich w domu. Jego KGB-owski kontroler spyta³ go, czy zna kogoœ, kto móg³by zostaæ zwerbowany w biurze premiera. Agent odpowiedzia³, ¿e mia³ tam przyjaciela, lecz by³oby trudno do niego dotrzeæ, poniewa¿ by³ to cz³owiek o prozachodnich pogl¹dach. Postanowiono wiêc, ¿e poniewa¿ ten przyjaciel wiedzia³, ¿e agent by³ zaprzyjaŸniony z ambasadorami amerykañskim i brytyjskim, to agent poprosi³by go, pozornie w imieniu jednego z nich, o informacje dotycz¹ce rozmów premiera.
Agent tak post¹pi³ i jego przyjaciel zgodzi³ siê na dostarczanie informacji. We w³aœciwym czasie przyj¹³ on w zamian pieni¹dze.
Ten list obiegowy mówi³, ¿e w ten sposób rezydentura pozyska³a nowego i cennego agenta, który zacz¹³ systematycznie udzielaæ informacji dotycz¹cych premiera oraz jego sposobu rz¹dzenia krajem.
Normaln¹ praktyk¹ w takim przypadku by³oby przejêcie przez KGB bezpoœredniego kontaktu z agentem, zwerbowanym pod „fa³szyw¹ bander¹”, gdy tylko agent zosta³by „wessany”, czyli
uwik³any dostatecznie w sprawê lecz w liœcie nie napisano, czy tak post¹piono w tym przypadku. O ile autor wie, agent i jego przyjaciel nigdy nie zostali zidentyfikowani.
Pod koniec roku 1961 KGB planowa³ jeszcze aktywniejsze wykorzystanie agentów wp³ywu wysokiego szczebla, w celu wywierania wp³ywu i manipulowania œwiatow¹ opini¹ publiczn¹
oraz taktyk¹ polityczna, realizowan¹ przez poszczególne rz¹dy. Rezydentury KGB za granic¹ zosta³y poinstruowane w 1961 roku, by zachêca³y swoich agentów do uczestniczenia w Œwiatowej Konferencji Rozbrojenia w Moskwie w roku 1962. Niew¹tpliwie takie same polecenia by³y powtarzane przed innymi konferencjami w sprawie pokoju œwiatowego w póŸniejszych latach szeœædziesi¹tych i siedemdziesi¹tych.
Dla zachodnich s³u¿b wywiadowczych, zaabsorbowanych g³ównie konwencjonalnymi metodami szpiegowania, sabota¿u i kwestiami przestrzegania prawa, agenci wp³ywu wysokiego szczebla stanowi¹ nowy i z³o¿ony problem. Niemniej jednak zrozumienie strategii komunistycznej mo¿e pomóc w rzuceniu nowego œwiat³a na znaczenie kontaktów, zawieranych przez komunistyczne ambasady na Zachodzie, oraz wizyty wybitnych zachodnich obywateli w Bloku Komunistycznym.
Niew¹tpliwie kraje Bloku wykorzystywa³y swój potencja³ wywiadowczy dla s³u¿enia strategii komunistycznej w Trzecim Œwiecie, podobnie jak gdziekolwiek indziej. Informacje autora
na ten temat s¹ doœæ fragmentaryczne, poniewa¿ rozwój tego potencja³u by³ wci¹¿ we wczesnej fazie, gdy autor zerwa³ z sowieckim re¿imem.
Niektórymi ogólnymi wskazówkami o drodze, któr¹ toczy³y siê sprawy, by³o na przyk³ad utworzenie nowych latynoamerykañskich i afrykañskich sekcji KGB, poinstruowanie sowieckiego kontrwywiadu o ustanowieniu bezpoœrednich, osobistych kontaktów z wszystkimi ambasadorami krajów Trzeciego Œwiata w Moskwie; intensywniejsze, na polecenie Szelepina, wykorzystanie agentów wp³ywu dla celów politycznych, oraz wykorzystywanie antyimperialistycznych sentymentów, jako bazy dla werbowania agentów. Dodatkow¹ ogóln¹ wskazówk¹ by³ fakt, ¿e zastêpcy rezydentów, ze specjaln¹ odpowiedzialnoœci¹ za operacje w Trzecim Œwiecie, byli mianowani na wa¿ne rezydentury
KGB w krajach wysoko rozwiniêtych, a takimi by³y rezydentury w Waszyngtonie i Nowym Jorku.
W podrêczniku szkoleniowym KGB, który autor czyta³ w koñcu lat piêædziesi¹tych by³y przytoczone trzy konkretne przypadki, bez podawania pe³nych szczegó³ów. Pierwszy dotyczy³ prezydenta kraju rozwijaj¹cego siê, który zosta³ zwerbowany podczas wizyty w Zwi¹zku Sowieckim. Ten jeden werbunek by³ oparty czêœciowo na poœredniej formie szanta¿u. Ów prezydent by³ homoseksualist¹.
Dotar³szy do niego, oficerowie KGB twierdzili, i¿ dysponuj¹ informacjami, wed³ug których œwiatowa organizacja przestêpcza mia³a plany u¿ycia szanta¿y przeciwko niemu. KGB
zaoferowa³ pomoc w unikniêciu szanta¿u, w zamian za jego wspó³pracê przeciwko si³om imperialistycznym. Prezydent zgodzi³ siê na tê propozycjê. Drugi przypadek dotyczy³ Ambasadora Indii, który odgrywa³ wa¿n¹ rolê pomocnicz¹ dla KGB przy oddzia³ywaniu na innych ambasadorów w Moskwie. Trzeci przypadek dotyczy³ Ambasadora Indonezji w Moskwie, który te¿ zosta³ zwerbowany przez KGB.
Podrêcznik szkoleniowy opisywa³ dwie ró¿ne metody, za pomoc¹ których mog³y byæ wykorzystane do werbowania informacje, uzyskane z penetrowania zachodnich s³u¿b wywiadowczych.
Jedn¹ by³o dublowanie zachodniego agenta, którego KGB rozpracowa³o wczeœniej poprzez penetracjê. Podrêcznik opisa³ przypadek ministra lub wiceministra afrykañskiego kraju, o którym by³o wiadomo, ¿e wskutek penetracji przez s³u¿by brytyjskie, zosta³ brytyjskim agentem, nastêpnie s³u¿by KGB szanta¿owa³y go i na tej podstawie sta³ siê agentem
tak¿e KGB. Alternatywn¹ form¹ wykorzystywania by³o pos³ugiwanie siê informacj¹ o przywódcach z krajów Trzeciego Œwiata, z którymi Sowieci pozostawali w bliskich stosunkach, ale przy podawaniu siê za agentów zachodnich, dzia³aj¹cych w ich krajach. Tego rodzaju informacji u¿yto wobec Nassera w koñcu lat piêædziesi¹tych.
Autor dowiedzia³ siê od by³ego kolegi, Siergieja Antonowa o dwóch specyficznych werbunkach, wartych przytoczenia. W roku 1958 lub 1959 Antonow, który by³ zastêpc¹ rezydenta przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku, zwerbowa³ wa¿n¹ afrykañsk¹ osobistoœæ. W zwi¹zku z tym werbunkiem Antonow zosta³ mianowany na stanowisko przewodnicz¹cego nowej, afrykañskiej sekcji KGB, w roku 1960. W³adimir Grusza, urzêdnik w sekcji amerykañskiej, oko³o roku 1957 zwerbowa³ wysokiej rangi indonezyjskiego dyplomatê w Stanach Zjednoczonych.
Z tego powodu Gruszê, chocia¿ by³ cz³onkiem sekcji amerykañskiej, mianowano w roku 1958 lub 1959 na zastêpcê rezydenta KGB w Indonezji.
Wiktor Zegal, urzêdnik rezydentury KGB w Helsinkach, powiedzia³ autorowi, ¿e zwerbowa³ brazylijskiego dyplomatê w Finlandii w roku 1961. Ten agent pos³ugiwa³ siê pseudonimem „Pedro”.
W czasie, gdy autor pracowa³ w sekcji wydzia³u informacji NATO, do KGB dostarczono memorandum, napisane dla NATO przez wybitnego zachodniego arabistê, dotycz¹ce wykorzystywania arabskiego nacjonalizmu, do podzielenia œwiata arabskiego. Dokument zosta³ przekazany sowieckiemu przywództwu.
W roku 1960 s³u¿by KGB rozszyfrowuj¹ce tajne kody z³ama³y kod, u¿ywany przez tureckiego ambasadora w Moskwie i systematycznie odt¹d czyta³y jego korespondencjê, któr¹ wysy³a³ do tureckiego ministerstwa spraw zagranicznych. Ten ruch szyfrowy by³ w s³u¿bach KGB znany jako „turecki notatnik”.
Michai³ Tkacz by³ by³ym sowieckim oficerem wywiadu, który mówi³ p³ynnie po persku i po angielsku oraz pracowa³ potajemnie w Iranie, pod przykryciem konsula generalnego, gdzie da³ siê poznaæ ze swoich umiejêtnoœci werbowania irañskich urzêdników.
W roku 1956 Tkacz wst¹pi³ do KGB. W 1960 r., na polecenie Szelepina zosta³ mianowany szefem wydzia³u miêdzynarodowego w sowieckich zwi¹zkach zawodowych, w celu przeorientowania ich na u¿ytek polityczny, zw³aszcza przeciwko krajom Trzeciego Œwiata. Tkacz powiedzia³ autorowi, ¿e wszyscy urzêdnicy tego wydzia³u byli cz³onkami KGB. To pokazuje, jak du¿e znaczenie przywi¹zywano do werbowania zagranicznych przedstawicieli
zwi¹zków zawodowych, przede wszystkim tych z krajów Trzeciego Œwiata.
Fakt wykorzystywania potencja³u wywiadowczego i s³u¿b bezpieczeñstwa z pozosta³ych narodowych republik sowieckich, w interesach dalekosiê¿nej polityki, ma potwierdzenie w przypadku mianowania, w latach siedemdziesi¹tych, Alijewa na stanowisko pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego partii komunistycznej w Azerbejd¿anie.11 By³ on kiedyœ szefem wydzia³u kontrwywiadu KGB, w filii KGB w Azerbejd¿anie, a po roku 1961 r. zosta³ przewodnicz¹cym ca³ego KGB w tej republice zwi¹zkowej.
Jego awanse mog¹ byæ wyt³umaczone jedynie poprzez sukcesy w wype³nianiu zadañ partyjnych, odnoszone na tej placówce pod jego kierownictwem. Po objêciu funkcji Pierwszego Sekretarza Partii [w Azerbejd¿anie], sta³ siê aktywny w krajach Trzeciego Œwiata, odwiedzi³ wiele krajów arabskich i afrykañskich.
S¹ dowody na udzielanie zaprzyjaŸnionym krajom i ruchom wyzwoleñczym porad i pomocy w sprawach wywiadu, bezpieczeñstwa wewnêtrznego i taktyki partyzanckiej, przez Zwi¹zek
Sowiecki i innych cz³onków Bloku Komunistycznego. Krajami przyjmuj¹cymi tak¹ pomoc od roku 1960, by³y m.in. Kuba, Ghana (do roku 1966), i inne kraje afrykañskie.
Strategiczne wykorzystywanie agentury KGB wœród wybitnych sowieckich intelektualistów
i przywódców religijnych KGB i jego wydzia³y, które s¹ odpowiedzialne za pracê w œrodowiskach sowieckich naukowców i pisarzy, oraz zagranicznych delegacji i osób indywidualnych, odwiedzaj¹cych ZSRR, uczestnicz¹ w nieustannych staraniach o oddzia³ywanie na wybitnych goœci zagranicznych zgodnie z leninowsk¹ doktryn¹ i po¿¹dan¹ lini¹ strategii zagranicznej. Przede wszystkim wykorzystywane s¹ wybitne osobistoœci, które s¹ cz³onkami Sowieckiego Komitetu Pokoju, Komitetu Solidarnoœci z Krajami Afryki i Azji, sowieckich towarzystw przyjaŸni z innymi krajami, Pañstwowego Komitetu Nauki i Technologii, Pañstwowego Instytutu Wiêzi Kulturalnych, oraz Instytutu Studiów nad Stanami Zjednoczonymi i Kanad¹ pod przewodnictwem Arbatowa.
Kilka niezbêdnych zdañ trzeba powiedzieæ na temat wykorzystywania roli przywódców koœcielnych i religijnych w œwiecie komunistycznym dla celów strategii komunistycznej.
W listopadzie-grudniu 1960 roku patriarcha Wszechrusi Aleksiej, stary agent KGB, w towarzystwie metropolity Nikodema, g³owy miêdzynarodowego wydzia³u rosyjskiej Cerkwii Prawos³awnej oraz profesor Uspienski z leningradzkiego wydzia³u teologii i aktywny cz³onek Sowieckiego Komitetu Pokoju, odbyli podró¿ po Bliskim Wschodzie, samolotem dostarczonym przez rz¹d sowiecki.12 Podczas tej podró¿y patriarcha Aleksiej i syryjski
patriarcha wydali wspólny oficjalny komunikat, który g³osi³: „Nasz punkt widzenia chrzeœcijañskiej mi³oœci zmusza nas do potêpienia wszystkiego, co wznieca nienawiœæ pomiêdzy narodami i sk³ania rodzaj ludzki ku nowej wojnie œwiatowej (...) b³ogos³awiæ wszelkie próby ustanowienia pokoju miêdzy wszystkimi narodami (...) Absolutnie potêpiamy ka¿dy przejaw kolonializmu, jako obcy literze i duchowi praw boskich”.1 3
Prawdziwa to¿samoœæ metropolity Nikodema jest bardzo interesuj¹ca i charakterystyczna. Wed³ug oficjalnych Ÿróde³, zosta³ on mianowany na stanowisko szefa miêdzynarodowego wydzia³u rosyjskiej Cerkwii Prawos³awnej w 1960 roku, ods³u¿ywszy w latach 1957-1959 swój sta¿ jako pop w rosyjskiej Cerkwi Prawos³awnej w Jerozolimie. Kolega autora ze wspólnej uczelni, z Instytutu KGB, o nazwisku £apszyn, po ukoñczeniu studiów by³ wyznaczony do pracy w sekcji religijnej KGB, w Departamencie ds. Emigracji, i pracowa³ tam nadal w roku 1960. Po mianowaniu metropolity Nikodema, £apszyn powiedzia³ autorowi, ¿e w³aœnie KGB uda³o siê z powodzeniem ulokowaæ oficera KGB, zastêpcê szefa departamentu emigracyjnego, odpowiadaj¹cego za sprawy religii, na stanowisku metropolity, w³adaj¹cego wydzia³em miêdzynarodowym rosyjskiej cerkwi prawos³awnej. Oficer, o którym
mowa, w KGB u¿ywa³ nazwiska Wirjukin i s³u¿y³ w latach 1957-1958 jako pop w Jerozolimie. Wczeœniej zas³u¿y³ siê on znacznie dla g³êbokiego spenetrowania Cerkwi przez KGB, w³¹cznie z przeœladowaniami duchownych. Nastêpnie by³ przerzucony za granicê, aby zdobyæ doœwiadczenie polityczne w rozpracowywaniu innych koœcio³ów, przy wykorzystaniu u³atwieñ i kontaktów KGB. £apszyn równie¿ przygotowywa³ siê do tajnej s³u¿by w USA,
pod przykrywk¹ wydawcy publikacji religijnych. Jego misja zosta³a prawdopodobnie anulowana (po ucieczce autora na Zachód), poniewa¿ w KGB znane by³y kole¿eñskie relacje £apszyna z autorem. Metropolita Niko³aj Krutyckij, którego Nikodem zast¹pi³ na stanowisku szefa cerkiewnego wydzia³u miêdzynarodowego, chocia¿ prawdziwy pop, tak¿e by³ starym agentem KGB.
Do zamiany Krutyckiego na Nikodema dosz³o najpewniej w wyniku ujawnienia na Zachodzie, w roku 1957, jego powi¹zañ z KGB, przez by³ego oficera sowieckiego wywiadu, Derjabina. Chrzeœcijañska Konferencja Pokoju, z³o¿ona ze wschodnioeuropejskich przywódców koœcielnych, datuje siê od okresu formu³owania dalekosiê¿nej polityki. Odgrywa³a aktywn¹ rolê we wp³ywaniu na zachodnie koœcio³y, w interesie tej polityki.
Drugi Ogólnochrzeœcijañski Kongres Obrony Pokoju, zorganizowany w Pradze w czerwcu-lipcu 1964 r., przyci¹gn¹³ tysi¹c delegatów, w³¹cznie z przedstawicielami buddyzmu i islamu, oraz koœcio³ów: prawos³awnego, katolickiego, anglikañskiego i innych koœcio³ów protestanckich. Przemówienie wstêpne zosta³o wyg³oszone przez Gromadkê z Czechos³owacji, prezydenta Chrzeœcijañskiej Konferencji Pokojowej. Wœród mówców z Trzeciego Œwiata by³ jeden z Madagaskaru i jeden z Urugwaju. Kongres zaapelowa³ do wszystkich chrzeœcijan o rozbrojenie, niezale¿noœæ i wykorzenienie g³odu.
W listopadzie-grudniu 1964 r. zosta³a zorganizowana w Indiach VII Konferencja Generalna Miêdzynarodowego Braterstwa Buddyjskiego, uczestniczyli w niej tak¿e buddyœci ze Zwi¹zku Sowieckiego. Mongolscy i równie¿ sowieccy buddyœci udali siê na konferencjê na Cejlonie w roku 1969. Postanowiono zorganizowaæ forum buddystów azjatyckich w czerwcu 1970, aby przedyskutowaæ „walkê o pokój” oraz poparcie dla Pó³nocnego Wietnamu.14 Takie forum odby³o siê w Mongolii.15 Dwa miesi¹ce póŸniej zezwolono otworzyæ w U³an Bator centralny klasztor buddyjski oraz Instytut Buddyjski.
W marcu 1965 odby³a siê w Bandungu (Indonezja) I Konferencja Muzu³manów Azji i Afryki. By³o reprezentowanych 35 krajów. Delegacji sowieckiej przewodzi³ mufti Azji Œrodkowej i
Kazachstanu, Babachanow. Na konferencji dyskutowano o muzu³mañskim prozelityŸmie, jako broni spo³eczeñstw przeciwko imperializmowi. Potrzeba zaprzêgniêcia Islamu do s³u¿by rewolucji, by³a otwarcie dyskutowana przez strategów komunistycznych.
Opieraj¹c siê na sowieckim doœwiadczeniu z Azji Œrodkowej, osi¹gniêcie tego celu uwa¿ane jest za trudne wprawdzie, ale mo¿liwe.16
Chrzeœcijañska Konferencja Pokoju zorganizowa³a seminarium w Sofii, w czerwcu 1976, aby przedyskutowaæ rezultaty KBWE w Helsinkach i znaczenie ich dla Trzeciego Œwiata. G³ówne
raporty zosta³y wniesione przez profesora Bognara, szefa Instytutu Badañ Œwiatowej Ekonomii na Uniwersytecie Budapeszteñskim, przez dr Kucenkowa, wicedyrektora Instytutu Miêdzynarodowych Ruchów Robotniczych z Sowieckiej Akademii Nauk, oraz przez profesorów z Indii i z Puerto Rico. G³ówn¹ czêœci¹ obrad by³y konkluzje, ¿e Trzeci Œwiat, który w przesz³oœci by³ eksploatowany przez imperializm, teraz powinien pozytywnie
powitaæ konferencjê z Helsinek i uznaæ potrzebê wspó³pracy w procesie europejskiego bezpieczeñstwa zbiorowego. Nale¿y podj¹æ dynamiczne kroki, zapewniaj¹ce odprê¿enie wojskowe i rozbrojenie, które pozwoli³oby Europie na zaprowadzenie nowego ³adu ekonomicznego. Helsinki nie zniszczy³y si³ przeciwnych odprê¿eniu, ani nie udaremni³y ich antykomunistycznych zamierzeñ. Dalsze wysi³ki by³y wobec tego niezbêdne, aby nie dopuœciæ do pojawienia siê nowych form wojny psychologicznej, zgotowanej przez „wrogów pokoju”.17
Po tym seminarium odby³y siê w Moskwie dyskusje, pomiêdzy metropolit¹ Nikodemem, a delegacjami z Pax Christi i koœcio³ów z W³och, Holandii, Belgii i Niemiec Zachodnich. Przedmiotem konferencji by³o: „Wschód i Zachód teraz i jutro z chrzeœcijañskiego punktu widzenia”. Zgromadzeni przyjêli z aprobat¹ umowy z Helsinek oraz podkreœlili znaczenie traktatu o nierozprzestrzenianiu broni j¹drowej oraz negocjacji z Wiednia, w sprawie redukcji liczby wojsk w Europie Œrodkowej. Sekretarz miêdzynarodowego wydzia³u Cerkwi Rosyjskiej, Bujewskij, przedstawi³ ró¿nice pomiêdzy pomoc¹ komunistyczna dla Trzeciego
Œwiata, a pomoc¹ zachodni¹, podkreœlaj¹c, ¿e pomoc komunistyczna by³a udzielana w celu rozwijania gospodarki krajów Trzeciego Œwiata, z ukierunkowaniem na ich niepodleg³oœæ.
Sowiecki profesor Osipow potwierdzi³, ¿e wspó³praca Wschód- Zachód, która by³a rezultatem Helsinek, mog³aby umo¿liwiæ nakierowanie bud¿etów wojskowych na rozwój Trzeciego Œwiata.
Ponadto zwróci³ uwagê na znaczenie wezwania Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1974 roku, do utworzenia nowego porz¹dku ekonomicznego w
œwiecie.
Wielka Encyklopedia Sowiecka odnotowa³a, ¿e w roku 1972 Œwiatowy Kongres Koœcio³ów nawróci³ siê z orientacji „prozachodniej” na „postêpow¹”, w politycznych kwestiach dotycz¹cych pokoju, rozbrojenia i innych, powi¹zanych z tymi, spraw. Gorliwe orêdownictwo ze strony Chrzeœcijañskiej Konferencji Pokoju, i innych, odnoœnie pogl¹du, ¿e chrzeœcijañstwo i komunizm s¹ naturalnymi sprzymierzeñcami w popieraniu ruchów wyzwolenia narodowego, sk³oni³y Œwiatow¹ Radê Koœcio³ów do dostarczania funduszy dla afrykañskich ruchów partyzanckich, w³¹cznie z Rodezyjskim Frontem Patriotycznym, o którym przypuszcza siê, ¿e jest odpowiedzialny za masakrê brytyjskich misjonarzy w roku 1978.
V Generalna Konferencja Buddystów Dla Pokoju odby³a siê w U³an Bator w lipcu 1979 r. Patriarcha Wszechrusi, Pimen, wyekspediowa³ przes³anie dla jego „drogich towarzyszy przyjació³ pokoju”, ¿ycz¹c im pomyœlnoœci. Miesi¹c wczeœniej przyj¹³ on Dalaj Lamê, który by³ w Moskwie, na swojej trasie do U³an Bator i bez w¹tpienia podzieli³ siê z nim swoim doœwiadczeniem z konferencji pokojowych. Przes³anie patriarchy do konferencji by³o
przekazane przez nastêpcê metropolity Nikodema, metropolitê Juwenalija, który dzia³a³ zarazem jako przewodnicz¹cy ogólnoœwiatowej konferencji, zorganizowanej w Moskwie w 1977 roku, na temat: „Religijni przywódcy dla pokoju, rozbrojenia i sprawiedliwych
stosunków pomiêdzy narodami”. Juwenalij postulowa³ wtedy podpisanie traktatu SALT II oraz rozpoczêcie negocjacji w sprawie SALT III, argumentuj¹c, ¿e tylko odprê¿enie
mog³oby przynieœæ pokój ca³emu œwiatu, w³¹cznie z Azj¹.18


Przypisy do Rozdzia³u 22


1 Encyklopedia (GSE), 1969, str. 52.

2 Encyklopedia (GSE), 1972, str. 269.

3 Encyklopedia (GSE), 1974, str. 278.

4 Zob. np. chiñski People’s Daily z 6 wrzeœnia 1963: „Przywództwo KPZR coraz bardziej pragnie zawarcia politycznego porozumienia z amerykañskim imperializmem, oraz sta³o siê sk³onne do sformowania reakcyjnego sojuszu z Kennedy’m, nawet kosztem interesów obozu socjalistycznego i miêdzynarodowego ruchu komunistycznego.”

5 Encyklopedia (GSE), 1977, str. 294.

6 Sun Tzu, The Art of War (Sztuka prowadzenia wojen), str. 77.

7 Boris Ponomarjew, „Tropical Problems in the Theory of the World Revolutionary Process” (Gor¹ce problemy w teorii œwiatowego procesu rewolucyjnego), [w: ] Kommunist, no. 15 (paŸdziernik 1971 r.)

8 Odznaczenie Orderem Lenina by³o dla „Timo” kolejn¹ nagrod¹, po wczeœniejszym uhonorowaniu go Orderem PrzyjaŸni.

9 Encyklopedia (GSE), 1965, str. 374.

10 Encyklopedia (GSE), 1965, str. 388-389.

11 Alijew zosta³ mianowany przez Andropowa na stanowisko pierwszego wicepremiera w 1982 roku.

12 Informacja od Kirilina, wiceprzewodnicz¹cego wydzia³u KGB do spraw religijnych, oraz od £apszyna, oficera z sekcji religijnej wydzia³u do spraw emigrantów KGB. Zobacz te¿: Izwiestia z 26 listopada 1960 r.
13 Izwiestia, 16 grudnia 1960 r.

14 Encyklopedia (GSE), 1970, str. 318.

15 Encyklopedia (GSE), 1971, str. 323.

16 Zobacz: „Political Shifts in the Middle East: Roots, Facts, Trends” (Zmiany polityczne na Bliskim Wschodzie: korzenie, fakty, tendencje), [w: ] World Marxist Review – Problems of Peace and Socialism, no. 2 (1980). Ten artyku³ jest podsumowaniem dyskusji na temat wydarzeñ w Iranie i w Afganistanie; jednym z uczestników tej dyskusji by³ naukowiec sowiecko-afgañski. Zwracam uwagê na nast. fragment tego artyku³u: „Chocia¿ trudne, jest to w pe³ni realistyczne (a doœwiadczenie z sowieckiej Azji Œrodkowej jest wysoce pouczaj¹ce w tym wzglêdzie), w jaki sposób pozyskaæ islam dla s³u¿enia sprawom rewolucji i zbudowania nowego ¿ycia.”

17 Journal of the Moscow Patriarchate, no. 9 (1976).

18 Juwenalij zosta³ zamieniony, podobno ze wzglêdów zdrowotnych, w kwietniu 1981 r.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:09 pm    Temat postu:

CZÊŒÆ DRUGA. ROZDZIA£ 16

Czwarta Operacja Dezinformacyjna: „roz³am” chiñsko – sowiecki

Wspó³praca Komunistycznej Partii Zwi¹zku Sowieckiego i Komunistycznej Partii Chin
w okresie 1944-1949

Historycznie rozpatruj¹c stosunki pomiêdzy komunistycznymi partiami ZSRR i Chin s¹ przedmiotem sporego pomieszania. W znacz¹cym stopniu by³o to zas³ug¹ udanej dezinformacji, prowadzonej na szerok¹ skalê podczas wojny i po wojnie, a maj¹cej na celu wprowadzenie Zachodu w b³¹d co do charakteru chiñskiego komunizmu, oraz utajnienie sta³ej i rozbudowywanej sowieckiej pomocy dyplomatycznej, wywiadowczej i wojskowej dla Komunistycznej Partii Chin w koñcowych latach wojny domowej w Chinach. Podobieñstwa w wypowiedziach sowieckich i chiñskich na temat istoty komunizmu chiñskiego zdecydowanie sugeruj¹, ¿e by³a to skoordynowana akcja dezinformacyjna. Zachodnim dziennikarzom, odwiedzaj¹cym podczas wojny Yennan*, mówiono, ¿e chiñscy komuniœci nie byli tradycyjnymi komunistami, a jedynie reformatorami rolnymi podziwiaj¹cymi Zachód i ¿e mieli oni wiêcej wspólnego z chrzeœcijañskim socjalizmem, ni¿ z komunizmem sowieckim.1 Podobne komentarze wypowiadali przywódcy sowieccy. Na przyk³ad w czerwcu 1944 Stalin powiedzia³ do Averella Harrimana, ówczesnego ambasadora Stanów Zjednoczonych w Moskwie, ¿e chiñscy komuniœci nie byli prawdziwymi, lecz „margarynowymi”2 komunistami. W sierpniu 1944 roku Mo³otow, sowiecki minister spraw zagranicznych, powiedzia³ do Patricka Hurleya i Donalda Nelsona, dwóch osobistych wys³anników prezydenta Roosevelta do Czungkingu**, ¿e wielu z tak zwanych chiñskich komunistów to byli zdesperowani biedacy, którzy zapomnieliby o tych politycznych sk³onnoœciach od razu, gdyby tylko poprawi³a siê ich sytuacja materialna.3 W rozmowie z Harrym Hopkinsem, w dniu 26 maja 1945 r., Stalin poczyni³ parê pogardliwych uwag o Mao i da³ do zrozumienia, ¿e lekcewa¿y KPCh jako powa¿nego partnera; mówi³, ¿e jego zdaniem chiñscy komuniœci maj¹ mniejsze mo¿liwoœci ni¿ Czang Kai-szek i nie bêd¹ w stanie zjednoczyæ kraju 4
W trakcie negocjacji, prowadzonych z chiñskim ministrem spraw zagranicznych Wang Szih-ciechem latem 1945, Stalin wyrazi³ siê, ¿e chiñski komunizm zbyt wiele nie dokona. Sowieccy przywódcy zapewniali amerykañskiego sekretarza stanu Byrnesa, w Poczdamie
w lipcu 1945 roku, oraz grupê amerykañskich kongresmanów, przebywaj¹cych z wizyt¹ w Moskwie we wrzeœniu 19455 , ¿e chiñscy komuniœci nie byli autentycznymi komunistami.
Inn¹ oznak¹ uzgodnionej, chiñsko-sowieckiej kampanii dezinformacyjnej by³o niezgodne z prawd¹ oœwiadczenie Mao, wyg³oszone po rozwi¹zaniu Kominternu, ¿e od czasu jego siódmego kongresu w 1935 r. Chiny nie otrzyma³y ¿adnej pomocy ani porady ze strony Kominternu.6
Pozorowana przez Stalina nieznajomoœæ sytuacji w Chinach, by³a oczywiœcie udawana. Bowiem mia³a tam miejsce œcis³a wspó³praca pomiêdzy KPZR i KPCh; aktywnoœci¹ sowieckiego wywiadu obejmowano narodowy rz¹d Chin oraz jego politykê w co najmniej takim samym stopniu, w jakim zajmowano siê dzia³aniami Amerykanów i Brytyjczyków.
Autor podczas s³u¿by w sekcji Komitetu Informacji, odpowiadaj¹cej za pracê kontrwywiadowcz¹ w sowieckich organizacjach, dzia³aj¹cych w Chinach, Korei i Mongolii, dowiedzia³ siê o decyzji Sowietów, podjêtej po tajnych negocjacjach, prowadzonych z delegacj¹ wysokiego szczebla dzia³aczy KPCh, w Moskwie w jesieni 1946 roku, o zwiêkszeniu sowieckiej pomocy wojskowej dla KPCh; generalicja sowiecka, wywiad wojskowy i ministerstwo transportu zosta³y poinformowane, ¿e maj¹ w pierwszej kolejnoœci wspieraæ chiñsk¹ armiê komunistyczn¹. W okresie miêdzy rokiem 1946 a 1949 potajemnie wysy³ano poci¹gami do Chin wielkie iloœci sowieckiej broni i amunicji, wraz z amerykañsk¹ broni¹, przekazan¹ dla ZSRR przez USA podczas wojny i jeszcze dodatkowo broñ japoñsk¹, zarekwirowan¹ przez Sowietów w Mand¿urii. Na wyk³adzie dla studentów Wy¿szej Szko³y Wywiadu w Ba³aszice w 1949 r. genera³ Roszczyn, szef sowieckiego wywiadu i ówczesny ambasador ZSRR w Chinach, przekonywa³, ¿e to sowiecka pomoc umo¿liwi³a chiñskiej komunistycznej Armii Wyzwoleñczej przechylenie militarnej przewagi na jej korzyœæ, a nastêpnie rozpoczêcie w latach 1947- 48 ostatecznej, zwyciêskiej ofensywy przeciwko Armii Narodowej (Czang Kaiszeka).
Dalsze wsparcie by³o wysy³ane do Chin przez Sinkiang.*** Sowieci utracili kontrolê nad Sinkiangiem w 1943 r., gdy gubernator tego regionu Szeng Szi-caj, sowiecki agent, zerwa³ wspó³pracê ze Zwi¹zkiem Sowieckim.
W celu przywrócenia kontroli nad sytuacj¹, w rejonie Ili w Sinkiangu zorganizowano bunt, a jego organizatorami byli: Fitin z Moskwy, Pitowranow z Kazachstanu, Ogolcow i Byzow z Uzbekistanu oraz Langfang i Iwanow z Mongolii Zewnêtrznej, wszyscy oni byli genera³ami sowieckiej bezpieki i wywiadu. Bunt by³ udany i „niepodleg³a Republika Wschodniego Turkiestanu” zosta³a proklamowana, wraz z nowym przywódc¹ Sajfudinem, kolejnym sowieckim agentem. Od tego czasu Sinkiang by³ u¿ywany przez Sowietów jako trasa dostaw dla KPCh, a¿ do przejêcia przez komunistów chiñskich ca³kowitej kontroli nad t¹ prowincj¹.

Wielb³¹dzi Szlak prowadz¹cy do Ningsia z Mongolii Zewnêtrznej, równie¿ by³ u¿ywany jako trasa dostaw broni i zaopatrzenia. Wiêkszoœæ sowieckiego wysi³ku wywiadowczego zosta³a skierowana na pozyskiwanie wojskowych informacji o armii Kuomintangu, w interesie korzyœci dla KPCh i w celach siania dywersji wœród administracji i policji rz¹du narodowego. Gdy ambasada sowiecka, w œlad za rz¹dem narodowców przenios³a siê do Kantonu, to uczyni³a tak nie po to, by zademonstrowaæ lojalnoœæ ZSRR wobec Traktatu o PrzyjaŸni z nacjonalistycznym rz¹dem Republiki Chiñskiej, jak czêsto przypuszczano, lecz by u³atwiæ sobie kontakty z sowieck¹ agentur¹, rozlokowan¹ w administracji narodowców, co zgadza siê z treœci¹ telegramów sowieckiego wywiadu, wymienianych wówczas miêdzy Chinami a Moskw¹. Warto zaznaczyæ, ¿e uznanie przez Sowietów nowego chiñskiego,
komunistycznego rz¹du i ustanowienie z nim dyplomatycznych zale¿noœci odby³o siê za poœrednictwem szefa sowieckiego wywiadu i równoczeœnie konsula generalnego ZSRR w Pekinie, pu³kownika Tychwinskiego.7 By³ to ten sam Tychwinskij, który w odpowiedzi na oskar¿enia ze strony chiñskich narodowców, ¿e Sowieci podczas ca³ej wojny domowej pomagali KPCh, wystosowa³ oficjalne zaprzeczenie z ramienia rz¹du ZSRR, rozes³awszy za poœrednictwem Associated Press depesze prasow¹, datowan¹ 30 grudnia 1947 roku w Pekinie, w której og³osi³, co nastêpuje: „mój rz¹d uznaje tylko jeden rz¹d w Chinach – rz¹d narodowy
– i nie dostarcza komunistom niczego, jest to w 100 % zaprzeczenie zarzutom”. To dementi by³o, oczywiœcie, w 100 % fa³szywe. Stanowi jeden z epizodów wielkiego i œcis³ego powi¹zania wywiadów sowieckiego i chiñskiego oraz operacji dezinformacyjnych, ukierunkowanych na pomoc dla KPCh w dojœciu do w³adzy, przy ukrywaniu przed Zachodem faktu udzielania przez Sowietów pomocy komunistom chiñskim. Po swojej pora¿ce Czang Kai-szek przyzna³ szczerze, i zgodnie z prawd¹, ¿e KPCh „ukrad³a wywiad z naszego rz¹du i w tym samym czasie zamknê³a przed rz¹dem wszystkie drogi do wywiadów. To by³o do przewidzenia. Ale oni poszli o krok dalej i dostarczali zachodnim narodom fa³szywych informacji o rz¹dzie chiñskim, w celu kszta³towania ich negatywnego nastawienia do naszego
kraju”.8 Gdyby administracja Stanów Zjednoczonych nie pad³a ofiar¹ komunistycznej dezinformacji i uœwiadamia³aby sobie wówczas zakres i skalê pomocy sowieckiej dla chiñskich komunistów, to bez w¹tpienia bardziej zdecydowanej pomocy udzielono by chiñskim narodowcom. Nawet jeœli nie ocali³oby to Chin przed komunizmem, to przynajmniej reakcja amerykañskiej opinii publicznej na pora¿kê polityki Stanów Zjednoczonych by³aby bardziej wywa¿ona, ni¿ w czasach Mc Carthy’ego.
Tarcia chiñsko-sowieckie, 1950-57 i ich za³agodzenie Zmieniony charakter stosunków chiñsko-sowieckich po przejêciu w³adzy przez KPCh, znalaz³ wyraz w 30-letnim Traktacie o
PrzyjaŸni, podpisanym podczas oficjalnej, pañstwowej wizyty Mao w Moskwie w lutym 1950 roku.9 Sowieci obiecali swoje poparcie dla „wyzwolenia” Tybetu i Tajwanu. Mao us³ysza³ od
Stalina, ¿e ca³a aktywnoœæ wywiadu sowieckiego na terenie pañstwa chiñskiego usta³a, oraz ¿e nazwiska by³ych szpiegów sowieckich bêd¹ ujawnione s³u¿bom wywiadu chiñskiego.
Mimo udanej wizyty Mao, wci¹¿ istnia³y nierozstrzygniête problemy i niedostosowania w relacjach miêdzy oboma krajami. By³oby du¿ym b³êdem traktowaæ Chiny w tym czasie jako satelitê ZSRR. Zasiêg sowieckiej infiltracji i kontroli nad Chiñsk¹ Parti¹ Komunistyczn¹ i rz¹dem by³ ma³y w porównaniu do tych, jakie zastosowano wobec wschodnioeuropejskich satelitów; w Chinach by³o to, ogólnie mówi¹c, ograniczone do Sinkiangu i Mand¿urii. Niemniej jednak stosunki wzajemne nie uk³ada³y siê tak, jak miêdzy równymi partnerami. Sowieci ca³y czas kontynuowali mieszanie siê w wewnêtrzne sprawy Chin, zw³aszcza w
Mand¿urii, na pó³wyspie Liaotung, w Sinkiangu i w rejonach przygranicznych.
Wielu sowieckich agentów, przede wszystkim w Sinkiangu, zosta³o rzeczywiœcie ujawnionych komunistom chiñskim, wœród nich Sajfudin, który w 1945 r. by³ jednym z przywódców buntu, zorganizowanego przez Sowietów w Turkiestanie Wschodnim. Zosta³ on cz³onkiem pierwszego rz¹du komunistycznych Chin i pozostawa³ u w³adzy w Sinkiangu jeszcze przez wiele lat po roz³amie chiñsko-sowieckim. Jednak pomimo zapewnieñ Stalina, niektórzy sowieccy agenci w Chinach, jak np. wieloletni agent w Szanghaju, chiñski obywatel o nazwisku Kazakow, nie zostali ujawnieni Chiñczykom.
Tak¿e nie do koñca szczerzy byli Sowieci odnoœnie nieruchomoœci, tajemnie posiadanych w Chinach a s³u¿¹cych im do operacji wywiadowczych; kiedy Chiñczycy przy³apywali Sowietów na zbyt jawnie prowadzonych tego rodzaju dzia³aniach na swoim terenie, dochodzi³o do staræ miêdzy nimi. W roku 1950 wyros³o nowe Ÿród³o napiêæ i konfliktów, a pod³o¿em tego by³o traktowanie œrodowiska emigrantów rosyjskich w Chinach. Sowieci sami dokonywali wœród nich aresztowañ, wys³uguj¹c siê lokalnymi oficerami chiñskiej bezpieki,
bez zawiadamiania Pekinu, bywa³o te¿, ¿e funkcjonariusze chiñscy odmawiali aresztowania tych emigrantów, na skalê ¿¹dan¹ przez Sowietów.
Powa¿ne nieporozumienie wynik³o, kiedy sowieccy doradcy ideologiczni, maj¹c na uwadze niezwyk³¹, politycznie nacjonalistyczn¹ przesz³oœæ Li Ku-nuna, szefa chiñskiego wywiadu wojskowego, za¿¹dali jego aresztowania. Chiñczycy stanowczo odmówili.

Poniewa¿ do tej pory nie istnia³a ¿adna formalna procedura do rozwi¹zywania sowiecko-chiñskich sytuacji konfliktowych, dlatego te¿ stosunki wzajemne i kontakty miêdzy tymi dwoma pañstwami zaczê³y wykazywaæ coraz wyraŸniejsz¹ tendencjê do pogarszania siê.
Najpowa¿niejsze ze wszystkich dotychczasowych zatargów wynik³y z powodu wojny w Korei, w któr¹ Stalin zaanga¿owa³ siê, bez liczenia siê ze stanowiskiem Mao. Gdy przebieg wojny zacz¹³ zmierzaæ w niekorzystn¹ dla komunistów stronê, co by³o spowodowane szybk¹ i efektywn¹ interwencj¹ wojsk Narodów Zjednoczonych, Sowieci zasugerowali, ¿e Chiñczycy powinni wys³aæ oddzia³y wojska, jako pomoc Pó³nocnym Koreañczykom.
Nic dziwnego, ¿e Chiñczycy z miejsca odmówili. Dopiero wskutek bezwzglêdnego nacisku, którego apogeum by³ tajny i osobisty list Stalina do Mao, Chiñczycy zgodzili siê wys³aæ „ochotników” do Korei.
Nieporozumienia w stosunkach chiñsko-sowieckich, chocia¿ starannie ukrywane przed Zachodem, utrzymywa³y siê tak d³ugo, jak d³ugo Stalin ¿y³. Tu¿ po jego œmierci Sowieci poczynili starania, by polepszyæ wzajemne relacje. Uregulowanie konfliktu koreañskiego sta³o siê priorytetowym celem dla bezpoœrednich nastêpców Stalina i ten temat by³ przedmiotem pierwszej dyskusji z Czou En-laiem, kiedy przyjecha³ on do Moskwy, by
uczestniczyæ w pogrzebie Stalina. Inny ciernisty problem, który szybko zosta³ rozwi¹zany, dotyczy³ Kao Kanga, nieoficjalnego „Gubernatora Mand¿urii”, z którym Sowieci podtrzymywali sekretne kontakty nawet podczas wojny koreañskiej. Po aresztowaniu Berii poinformowano poufnie chiñskich przywódców, ¿e Kao Kang by³ jednym z agentów Berii. W lutym 1954 roku rz¹d chiñski zdymisjonowa³ Kao Kanga za „separatystyczne tendencje i spiskowanie, z zamiarem utworzenia w³asnego, niezale¿nego Królestwa Kao Kanga w Mand¿urii”. Kao Kang by³ wiêziony bez procesu s¹dowego i powiesi³ siê.
W paŸdzierniku 1954 r. Chruszczow i Bu³ganin wybrali siê do Chin na rozmowy z przywódcami KPCh, które doprowadzi³y do dobrowolnego zrzeczenia siê przez Sowietów, na rzecz Chin, ich wszystkich praw eksterytorialnych. Odwieczne, zastarza³e problemy Mand¿urii i Sinkiangu zosta³y rozwi¹zane, a granice chiñsko- sowieckie ostatecznie ustanowione i uregulowane. Sowiecka pomoc ekonomiczna i wojskowa dla Chin zosta³y zwiêkszone. 17 stycznia 1955 r. rz¹d sowiecki poda³ do wiadomoœci, ¿e bêdzie wspomagaæ Chiny w rozpoczêciu i prowadzeniu programu naukowych badañ j¹drowych. PóŸniej ZSRR podj¹³ siê budowy w Chinach reaktora j¹drowego, który mia³ funkcjonowaæ od marca 1958 roku.
Na polu wywiadowczym Sowieci zdobyli siê na ustêpstwo w sprawie Li Ku-nuna. Li zachowa³ swoje stanowisko, a sowiecki doradca, który nie móg³ dojœæ z nim do porozumienia, zosta³ wymieniony na innego. Poprzednia decyzja, o ujawnieniu w³adzom Chin wszystkich by³ych agentów sowieckich, zwerbowanych i dzia³aj¹cych w Chinach, teraz zosta³a zrealizowana w pe³ni i bez wyj¹tków. W gronie tych ujawnionych sowieckich agentów znalaz³o siê nazwisko pani Sung Czing-ling, wdowy po doktorze Sun Yat-senie. Jako taka, pani Sung Czing-ling zosta³a przyjêta do KPCh, nadto uczyniono z niej honorowego prezydenta ChRL, na krótko przed jej œmierci¹ w maju 1981 r. Wyprawiono
jej te¿ imponuj¹co majestatyczny pogrzeb pañstwowy, z obecnoœci¹ przywódców KPCh. Innym ujawnionym agentem okaza³ siê byæ Kuo Mo-dzio, s³ynny poeta i naukowiec, prezydent Chiñskiej Akademii Nauk i aktywny dzia³acz Œwiatowej Rady Pokoju.
Prawdopodobnie jedynie kilka, o ile w ogóle, nazwisk na liœcie sowieckich agentów by³o niespodziank¹ dla chiñskich przywódców; w tym przypadku ewidentna szczeroœæ strony sowieckiej pozwoli³a w koñcu usun¹æ to potencjalne Ÿród³o konfliktów.
Nastêpnie, na chiñsk¹ proœbê, s³u¿by wywiadu sowieckiego wys³a³y do Chin wielu najlepszych ekspertów od takich specjalizacji jak: wywiad naukowy, penetracja zachodnich ambasad w Moskwie, fizyczna ochrona instalacji rakietowych i j¹drowych, produkcja sprzêtu obserwacyjnego i pods³uchowego, przeprowadzanie operacji sabota¿u i zabójstw.
Podczas burzliwych wydarzeñ w Europie Wschodniej w 1956 roku, da³y siê zauwa¿yæ rozbie¿noœci w opinii Sowietów i Chiñczyków na temat Stalina. O ile Chiñczycy zgadzali siê, ¿e Stalin pope³nia³ b³êdy, zw³aszcza w przypadku Jugos³awii, to jednak sk³aniali siê do bardziej wywa¿onego pogl¹du odnoœnie jego miejsca w historii, ni¿ przedstawi³ to Chruszczow w swoim referacie na XX ZjeŸdzie KPZR. Pod koniec paŸdziernika 1956 r. chiñska delegacja wysokiego szczebla z³o¿y³a tajn¹ wizytê w Moskwie, podczas której skrytykowa³a sowieckich przywódców za ich ogólnie manipulacyjne podejœcie do problemów krajów satelickich, oraz nalega³a na natychmiastow¹ sowieck¹ interwencjê wojskow¹ na Wêgrzech. Jednym z nastêpstw tej chiñskiej wizyty by³o jawne zobowi¹zanie siê przez sowiecki rz¹d do przegl¹du statusu i funkcji doradców sowieckich we wszystkich krajach Bloku.
Mao i Teng Hsiao-ping przewodzili delegacji chiñskiej na konferencji przywódców pañstw Bloku Sowieckiego w Moskwie, w listopadzie 1957 roku. Wspóln¹ ocenê Stalina uzgodniono jednomyœlnie. Mao wyg³osi³ opiniê, ¿e g³ównym b³êdem Stalina by³y represje wobec cz³onków partii, oraz jego sk³onnoœci do „wielkonarodowego szowinizmu”. Te w³aœnie szowinistyczne inklinacje mia³y odbicie w polityce Stalina w Mand¿urii i w postêpowaniu niektórych doradców sowieckich w Chinach. Jedyn¹ krytyk¹, jak¹ Mao wyra¿a³ odnoœnie sowieckiej decyzji z 1956 roku o przyznaniu siê do stalinowskich wypaczeñ, by³o zaniedbanie
wczeœniejszego skonsultowania tej decyzji z innymi partiami komunistycznymi. Chruszczow przyj¹³ tê krytykê, jako uzasadnion¹.
Przywódcy Zwi¹zku Sowieckiego postanowili nie powtarzaæ w przysz³oœci b³êdów Stalina, w szczególnoœci zgodzono siê, ¿e metody represji nie powinny byæ stosowane przeciwko by³ym cz³onkom partyjnej opozycji. Stosunek do nich powinien byæ taki, jak traktowa³by ich sam Lenin. To wyjaœnia, dlaczego Malenkow, Mo³otow i Bu³ganin nie zostali zastrzeleni.
Status i funkcje doradców sowieckich, w³¹cznie z doradcami wywiadu i bezpieki, zosta³y uregulowane ku satysfakcji Chiñczyków. Role doradców zosta³y ograniczone do konsultacji i koordynacji. Mieszanie siê w wewnêtrzne, administracyjne sprawy s³u¿b chiñskich, zosta³o wykluczone. Sowieci autentycznie potraktowali s³u¿by chiñskie jako równe pod wzglêdem statusu, o ile nie doœwiadczenia. W koñcu, w myœl otwartoœci, Sowieci ujawnili im wszystkich swoich agentów narodowoœci chiñskiej. Problem tajnych baz sowieckich w Chinach, jako zaplecza dla „nielegalnych” operacji wywiadowczych w krajach niekomunistycznych, tak¿e zosta³ rozwi¹zany. Nowe bazy dla „nielegalnych” akcji, razem z ca³ym niezbêdnym wyposa¿eniem, zosta³y urz¹dzone przez Chiñczyków dla sowieckich s³u¿b wywiadowczych w kilku chiñskich portach, m.in. w Szanghaju. Przyk³adów takiej praktycznej wspó³pracy by³o wiêcej. Na proœbê Chiñczyków Sowieci zbudowali specjaln¹ fabrykê urz¹dzeñ pods³uchowych wysokiej czu³oœci. Przys³ano sowieckich doradców o du¿ym doœwiadczeniu w pracy polityczno wywiadowczej przeciwko Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii. Wœród nich byli pu³kownik Smirnow, by³y rezydent sowieckiego wywiadu w Nowym Jorku oraz pu³kownik Woronin, by³y szef Wydzia³u Brytyjskiego kontrwywiadu sowieckiego. Pod koniec 1957 roku Chiñczycy poprosili o doradcê od zabójstw politycznych i sabota¿u. W odpowiedzi Sowieci wys³ali do Chin swojego najlepszego cz³owieka, genera³a Wertyporocha, by³ego szefa ich w³asnego wydzia³u zabójstw politycznych i sabota¿u, by³ego rezydenta w Iranie.
Wertyporoch pracowa³ jako doradca KGB w Chinach a¿ do swej œmierci w styczniu 1960 roku. Zosta³y ustanowione regularne konsultacje osobiste miêdzy szefami s³u¿b sowieckich i chiñskich. Nowy dowódca KGB Szelepin, wkrótce po objêciu stanowiska szefa KGB w grudniu 1958, z³o¿y³ wizytê w Chinach, z której wróci³ pod wra¿eniem uznania dla sprawnoœci Chiñczyków w rozprawianiu siê z opozycj¹ antyre¿imow¹, z³o¿on¹ z ludzi m³odych, intelektualistów, przywódców religijnych i mniejszoœci narodowych, szczególnie skutecznej podczas usuwania „tysi¹ca chwastów” latem 1956. Szelepin poleci³, by w KGB zapoznawano siê z tym i uczono na chiñskich doœwiadczeniach. Prawie w tym samym czasie, co Szelepin, wizytê robocz¹ w Chinach z³o¿y³ genera³ Sacharowskij, szef sowieckiego
wywiadu.
Na pierwszym zjeŸdzie szefów bezpieki i wywiadów pañstw Bloku, w po³owie 1959 roku w Moskwie, Chiñczycy byli reprezentowani przez ministra bezpieczeñstwa publicznego Lo Dziui-cyna. Na tej konferencji podjêto decyzje o ustanowieniu wspó³pracy i ³¹cznoœci w sprawach bezpieczeñstwa i wywiadów w obrêbie ca³ego Bloku, na zasadach wielostronnego
wspierania oraz o zorganizowaniu w celu lepszej skutecznoœci, wspólnego, wywiadowczo-bezpieczniackiego centrum koordynacyjnego.
Na pocz¹tku roku 1960 genera³ Pitowranow, jeden z najbardziej doœwiadczonych sowieckich genera³ów w ca³ej KGB, by³y wiceminister bezpieczeñstwa pañstwowego, znany i ceniony
przez komunistów chiñskich za jego dokonania w wojnie przeciwko Narodowej Armii Chiñskiej w Sinkiangu, zosta³ zatwierdzony na dowódcê doradców KGB w Chinach.
W latach 1959-60 regularnie odbywa³y siê tajne wymiany informacji miêdzy wywiadami politycznymi i wojskowymi obu krajów. Przedmiotem tak utajnionych zainteresowañ by³y przede wszystkim zachodnie opinie, pogl¹dy i prognozy odnoœnie stosunków chiñsko-sowieckich. KGB przekazywa³a Chiñczykom poufne i œciœle tajne informacje wywiadowcze, ze swoich Ÿróde³ w NATO i w Europie Zachodniej. Polskie s³u¿by wywiadowcze pozyska³y i przekaza³y do KGB zestaw dokumentów, w tym nagrania, z zapisem dyskusji na spotkaniu Grupy Bilderberg w roku 1958 lub 1959; to wp³ywowe grono dystyngowanych zachodnich
mê¿ów stanu debatowa³o o mo¿liwoœci roz³amu w stosunkach chiñsko-sowieckich i o prawdopodobnych konsekwencjach tego dla Bloku Komunistycznego oraz zastanawiano
siê nad sposobami wykorzystania tej sytuacji z po¿ytkiem dla Zachodu. Te materia³y znalaz³y siê wœród wielu dokumentów, które osobiœcie przywióz³ do Chin genera³ Sacharowskij. Poœród innych dokumentów przekazywanych Chiñczykom przez KGB znalaz³y siê tajne oceny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Stanów Zjednoczonych (US State Department) na temat ró¿nic w komunizmie sowieckim i chiñskim, oraz omówienie chiñskiej reakcji na wizytê Chruszczowa w USA w roku 1959. Dostarczona by³a równie¿ Chiñczykom przez KGB kopia tajnego raportu, przed³o¿onego NATO w 1959 r. przez by³ego Sekretarza Generalnego NATO, Spaaka, w którym omówione by³y rozdŸwiêki i nieporozumienia w relacjach sowiecko-chiñskich oraz konsekwencje tego dla NATO. Na Zachodzie propagowano, oczywiœcie celowo, opinie – mistyfikacje, ¿e przywódcy chiñscy i sowieccy s¹ na tyle nieœwiadomi sytuacji w œwiecie zewnêtrznym, ¿e nie s¹ w stanie ich zrozumieæ, nawet gdy otrzymuj¹ teksty oficjalnych dokumentów zachodnich, dostarczane im przez ich w³asne s³u¿by wywiadowcze. W rzeczywistoœci materia³y pochodz¹ce z wywiadów by³y tam pilnie studiowane, wch³aniane i stosowane do planowania politycznej strategii komunistycznej.

Skoro mowa o tajnych materia³ach wywiadowczych, to nale¿y dodaæ, ¿e jest prawdopodobne, i¿ komunistyczni stratedzy studiowali tak¿e ksi¹¿ki, takie jak „Perspektywy dla komunistycznych Chin” Walta Rostowa, który ju¿ w roku 1954 spekulowa³ na temat prawdopodobieñstwa pêkniêcia sojuszu chiñsko-sowieckiego. 10
Zapewne wiêc nieprzypadkowo Mikojan w swym przemówieniu na XXI ZjeŸdzie KPZR w lutym 1959 r. podkreœla³, ¿e zachodnie nadzieje i oczekiwania na roz³am, leg³y w gruzach,11 ten wers przemówienia odbija³ siê echem w podstawowych dokumentach komunistycznych tego okresu – w Manifeœcie 81 partii z listopada 1960 r.,12 oraz w strategicznym raporcie Chruszczowa z 6 stycznia1961 r. 1 3 Temat nierozerwalnej przyjaŸni chiñsko-sowieckiej
mo¿na by³o te¿ znaleŸæ w przemówieniach Czou En-laia14 oraz chiñskiego ministra spraw zagranicznych Czen Ji,15 i to pomimo coraz liczniejszych œwiadectw o istnieniu nieporozumieñ i sporów.
Ponad rok póŸniej, po udokumentowanym wycofaniu sowieckich specjalistów ekonomicznych i technicznych z Chin, w lipcu- sierpniu 1960, pozostawa³o tam jeszcze przynajmniej kilku wa¿nych doradców z KGB. By³y kolega i przyjaciel autora, wys³any do Chin w celu udzielania porad odnoœnie fizycznej ochrony
chiñskich instalacji j¹drowych, jeszcze w listopadzie 1961 przebywa³ w Chinach, czyli miesi¹c po zdemaskowaniu Albañczyków przez Chruszczowa na XXII ZjeŸdzie KPZR, które spowodowa³o, ¿e Czou En-lai opuœci³ salê zjazdu w wyraŸnie widocznym proteœcie.
Kontrastowa³o to z podobn¹ sytuacj¹ z 1948 r., kiedy nast¹pi³ rzeczywisty roz³am na linii Tito-Stalin; wtedy sowieccy doradcy do spraw wojska, wywiadu i kontrwywiadu byli pierwszymi, którzy w komplecie opuœcili Jugos³awiê. Tym razem powi¹zania wywiadów i bezpieki miêdzy Sowietami i Chiñczykami a¿ do koñca 1961 r. by³y nieporównywalnie wa¿niejsze, ni¿ pogorszenie ogólnych stosunków przed t¹ dat¹.
Rozbie¿noœci miêdzy oznakami roz³amu, a otwart¹ i wewnêtrzn¹ informacj¹ o kontynuowaniu dobrych stosunków musz¹ byæ dostrzegane, pomimo przesz³ej bliskiej i skutecznej wspó³pracy partii sowieckiej i chiñskiej w operacjach dezinformacyjnych z lat 1944-49; te dezinformacje okaza³y siê byæ œwietn¹ zas³on¹ dla ukrycia ogromnej pomocy militarnej ZSRR dla KPCh w koñcowych latach wojny domowej i z powodzeniem wykreowa³y wizerunek komunizmu chiñskiego jako stosunkowo niegroŸnego ruchu reformy rolnej.
Na tym tle fakt, ¿e ju¿ w latach 1959-61 relacje sowiecko-chiñskie pod¹¿a³y wg wzorca sowiecko-jugos³owiañskiego i sowiecko- albañskiego – i to w tym samym okresie, kiedy podstawa dla napiêæ i roz³amów miêdzy cz³onkami Bloku zosta³a usuniêta, a wszyscy cz³onkowie obozu, w³¹cznie z Chinami, wnosili swój wk³ad w tworzenie nowej polityki – sugeruje, ¿e sowiecko-chiñskie waœnie by³y, podobnie jak ca³y ich wizerunek, produktem
polityki dezinformacyjnej bloku sowieckiego. Fakt, ¿e Chiny kontynuowa³y wysy³anie obserwatorów na konferencje RWPG i Politycznego Komitetu Konsultacyjnego Uk³adu Warszawskiego a¿ do koñca roku 1961, potwierdza ten wniosek.
Historyczny dowód na nieporozumienia chiñsko-sowieckie Gdy „roz³am” chiñsko-sowiecki sta³ siê powszechnie znany, w opiniotwórczych krêgach Zachodu modne zaczê³o byæ, w znacznym stopniu przy zachêcie ze strony Ÿróde³ sowieckich i chiñskich, poszukiwanie wyt³umaczenia tego faktu w tradycyjnej rywalizacji i zatargach pomiêdzy tymi dwoma krajami, siêgaj¹cych w g³¹b a¿ do XVI wieku. By³y to argumenty nie mniej naci¹gane, ni¿ próba usprawiedliwiania pogorszonych w latach szeœædziesi¹tych stosunków francusko-amerykañskich, przez powo³ywanie siê na francusk¹ kolonizacjê Luizjany. Natur¹ ideologii komunistycznej by³o to, ¿e zdobycie w³adzy przez partie komunistyczne, czy to w Zwi¹zku Sowieckim, w Chinach czy gdziekolwiek indziej, po³¹czone by³o, w ka¿dym przypadku, z radykalnym zerwaniem z tradycjami politycznymi danego kraju.16
Znacznie s³uszniej by³oby doszukiwaæ siê przyczyn omawianego roz³amu w rozdŸwiêkach, narastaj¹cych miêdzy komunistycznymi partiami sowieck¹ i chiñsk¹, ju¿ od roku 1917. Ró¿nice miêdzy nimi i nieporozumienia, niew¹tpliwie istnia³y. By³y to odmienne pogl¹dy i decyzje tych partii co do taktyki, stosowanej wobec ch³opów i robotników w latach dwudziestych. W okresie 1932-35 Stalin by³ przeciwny przewodniczeniu KPCh przez Mao; jednak by³y to wówczas przejœciowe nieporozumienia, które nie przeszkodzi³y w za¿y³ej wspó³pracy miêdzy komunistami sowieckimi i chiñskimi w latach 1935-49. Rzekome ró¿nice pomiêdzy nimi co do taktyki stosowanej na zjednoczonym froncie przeciwko Kuomintangowi oraz w ich postawach wobec chiñskiego rz¹du narodowego, by³y fa³szem, skonstruowanym z wyrachowaniem podczas wspólnych dzia³añ dezinformacyjnych, których celem by³o ukrycie pomocy sowieckiej dla KPCh, kontrolowanie i powstrzymanie skali pomocy amerykañskiej dla rz¹du narodowego oraz umo¿liwienie komunistom chiñskim i sowieckim obalenia tego rz¹du poprzez skuteczn¹ metodê prowadzenia, coraz powszechniej, podwójnej gry wobec niego. Sowiecka pomoc wojskowa dla KPCh umo¿liwi³a przechylenie szali zwyciêstwa na korzyœæ strony komunistycznej w Chinach.
Jednak po zwyciêstwie komunistów znów pojawi³y siê nieporozumienia i Ÿród³a konfliktów miêdzy parti¹ sowieck¹ a parti¹ chiñsk¹. Gdyby manipulacyjna bezwzglêdnoœæ Stalina w jego
podejœciu do stosunków ZSRR-Chiny, jak i w ogóle do wszystkich relacji wewn¹trzblokowych, nie zosta³a w porê za³agodzona, mog³aby doprowadziæ do faktycznego roz³amu sowiecko-chiñskiego, analogicznie do roz³amu z Jugos³awi¹ Tito. Rzeczywiœcie, w tym przypadku dzia³ania i œrodki koryguj¹ce zosta³y podjête w porê. Pod koniec 1957 r. nie by³o wiêcej znacz¹cych nieporozumieñ pomiêdzy cz³onkami bloku. Warto zauwa¿yæ, ¿e Chiñczycy uzasadniali swoje polemiczne stanowisko wobec Zwi¹zku Sowieckiego, lecz ich argumentem nie by³y rzeczywiste utrudnienia ze strony Sowietów, przez które przechodzili w latach 1949-53, ale pozorne przeszkody w kontaktach z Chruszczowem po roku 1957, i sporne problemy, które na ten czas zosta³y ju¿ trwale uregulowane. Udzia³ Chruszczowa w usuwaniu b³êdów przesz³oœci z chiñsko-radzieckiej wspó³pracy, zosta³ z uznaniem doceniony w 1957 roku przez samego Mao17.
Kszta³towanie siê rozdŸwiêków chiñsko-sowieckich Z grubsza mówi¹c, mo¿na wyodrêbniæ 3 okresy, w których roz³am coraz wyraŸniej siê formowa³: pierwszy od roku 1957 do po³owy 1963, drugi rozwin¹³ siê w latach 1963 do 1969 i trzeci, otwarty, od roku 1969 i dalej. Wiêkszoœæ oficjalnych Ÿróde³ komunistycznych z pierwszego okresu, kierowanych do odbiorców komunistycznych, nie przyznaje, by istnia³y nieporozumienia we wspó³pracy Chin i Zwi¹zku Sowieckiego, wprost przeciwnie, rekordowo liczne uczestnictwo Chiñczyków na œwiatowych konferencjach partii komunistycznych, zorganizowanych w Moskwie w roku 1957 i 1960, na XX ZjeŸdzie KPZR w lutym 1959, oraz chiñska obecnoœæ w roli obserwatorów na spotkaniach roboczych Uk³adu Warszawskiego i RWPG, wszystko to wskazywa³o na kontynuowanie coraz œciœlejszej wspó³pracy na wysokim szczeblu, miêdzy rz¹dami i partiami ZSRR i Chin. Ten sam wniosek móg³by byæ wyci¹gniêty na podstawie o¿ywionej wymiany oficjalnych delegacji. Tylko w roku 1959 odwiedzi³o Chiny co najmniej 125 delegacji ze Zwi¹zku Sowieckiego i Europy Wschodniej.
Ponad 100 chiñskich delegacji z³o¿y³o wizyty rewan¿owe. Dowody rozdŸwiêków mo¿na by³o jednak znaleŸæ w nieoficjalnych Ÿród³ach komunistycznych, takich jak: rozmaite akapity, i aluzje miêdzy wierszami, zamieszczane w tekstach nieodnosz¹cych siê bezpoœrednio do tych zagadnieñ, publikowanych w oficjalnej prasie sowieckiej i chiñskiej, uwagi wypowiadane przez komunistycznych przywódców do zachodnich dziennikarzy i mê¿ów stanu oraz retrospekcyjne podsumowania polemik na zamkniêtych obradach partyjnych, jak to mia³o miejsce na przyk³ad po zjeŸdzie partii rumuñskiej w czerwcu 1960 r., oraz po kongresie 81 partii w listopadzie 1960. To s¹ dowody nieoficjalne, wiêkszoœæ z nich ma charakter rozliczeniowy, jednak dosadnie wykazuj¹ pogorszenie wspó³pracy partyjnej i dyplomatycznej
w 1959 roku, co zaowocowa³o wstrzymaniem sowieckiej wspó³pracy militarnej i j¹drowej w tym¿e roku, oraz przerwaniem pomocy gospodarczej ZSRR dla Chin w roku 1960.
Dopiero od koñca roku 1961 zaczê³y pojawiaæ siê zwiastuny nieporozumieñ chiñsko-sowieckich tak¿e w oficjalnych Ÿród³ach i wydarzeniach komunistycznych. Sprowadzi³o siê to do wówczas do symbolicznego w wymowie poparcia przez Chiny stalinizmu i stanowiska Albanii, podczas gdy je oba zdemaskowa³ i potêpi³ Chruszczow na XXII ZjeŸdzie KPZR. Od tego czasu zaczê³y wyraŸnie rzucaæ siê w oczy konflikty i rywalizacja pomiêdzy delegacjami Chin i ZSRR na forum organizacji miêdzynarodowych. Zmniejszy³ siê nap³yw informacji z oficjalnych Ÿróde³ komunistycznych na temat wspó³pracy sowiecko-chiñskiej. W drugiej fazie roz³amu istnienie tych rozdŸwiêków zosta³o potwierdzone w ca³ej rozci¹g³oœci. Dla pozoru podjêto jeszcze próbê uregulowania tych nieporozumieñ, gdy w lipcu 1963 r. delegacja partii chiñskiej wysokiego szczebla przyby³a do Moskwy z oficjaln¹ wizyt¹ na rozmowy. Oczywiœcie, rozmowy te zakoñczy³y siê fiaskiem i odt¹d nabra³y tempa publiczne polemiki
miêdzy obiema partiami. Tajna dotychczas korespondencja partyjna, dowodz¹ca sytuacji konfliktowych miêdzy partiami, zosta³a ujawniona w prasie sowieckiej i chiñskiej. Kilku dyplomatów chiñskich zosta³o wydalonych ze Zwi¹zku Sowieckiego za rozdawanie ulotek. Chiny wyst¹pi³y z „frontowych” (fasadowych), komunistycznych organizacji miêdzynarodowych. Kilka partii komunistycznych z niekomunistycznych krajów otwarcie
zajê³o stanowisko prosowieckie lub prochiñskie, w kilku przypadkach prochiñskie grupy roz³amowe oderwa³y siê od partii promoskiewskich.
W trzecim okresie, który z ca³¹ brutalnoœci¹ rozwin¹³ siê od roku 1969, jawne pogorszenie stosunków chiñsko-sowieckich wyra¿a³o siê zarówno w czynach jak i w s³owach. Zwiêkszono poziom zabezpieczeñ i liczbê oddzia³ów wojskowych, stacjonuj¹cych na granicy chiñsko-radzieckiej. Miewa³y tam miejsce incydenty graniczne miêdzy oboma krajami, inicjowane przeciwko sobie na tle wzajemnych oskar¿eñ o „hegemoniê”. Chiny zaczê³y powszechnie i systematycznie zajmowaæ pozycjê przeciwn¹ do Zwi¹zku Sowieckiego w sprawach NATO, Uk³adu Warszawskiego, EWG, odprê¿enia, rozbrojenia, bezpieczeñstwa europejskiego i wielu problemów Trzeciego Œwiata, w³¹cznie z sowieck¹ interwencj¹ zbrojn¹ w Afganistanie. Po komunistycznym zwyciêstwie w Wietnamie, Wietnamczycy sprzymierzyli siê bardziej œciœle ze Zwi¹zkiem Sowieckim. Chiñczycy i Sowieci wspierali
przeciwne strony w konflikcie zbrojnym pomiêdzy rywalizuj¹cymi komunistycznymi frakcjami w Kampuczy.
W roku 1979 Chiñczycy „ukarali” Wietnamczyków krótk¹ inwazj¹ na ich terytorium. Jednak pomimo tej jawnej przemocy, spowodowanej chiñsk¹ wrogoœci¹ do Zwi¹zku Sowieckiego i jego bliskiego sojusznika wietnamskiego, do roku 1980 ca³y roz³am wci¹¿ nie doprowadzi³ do zerwania stosunków dyplomatycznych miêdzy ChRL i Zwi¹zkiem Sowieckim, a tak sta³o siê przecie¿ w roku 1961, gdy podobny spór, sowiecko-albañski, spowodowa³ natychmiastowe i ca³kowite zerwanie stosunków dyplomatycznych. Teraz równie¿ nie zosta³ anulowany traktat sowiecko-chiñski o przyjaŸni, wzajemnej pomocy i wspó³pracy. Do roku 1980 ka¿da ze stron by³a zobowi¹zana wesprzeæ wzajemnie drug¹, w razie nag³ej koniecznoœci.
Z tej pokrótce zarysowanej historii roz³amu chiñsko-sowieckiego widaæ, ¿e przez wiêkszoœæ pierwszej fazy panowa³a totalna niespójnoœæ miêdzy œwiadectwami na temat oznak roz³amu,
pochodz¹cymi z nieoficjalnych Ÿróde³ komunistycznych a dowodami z oficjalnych, komunistycznych Ÿróde³, popartymi zakulisowymi informacjami autora. W drugiej fazie utrzymywano wiêcej zbie¿noœci miêdzy dowodami roz³amu z oficjalnych i nieoficjalnych
komunistycznych Ÿróde³, chocia¿ wci¹¿ dominowa³a sprzecznoœæ miêdzy oficjalnymi Ÿród³ami z pierwszej fazy, a dowodami z tego okresu, które wysz³y na jaw w fazie drugiej. St¹d „nowa metodologia”, zw³aszcza gdy weŸmiemy pod uwagê rozpoczêcie programu dezinformacyjnego w latach 1958-60 i historyczny precedens, na którym by³ on oparty, przyznaje wiêksz¹ wiarygodnoœæ œwiadectwom roz³amu z oficjalnych Ÿróde³ komunistycznych, oraz poddaje w w¹tpliwoœæ autentycznoœæ tajnej korespondencji i polemik partyjnych, opublikowanych w drugiej fazie roz³amu.
Mo¿na wypunktowaæ kilka przyk³adów niekonsekwencji. Po pierwsze, oficjalnie dowodzono w prasie obu krajów, ¿e trwaj¹ w najlepsze dobre relacje chiñsko-sowieckie. W Manifeœcie ze
zjazdu 81 partii z listopada 1960 r. znalaz³o siê podkreœlenie, ¿e zachodnie nadzieje na roz³am w bloku komunistycznym leg³y w gruzach. Podpisuj¹c to, Chiñczycy wyraŸnie zaaprobowali taktykê „pokojowego wspó³istnienia” jako jedn¹ z opcji we wspólnej, dalekosiê¿nej polityce. Prezydent Chin Liu Szao-tsi, który przewodniczy³ delegacji chiñskiej na ów zjazd, zwiedza³ nastêpnie Zwi¹zek Sowiecki w towarzystwie sowieckiego prezydenta, co by³oby niespotykan¹ uprzejmoœci¹, gdyby faktycznie istnia³ powa¿ny zatarg miêdzy nimi. Raport Chruszczowa, og³oszony 6 stycznia 1961 r., szeroko kolportowany w ZSRR, podkreœla³ za¿y³oœæ wzajemnych stosunków chiñsko-sowieckich.
Po drugie, chocia¿ prasa i radio Chin i ZSRR musza byæ postrzegane jako oficjalne Ÿród³a komunistyczne, to nale¿y pamiêtaæ, ¿e media te s¹ przede wszystkim podporz¹dkowane wyk³adniom oficjalnej ideologii, takim jak Manifest 81 partii, czy inne decyzje i deklaracje zjazdów partii, sowieckiej oraz chiñskiej.
Oznacza to, ¿e takie ideologiczne decyzje i deklaracje nie mog¹ byæ kwestionowane przez oœwiadczenia ¿adnych indywidualnych grup partyjnych, ani w prasie ani w radiu, co ma szczególne znaczenie w œwietle decyzji z lat 1958-60, dotycz¹cych wspierania nowej, dalekosiê¿nej polityki, z programem operacji dezinformacyjnych. Po trzecie ani sowieckie ani chiñskie spo³eczeñstwo do koñca 1961 roku nie by³o informowane, ¿e w relacjach miêdzy ich
partiami dochodzi do nieporozumieñ i sporów, a nawet potem, do po³owy roku 1963 nie by³o otwartej informacji, jedynie poœrednie aluzje. Ani spo³eczeñstwo sowieckie ani spo³eczeñstwo
chiñskie nie mia³o mo¿liwoœci czytania prasy drugiego pañstwa, ani tym bardziej zauwa¿enia rozbie¿noœci miêdzy nimi na temat polityki zagranicznej, czy zagadnieñ doktrynalnych. Mo¿na w¹tpiæ, czy mia³oby dla nich du¿e znaczenie zmniejszenie iloœci sprawozdañ o sprawach drugiego pañstwa nawet w ich w³asnej prasie narodowej, o ile w ogóle by³oby zauwa¿one. Ponadto, co autor mo¿e osobiœcie poœwiadczyæ, partia sowiecka nie by³a informowana o ¿adnym konflikcie a¿ do koñca 1961 roku. Stanowi³o to kontrast do podobnie roz³amowej sytuacji na linii Tito-Stalin, o czym ju¿ by³a mowa w powy¿szym tekœcie, kiedy poufne wskazówki zosta³y udzielone Partii od samego pocz¹tku tamtego rzeczywistego
roz³amu, z roku 1948.
Po czwarte, chocia¿ niemo¿liwe by³oby oceniæ jak du¿o tego polemicznego materia³u by³o dostêpne i jak szeroko rozpowszechniano to wewn¹trz Zwi¹zku Sowieckiego i Chin, z pewnoœci¹ mo¿na jednak stwierdziæ, ¿e czêœæ materia³u dostêpna i skierowana na Zachód i tak nigdy nie dotar³aby do spo³eczeñstwa sowieckiego ani chiñskiego. Na przyk³ad: znaczna iloœæ materia³ów Agencji Nowosti na temat stosunków chiñsko-sowieckich by³a rozpowszechniana w jêzyku angielskim i w dodatkach do czasopism, które mog³y byæ, lub nie, kolportowane na terenie Zwi¹zku Sowieckiego. Wed³ug prasy sowieckiej, Chiñczycy rozpowszechniali polemiczne materia³y dla komunistów w Zwi¹zku Sowieckim po angielsku, co jest bezcelowe, gdyby im naprawdê chodzi³o o dotarcie do sowieckich a nie zachodnich odbiorców. 18 W³aœnie to, razem z ezoterycznymi dowodami, przemawia za s³usznoœci¹ wniosku, ¿e oznaki „roz³amu” by³y celowo zaaran¿owane dla Zachodu, bezpoœrednio dla zachodnich mê¿ów stanu i komentatorów, b¹dŸ te¿ poœrednio, ale w taki sposób, ¿eby zachodni analitycy z ca³¹ pewnoœci¹ to przes³anie byli w stanie odebraæ. Nasuwa siê pytanie: dlaczego sowieccy i chiñscy przywódcy mieliby celowo przyci¹gaæ uwagê Zachodu do
konfliktów i roz³amu, które starali siê, z wielkim trudem, ukryæ przed w³asnymi partiami i spo³eczeñstwami? Chyba, ¿eby tak dzia³aj¹c, s³u¿yli swoim wzajemnym interesom i propagowaniu ostatnio uzgodnionej, oraz zakrojonej bardzo dalekosiê¿nie, wspólnej polityki dla Bloku Komunistycznego. Po pi¹te, polemiki miêdzy Sowietami a Chiñczykami nie mia³y
charakteru ci¹g³ego, lecz by³y sporadyczne. Równie dobrze mog³y one nie byæ spontaniczne, lecz inscenizowane. W prasie sowieckiej zaczê³y siê w lipcu 1963 r. i kontynuowano je do pocz¹tku paŸdziernika, po czym zosta³y zarzucone a¿ do kwietnia 1964 r. W tym miesi¹cu od¿y³y ponownie, od opublikowania polemicznego materia³u na temat obrad komitetu centralnego KPZR w lutym 1964 r., a wznowiono je rzekomo dlatego, ¿e Chiñczycy wci¹¿ kontynuowali publikowanie polemicznych materia³ów, pomimo apeli Chruszczowa i sowieckiego przywództwa o zaniechanie tego.19
„Nowa metodologia” sugeruje nastêpnie, ¿e wrogoœæ chiñskosowiecka podczas trzeciej fazy, chocia¿ przekonywuj¹co siê prezentowa³a, jednak powinna byæ zbadana ponownie, dla sprawdzenia, czy nie by³a zainscenizowana, a jeœli tak, to w jakim strategicznym celu. W tym momencie zawiera siê to w czterech g³ównych punktach.
Po pierwsze, incydenty graniczne w odleg³ym zak¹tku œwiata, jak na rzece Ussuri, choæ widowiskowe z daleka i odbierane jako jednoznaczne akty wrogoœci, mog³y byæ z ³atwoœci¹ zainscenizowane, zw³aszcza, jak zostanie to ukazane póŸniej, gdy by³y natychmiastowo
dostêpne sposoby przeprowadzania takich akcji, z udzia³em obydwu „przeciwników”. Po drugie, przejawy wrogoœci takie jak s³owne polemiki, by³y sporadyczne i banalne. Po trzecie, mimo jawnej wrogoœci Chin do Zwi¹zku Sowieckiego i jego bliskiego sojusznika Wietnamu, do roku 1980 „roz³am” ten nie doprowadzi³ do zerwania stosunków dyplomatycznych, a takie przecie¿ by³y konsekwencje sporu sowiecko-albañskiego w roku 1961. Nie anulowano te¿ chiñsko-sowieckiego traktatu o przyjaŸni, wspó³pracy i wzajemnej pomocy. Do roku 1980 ka¿da ze stron pozostawa³a w gotowoœci wesprzeæ drug¹ w razie zagro¿enia. Po czwarte, akty
wrogoœci miêdzy ZSRR i Chinami mog³y mieæ zwi¹zek z okresem wa¿nych inicjatyw komunistycznych, lub z rozpoczêciem negocjacji Wschód-Zachód – na przyk³ad SALT – albo z wizytami zachodnich mê¿ów stanu w Zwi¹zku Sowieckim i w Chinach. A wiêc niewielkie
przejawy wrogoœci, podobnie jak s³owne polemiki, nie mog¹ byæ traktowane jako dowody prawdziwoœci konfliktu i w œwietle nowej metodologii powinny byæ przebadane na prawdopodobieñstwo powi¹zania ich z komunistycznymi i politycznymi celami strategicznymi, oraz w³¹czenia do dalekosiê¿nej, wspólnej taktyki. W tym samym œwietle musi byæ postrzegane przyjêcie przez Zwi¹zek Sowiecki i Chiny przeciwnych pozycji w kwestiach miêdzynarodowych.
Tu trzeba zadaæ pytanie [pisane w 1984 r.]: czy¿ ostateczny cel, zwyciêstwo komunizmu na ca³ym œwiecie, nie mo¿e byæ osi¹gniêty szybciej przez dwie g³ówne potêgi komunistyczne,
prowadz¹ce podwójn¹ politykê zagraniczn¹ w pozornej opozycji do siebie, ni¿ gdy zd¹¿aj¹ w tym samym kierunku razem, i solidarnie kontynuuj¹ jedn¹ liniê polityczn¹?

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:12 pm    Temat postu:

Istota nieporozumieñ chiñsko-sowieckich

RozdŸwiêki miêdzy Sowietami a Chiñczykami pojawi³y siê rzekomo, pocz¹wszy od roku 1958, w dziedzinach: ideologicznej, ekonomicznej, wojskowej, politycznej i dyplomatycznej.
Wielu obserwatorom wydawa³o siê, ¿e te nieporozumienia wywodzi³y siê z konfliktu interesów narodowych, jakie dochodzi³y do g³osu pomiêdzy tymi dwiema g³ównymi potêgami komunistycznymi.
Musz¹ byæ przeanalizowane wszystkie wy¿ej wymienione typy zadra¿nieñ, aby poznaæ istotê ka¿dego z nich, o ile takie wystêpuj¹.

Ró¿nice ideologiczne

Historycznie ujmuj¹c, jak by³o zaznaczone, jedn¹ z pierwszych oznak rozdŸwiêków chiñsko-sowieckich by³a widoczna ró¿nica w kwestii wprowadzenia systemu komun w Chinach, o czym Chruszczow wspomnia³ senatorowi Humphreyowi w grudniu 1958 r. Wed³ug niektórych zachodnich interpretacji teorii komunizmu, komuny s¹ najwy¿sz¹ form¹ zorganizowania rolnictwa socjalistycznego, wiêc wprowadzenie ich powinno byæ poprzedzone przez industrializacjê i ni¿sz¹ formê organizacji socjalistycznego rolnictwa, tak¹ jak spó³dzielnie produkcyjne. Próba wprowadzenia komun w Rosji Sowieckiej w latach 1918-20 nie powiod³a siê, gdy¿ czas ku temu jeszcze nie dojrza³. Chiñczycy, narzucaj¹c komuny przed kolektywizacj¹, w myœl tej linii argumentowania grzeszyli przeciwko ortodoksji i to podwójnie: odst¹pili od œcis³ego przestrzegania teorii komunistycznej oraz bezwzglêdnie odrzucili model sowiecki we w³asnym rolniczym rozwoju.
Takim postêpowaniem Chiñczycy sprowadzali na siebie niezadowolenie Sowietów, jak dalej argumentowali znawcy. Nastêpnie snuto porównania pomiêdzy „lewicow¹” polityk¹ Chiñczyków z ich sposobem wprowadzenia komun, a „prawicow¹” lini¹ Sowietów, zezwalaj¹c¹ ko³chozom i sowchozom w roku 1958 na zakup pañstwowych maszyn rolniczych.
Taka argumentacja by³a przestarza³a. Na konferencji partii komunistycznych Bloku w roku 1957 osi¹gniêto porozumienia, umocnione na zjeŸdzie 81 partii w listopadzie 1960 r., które popiera³y chiñski kierunek dzia³ania, odwo³uj¹c siê do praw rozwoju komunistycznego. W odniesieniu do rolnictwa utrwalono podstawow¹ zasadê, ¿e musi byæ ono kolektywne. Dok³adny typ organizacji, komuna czy spó³dzielnia produkcyjna, nie zosta³ sprecyzowany,
pozostawiono to do okreœlenia poszczególnym krajom, zgodnie z panuj¹c¹ w nich specyfik¹ narodow¹. W Chinach takim narodowym uwarunkowaniem, z którym musia³a zmierzyæ siê KPCh, by³o prze³amanie silnych wiêzi rodzinnych w szerokiej masie chiñskiego ch³opstwa; nastêpnymi problemami by³y: brak maszyn i narzêdzi rolniczych, koniecznoœæ optymalnego
wykorzystania, na wielk¹ skalê, rêcznej si³y roboczej, porozdzielanie ziemi, która by³a w³asnoœci¹ ch³opów, nie pañstwa (jak w Zwi¹zku Sowieckim). Komuny okaza³y siê byæ najlepszym rozwi¹zaniem tych wszystkich problemów. W uzgodnieniu z sowieckimi towarzyszami, chiñscy przywódcy brali niew¹tpliwie pod uwagê wysokie koszty stalinowskich metod kolektywizacji, w ludziach i materia³ach, które przynios³y hañbê re¿imowi, ponadto zdawali sobie sprawê z niemo¿noœci powtórzenia takiego samego
doœwiadczenia z jeszcze wiêksz¹ liczb¹ ch³opów chiñskich.
Narzucenie komun przez chiñskich komunistów nie by³o mniej ortodoksyjne, ni¿ kontynuowanie prywatnego rolnictwa w Jugos³awii, Polsce i na Wêgrzech, które zosta³o zaakceptowane przez przywódców pañstw Bloku Komunistycznego, jako tymczasowy
fenomen, dozwolony do czasu ca³kowitej przemiany warunków spo³eczno-gospodarczych w tych krajach.
Zbyt sk¹p¹ uwagê zwróci³ Zachód na przemówienie ówczesnego ambasadora ZSRR w Chinach, Judina, które wyg³osi³ on na XXI ZjeŸdzie KPZR w lutym 1959, bowiem zawar³ w nim znamienn¹ ocenê, ¿e „chiñskie ch³opstwo w sojuszu z klas¹ robotnicz¹ postêpuje pewnie i zdecydowanie w kierunku socjalizmu, pod przewodnictwem partii komunistycznej i osi¹gnê³o ogromny sukces. Komunistyczna Partia Chin – chwalebny oddzia³ miêdzynarodowego ruchu komunistycznego – m¹drze prowadzi naród chiñski na drodze do socjalizmu, pomimo kolosalnych trudnoœci oraz ci¹g³ego zagro¿enia i prób ingerencji ze strony amerykañskiego imperializmu”. Chiñskie zarzuty o nawrót do kapitalizmu w Zwi¹zku Sowieckim by³y bezpodstawne. Reformy ekonomiczne w ZSRR mia³y na celu zwiêkszenie wydajnoœci gospodarki i ulepszenie kontroli partii nad ni¹. Wra¿enia powrotu do kapitalizmu by³y z premedytacj¹ podsycane, jako zamierzone wprowadzanie opinii w b³¹d, w celach taktycznych i strategicznych. Chiñczycy powinni byæ tego œwiadomi. Podobnie slogan „dyktatura proletariatu” zosta³ skreœlony z codziennego u¿ytku przez KPZR nie jako skutek os³abienia tej doktryny, czy pomniejszania monopolu partyjnego, lecz aby poszerzyæ bazê polityczn¹ Partii, a zarazem zasugerowaæ opinii œwiatowej, ze re¿im ewoluuje. Mniemanie, ¿e re¿im sowiecki by³ mniej zasadniczy ideologicznie ni¿ chiñski, nie mia³o ¿adnych podstaw. Jest te¿ interesuj¹ce obserwowanie, w jaki sposób Chiñczycy, pod¹¿aj¹c za sowieckim przyk³adem, sami zaczêli wprowadzaæ u siebie zachêty ekonomiczne i inne elementy
kapitalizmu.

RozdŸwiêki na tle ekonomicznym

Niewspó³miernoœæ w poziomach gospodarczych miêdzy Chinami a Zwi¹zkiem Sowieckim – lub, w szerszym znaczeniu, miêdzy strefami komunistycznymi: azjatyck¹ a europejsk¹ – stanowi³y dylemat dla strategów komunistycznych. W roku 1960 Chiñczycy obarczeni zacofanym przemys³em, brakiem kapita³u, gwa³townym przyrostem zaludnienia i niskimi obrotami w handlu z zaawansowanym gospodarczo œwiatem niekomunistycznym, mogli spodziewaæ siê, ¿e z wielkim trudem przyjdzie im realizowanie ambitnych planów rozwoju przemys³u i programów wojskowych bez pomocy z europejskiej strefy komunistycznej; zaœ
pomoc ze strefy europejskiej mog³aby mieæ znacz¹cy wp³yw na skalê chiñskiego rozwoju przemys³owego, gdyby strefa europejska drastycznie zredukowa³a w³asne programy rozwojowe i porzuci³a cel przewy¿szenia poziomu produkcji w Stanach Zjednoczonych.
Ró¿nice w gospodarczych poziomach pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim a Chinami stanowi³y potencjalne Ÿród³o napiêæ wewn¹trz Bloku Komunistycznego, lecz warto zauwa¿yæ, ¿e ten
problem istnia³ ju¿ w momencie komunistycznego zwyciêstwa w Chinach i nie doprowadzi³ do roz³amu chiñsko-sowieckiego w ci¹gu nastêpnej dekady.
‘A¿ do paŸdziernika 1958, do roku, w którym za³o¿enia wieloletniej
i dalekosiê¿nej polityki Bloku zaczê³y byæ w pe³ni realizowane, g³ówny teoretyk sowiecki T. A. Stepanjan g³osi³ pogl¹d, ¿e europejskie kraje socjalistyczne, prowadzone przez Zwi¹zek Sowiecki, oraz azjatyckie kraje socjalistyczne, tworz¹ „okreœlone strefy ekonomiczne” i ¿e strefa wczeœniejsza, europejska, jako bardziej zaawansowana bêdzie pierwsza, która „wst¹pi do komunizmu”. 2 0 Jednak¿e na XXI ZjeŸdzie KPZR w styczniu-lutym 1959, Chruszczow w przemówieniu które musi byæ uwa¿ane za miarodajne, odrzuci³ taki pogl¹d i og³osi³, ¿e wszystkie kraje socjalistyczne osi¹gn¹ komunizm „mniej wiêcej w tym samym czasie, na bazie planowego i proporcjonalnego rozwoju” gospodarki ca³ego obozu. Miesi¹c póŸniej Chruszczow poszed³ dalej, mówi¹c o przysz³ej integracji ekonomicznej Bloku komunistycznego, bez wewnêtrznych granic.21 Te idee Chruszczowa zosta³y uwydatnione przez Judina, sowieckiego ambasadora w Chinach, który odnosi³ siê do ca³ego obozu socjalistycznego jako do „oddzielnego systemu ekonomicznego” oraz powiedzia³, ¿e plany gospodarcze wszystkich krajów socjalistycznych bêd¹ coraz œciœlej koordynowane,
i ¿e „bardziej rozwiniête kraje pomog¹ mniej rozwiniêtym krajom, aby maszerowaæ we wspólnym froncie coraz szybszym krokiem”.2 2 Chruszczow podkreœla³ „jednoœæ obozu
socjalistycznego” jako niepodwa¿aln¹ przewagê, któr¹ cieszy³ siê Zwi¹zek Sowiecki w swoich zdecydowanych wysi³kach ukierunkowanych na wyprzedzenie potêgi ekonomicznej Stanów Zjednoczonych. Czou En-lai, który przewodniczy³ chiñskiej delegacji na ten Zjazd i sowiecki wicepremier Mikojan mówili o nierozerwalnej przyjaŸni miêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim i Chinami. Okres oko³o XXI Zjazdu KPZR by³ tym czasem, w którym nast¹pi³o
przesuniêcie nacisku w kierunku dalekosiê¿nego planowania gospodarczego w RWPG. Dyskusje o tej tematyce odbywa³y siê tam w obecnoœci chiñskich obserwatorów. Wydaje siê,
¿e w³aœnie w tym czasie powziêto decyzje o zwiêkszeniu sowieckiej pomocy przemys³owej dla Chin. W rezultacie wizyty Chruszczowa w Pekinie, w sierpniu 1958, Zwi¹zek Sowiecki zgodzi³ siê dodatkowo zrealizowaæ 47 budowlanych projektów przemys³owych w Chinach. Wizyta Czou En-laia w Moskwie na XXI ZjeŸdzie KPZR przynios³a kolejn¹ zgodê, na wybudowanie nastêpnych 78 wielkich obiektów przemys³owych w Chinach, w okresie miêdzy rokiem 1959 a 1967, za ogóln¹ sumê 1,25 miliarda dolarów USA.2 3
W lipcu 1960 obraz tak bliskich stosunków chiñsko-sowieckich uleg³ gwa³townej zmianie. Konwencjonalny pogl¹d na ów stan rzeczy jest taki, ¿e Zwi¹zek Sowiecki zakoñczy³ swoj¹ pomoc dla Chin, wycofa³ swoich doradców technicznych i ekonomicznych, oraz podj¹³ kroki, by drastycznie zredukowaæ handel chiñsko-sowiecki. Argumenty za tak¹ wersj¹ opinii pochodz¹ z raportów o wyjeŸdzie sowieckich techników z Chin (fakt ich wyjazdu by³ potwierdzony póŸniej w polemikach chiñsko-sowieckich z lat 1963-64), z odmiennego przedstawiania w prasie chiñskiej i sowieckiej kwestii pomocy ze strony Bloku dla Chin oraz
z danych statystycznych na temat wymiany handlowej miêdzy ZSRR a Chinami. By³y tak¿e raporty o szkodach gospodarczych poniesionych przez Chiny, wskutek wstrzymania sowieckiej pomocy ekonomicznej, a które wyst¹pi³y w tym samym czasie, co wprowadzenie komun i niepowodzenie Wielkiego Skoku Naprzód.
Listy z komun, trafiaj¹ce do œwiata zewnêtrznego oraz chiñskie zakupy ziarna w Australii i Kanadzie jednoznacznie dope³nia³y obrazu.
Rzekomemu wycofaniu radzieckich specjalistów ekonomicznych i technicznych w lipcu 1960 roku nie towarzyszy³o, ani nie nast¹pi³o – przynajmniej a¿ do koñca roku 1961 – wycofanie sowieckiego wywiadu ani doradców do spraw bezpieczeñstwa.
Opieraj¹c siê na dostêpnych dowodach, mo¿na stwierdziæ, ¿e najbardziej prawdopodobna interpretacja tego, co wydarzy³o siê w po³owie roku 1960 jest taka, i¿ nast¹pi³a zmiana w myœleniu Chiñczyków na temat ich w³asnego rozwoju gospodarczego, na korzyœæ samowystarczalnoœci i koncentrowania siê na projektach na ma³¹ skalê. To w³aœnie w rezultacie zakoñczenia niektórych wielkich projektów i anulowania innych, czêœæ sowieckich ekspertów technicznych zosta³a wycofana z Chin w lipcu 1960 r. Jeœli nawet niektórzy z nich zostali zast¹pieni przez Czechos³owaków i innych Wschodnich Europejczyków, to tylko po to, by wzmocniæ wra¿enie, ¿e istnia³ konflikt we wspó³pracy z Sowietami.
Bowiem sowiecka i wschodnioeuropejska pomoc dla Chin by³a kontynuowana po roku 1960, lecz na wê¿szym froncie i skupia³a siê na polu naukowym i technologicznym. Dodatkowo
mo¿na podejrzewaæ, i s³usznie, ¿e te wszystkie zmiany nastêpowa³y po dok³adnych uzgodnieniach miêdzy Sowietami i Chiñczykami, oraz ¿e rozmiar i konsekwencje przerwania sowieckiej pomocy gospodarczej by³y przeinaczane przez ka¿d¹ ze stron, zgodnie ze wspólnym programem dezinformacyjnym. Oprócz tego, ¿e upublicznienie faktu wycofania techników sowieckich z Chin s³u¿y³o szerokiemu strategicznemu celowi podtrzymywania
wersji o prawdziwoœci roz³amu chiñsko-sowieckiego, sz³o te¿ w parze z historycznym precedensem, zamierzonym po to, by ukryæ przed œwiatem kontynuowanie œcis³ej wspó³pracy Chin i ZSRR w kluczowych i newralgicznych dziedzinach – w tym przypadku przy rozwoju chañskich pocisków balistycznych i broni j¹drowej.

RozdŸwiêki w dziedzinie militarnej

Czêsto myœli siê, ¿e rzeczywistym sednem roz³amu chiñskosowieckiego by³a decyzja, podjêta przez Sowietów w roku 1959, o odmowie pomocy Chinom w dziedzinie broni j¹drowej. Wed³ug tajnego listu partii chiñskiej, który zosta³ podany do wiadomoœci publicznej przez Chiñczyków 15 sierpnia 1963, tajne porozumienie chiñsko-sowieckie o dzieleniu siê wojskowymi sekretami nuklearnymi oraz o udzieleniu Chiñczykom pomocy, niezbêdnej
w rozwijaniu ich w³asnego potencja³u j¹drowego, które by³o zawarte 15 paŸdziernika 1957, zosta³o zerwane przez Sowietów 20 czerwca 1959 r.2 4
List ten jest równoznaczny z przyznaniem, ¿e wojskowa wspó³praca w dziedzinie nuklearnej by³a bliska a¿ do czerwca 1959. Zaprzeczanie temu by³oby nieprzekonywuj¹ce, uwzglêdniwszy wczeœniejsz¹ jawnoœæ odnoœnie ogólnej chiñsko-sowieckiej wspó³pracy j¹drowej.2 5 Ale jest kilka nieprawid³owoœci w oœwiadczeniu, ¿e to tajne porozumienie zosta³o odrzucone przez Sowietów w czerwcu 1959. Najwa¿niejszy jest fakt, ¿e mimo tej rzekomej decyzji i oburzenia, jakie powinna by³a wywo³aæ w Chinach, w dalszym ci¹gu
Chiñczycy wysy³ali swoje reprezentacje na posiedzenia Uk³adu Warszawskiego w roku 1960. Trudno uwierzyæ, by sowiecka decyzja, z tak powa¿nymi nastêpstwami, nie wywo³a³a reakcji natychmiastowej i to we wszystkich dziedzinach chiñsko-sowieckiej wspó³pracy wojskowej. Faktem zaœ jest, ¿e Chiñczycy nie tylko kontynuowali wysy³anie obserwatorów na obrady Uk³adu Warszawskiego przez jeszcze ponad rok, ale te¿ nast¹pi³o kilka lat absolutnie jawnej
chiñsko-sowieckiej wspó³pracy wojskowej przy udzielaniu pomocy Wietnamowi Pó³nocnemu. Wzmianki na temat chiñskich studentów wojskowych, powracaj¹cych ze Zwi¹zku Sowieckiego w latach 1964-65 wskazuj¹, ¿e przynajmniej pewne szkolenia wojskowe wci¹¿ by³y udzielane chiñskim si³om zbrojnym po tym, jak roz³am rozwin¹³ siê oficjalnie.
Wiêcej, ni¿ zdumiewa powiadomienie opinii publicznej o natychmiastowym wstrzymaniu dla Chin sowieckiej pomocy i wspó³pracy j¹drowej, skoro wiadomo, ¿e Sowieci powinni w dalszym ci¹gu dostarczaæ, a Chiñczycy przyjmowaæ, doradztwo odnoœnie fizycznej ochrony ich instalacji j¹drowych. Jak ju¿ by³o wspomniane na poprzednich stronach, pewien oficer KGB znany osobiœcie autorowi, w listopadzie 1961 r, wci¹¿ by³ w Chinach, wys³any tam na proœbê Chiñczyków, jako jeden z grupy doradców sowieckich do spraw bezpieczeñstwa j¹drowego. Chiñsko-sowiecka wspó³praca w dziedzinie pokojowego u¿ycia
energii j¹drowej by³a kontynuowana po czerwcu 1959 r. W kwietniu 1960 r. w chiñskiej prasie pisano o wybitnym naukowcu z Chin, profesorze £an Kan-czangu, który pe³ni³ funkcjê wicedyrektora we wspólnym Instytucie Badañ J¹drowych w Dubnej pod Moskw¹.2 6
W tym czasie wielu obserwatorów wierzy³o, ¿e istnia³y nieporozumienia co do strategii wœród chiñskiego dowództwa wojskowego, co kojarzono z coraz powszechniejszym przekonaniem o
trwa³ym roz³amie chiñsko-sowieckim, i tak w³aœnie odczytano zdymisjonowanie chiñskiego ministra obrony Peng Te-huaja za rzekome spiskowanie z sowieckimi przywódcami przeciwko Mao. Czêœæ ich konspiracji mia³a odbywaæ siê podczas wizyty Chruszczowa i Penga w Albanii w maju 1959 r.; jednak wizytê w Albanii jest znacznie ³atwiej postrzegaæ w kategoriach przygotowañ symulowanego roz³amu sowiecko-albañskiego i potrzeby koordynowania, przez chiñskie zastêpstwo, w miejsce sowieckiego, w ca³ym zakresie wojskowej, politycznej i gospodarczej pomocy dla Albanii. Twierdzenie, ze Peng i inni chiñscy dowódcy popadli w nie³askê za dzia³alnoœæ jako agenci sowieccy, jest sprzeczne z faktem ujawnienia Chiñczykom przez Sowietów, w latach 1954-55, ca³ego stanu posiadania
ich s³u¿b wywiadowczych na terytorium Chin, oraz œcis³a wspó³praca wywiadowcza chiñsko-sowiecka, która trwa³a przynajmniej a¿ do koñca 1961 roku. W ka¿dym razie, jak wykaza³ Edgar Snow, Peng nigdy nie organizowa³ spisku przeciwko Mao, ani te¿ nie by³ aresztowany w 1959 roku. W roku 1962 by³ nadal cz³onkiem chiñskiego Politbiura.2 7
Wygl¹da na to, ¿e miêdzy rokiem 1955 a 1958 odbywa³a siê w Chinach autentyczna dyskusja miêdzy dwiema szko³ami myœli wojskowej.2 8 Wyciszenie tych debat nast¹pi³o w tym samym okresie, w którym rozwi¹zano wiele innych problemów w Zwi¹zku Sowieckim i w ca³ym bloku, takich jak wyeliminowanie opozycji przeciwko Chruszczowowi w lipcu 1957 r., usuniêcie marsza³ka ¯ukowa w paŸdzierniku tego roku, oraz pierwszy zjazd partii z
pañstw ca³ego obozu, na którym zosta³y unormowane stosunki miêdzy wszystkimi partiami i powziêto decyzjê o opracowaniu nowej, dalekosiê¿nej polityki dla bloku komunistycznego jako ca³oœci. W swoim przemówieniu do zgromadzonych Mao naciska³, by wykorzystaæ niezw³ocznie ca³y potencja³ militarny Bloku, zw³aszcza jego pociski j¹drowe, w celu przechylenia szali zwyciêstwa na stronê pañstw komunistycznych. Wed³ug ich w³asnych
s³ów, Chiñczycy zawarli porozumienie z Sowietami o wspó³pracy w dziedzinie j¹drowej, pod koniec roku 1957. Zatem nasuwa siê kusz¹ce za³o¿enie, ¿e zgodnie z wytycznymi techniki
manipulacji, pos³ugiwano siê metod¹ o¿ywiania martwych problemów, by skutecznie stosowaæ je w celach dezinformacji, wiêc omawiany konflikt w chiñskich si³ach zbrojnych równie¿ zosta³ sztucznie reaktywowany, razem z twierdzeniami o rzekomym spisku Chruszczow-Peng, w celu podtrzymywania wspólnej sowiecko- chiñsko-albañskiej dezinformacji na temat ich wzajemnych stosunków. Rozumuj¹c dalej, trzeba przyznaæ, ¿e Peng by³by oczywistym kandydatem do dalszej s³u¿by w tajnym chiñskosowieckim, lub nawet blokowym politycznym centrum koordynuj¹cym, zwa¿ywszy na jego wieloletni udzia³ w strategii chiñsko- sowieckiej. „Popadniêcie w nie³askê” Penga by³oby wiêc zaprojektowane, jako kamufla¿ tego tajnego zadania.
Równolegle do rzekomych sporów w armii chiñskiej, istnia³y te¿ podobne nieporozumienia w armii sowieckiej, które doprowadzi³y tam do wielu zmian, miêdzy innymi do zdymisjonowania marsza³ka Soko³owskiego ze stanowiska szefa sztabu generalnego, w kwietniu 1960 r., oraz dymisji w tym samym roku marsza³ka Koniewa z funkcji g³ównodowodz¹cego si³ami Uk³adu Warszawskiego. Soko³owskij zosta³ zast¹piony przez Zacharowa, a Koniew przez Greczko.
Jeœli wœród generalicji sowieckiej istnia³y rzeczywiste nieporozumienia, to autor oczekuje, ¿eby dwaj byli oficerowie GRU, Bykow i Jermo³ajew, którzy wraz z autorem s³u¿yli w NATO-wskiej sekcji Departamentu Informacji KGB i utrzymywali bliskie kontakty ze Sztabem Generalnym, poczynili kilka refleksji na ten temat.
Gdyby Soko³owskij faktycznie by³ od 1960 r. w nie³asce, to przecie¿ zakrawa na kuriozum, ¿e dwa lata póŸniej zosta³ on wybrany przez sowieckie ministerstwo obrony do napisania
podstawowej ksi¹¿ki o sowieckiej strategii militarnej.2 9

Konflikty w dziedzinie interesów narodowych

Wiele czynników zosta³o przytoczonych jako te, które przyczyni³y siê do roz³amu. Lista obejmuje ró¿nice rasowe i kulturowe miêdzy narodami rosyjskim a chiñskim; eksplozjê przyrostu naturalnego w Chinach; spadek wp³ywu ideologii komunistycznej; ponowne upominanie siê o interesy czysto narodowe; oraz hegemoniê czyli d¹¿enie partii sowieckiej i chiñskiej do dominowania nad innymi.
Nikt nie mo¿e zaprzeczyæ faktom istnienia ró¿nic rasowych. Chiñczycy ze szczególn¹ skwapliwoœci¹ wykorzystywali kwestiê rasow¹ do celów politycznych.3 0 Jednak ró¿nice na tym tle nie stanowi³y ¿adnej przeszkody, by w okresie 1957-59 rozwin¹³ siê najœciœlejszy z mo¿liwych sojusz miêdzy Sowietami a Chiñczykami, nie by³y te¿ przyczyn¹ utarczek chiñsko-sowieckich miêdzy rokiem 1949 a 1955. Jeœli obecnie uwa¿a siê, ¿e przyczyny rasowe mia³y wa¿ki wp³yw na powstanie roz³amu, to takie wnioski s¹ zbudowane na dowodach, których dostarczyli sami Sowieci i Chiñczycy przy okazji wzajemnej wymiany polemik w po³owie lat szeœædziesi¹tych.
Z tych samych przyczyn czyniono starania, by na nowo interpretowaæ kampaniê ws. ziem dziewiczych (nieu¿ytków rolnych) Chruszczowa z lat 1954-56, jako wywo³an¹ powa¿nym zaniepokojeniem Sowietów z powodu eksplozji demograficznej w Chinach i zamierzon¹ po to, by nie dopuœciæ w przysz³oœci jakiejkolwiek chiñskiej ekspansji na Syberiê. Jak s³usznie wykaza³ profesor W. A. Douglas Jackson, motywy tej kampanii by³y wewnêtrzne,
sowieckie.31
Ró¿nice kulturowe s¹ niezaprzeczalne, ale jest interesuj¹ce zauwa¿yæ, ¿e kulturalne relacje Chin ze Zwi¹zkiem Sowieckim i Europ¹ Wschodni¹ przetrwa³y roz³am chiñsko-sowiecki. Stowarzyszenie PrzyjaŸni z Chinami wci¹¿ istnieje w Zwi¹zku Sowieckim, a Towarzystwo PrzyjaŸni Chiñsko-Sowieckiej wci¹¿ istnieje w Chinach.3 2 Obustronne wymiany kulturalne mia³y miejsce przynajmniej do listopada 1966 roku.3 3
Narodowa rywalizacja jest postrzegana przez Zachód jako si³a, le¿¹ca u pod³o¿a jawnej walki miêdzy Sowietami a Chiñczykami, o wp³ywy w rozwijaj¹cych siê krajach Azji, Afryki i Ameryki £aciñskiej.
Podobnie jako dochodzenie swych praw narodowych przez Chiny s¹ widziane ich ¿¹dania terytorialne, dotycz¹ce Tajwanu, Mongolii Zewnêtrznej oraz terenów nale¿¹cych do Indii, jak te¿ ¿¹danie rewizji „nierównych traktatów”, zawartych w XIX wieku, a przyznaj¹cych pewne chiñskie terytoria Rosji. Sowieck¹ agresywn¹ pewnoœæ siebie widziano w próbach wywo³ywania przez nich buntu w Sinkiangu i pomiêdzy grupami plemiennymi, rozsianymi wzd³u¿ granicy z Chinami, oraz w skargach sowieckich na incydenty graniczne pope³niane przez Chiñczyków, a których liczba, wed³ug oficjalnych Ÿróde³ sowieckich, w jednym tylko roku 1962 siêgnê³a piêciu tysiêcy. Zderzenie siê sowieckich i chiñskich interesów narodowych przejawia³o siê w krótkotrwa³ych i sporadycznych wybuchach otwartej wrogoœci
na granicy, zw³aszcza wzd³u¿ rzeki Ussuri, które nasili³y siê w latach 1969-70. Starciom granicznym towarzyszy³y czêsto demonstracje studentów sowieckich i chiñskich pod ambasadami kraju przeciwnika, oraz ostentacyjne opuszczania zgromadzeñ miêdzynarodowych przez reprezentantów sowieckich i chiñskich. Sposób, w jaki po œmierci Stalina maj¹ byæ rozwi¹zane tradycyjnie konfliktowe problemy w Mand¿urii i Sinkiangu, tak samo jak normalizacja stosunków miêdzy wszystkimi cz³onkami Bloku Komunistycznego, w³¹cznie ze Zwi¹zkiem Sowieckim i Chinami, zosta³y okreœlone w roku 1957. Zas³uga Chruszczowa w osi¹gniêciu tego porozumienia zosta³a podkreœlona z uznaniem przez Mao w tym¿e roku 1957.3 4 Wobec takich okolicznoœci, wtr¹canie siê w wewnêtrzne sprawy w Sinkiangu by³oby dla Sowietów pozbawione rozs¹dku. Chiñczycy wiêc okazali pod tym
wzglêdem zaufanie stronie sowieckiej, zgadzaj¹c siê, by znany by³y agent sowiecki Sajfudin kontynuowa³ pracê i funkcje w Wysokiej Komisji (High Office) w Sinkiangu przez lata szeœædziesi¹te.
Obie potêgi, dalekie od prób „wyzwalania” terytoriów drugiego, wspó³pracowa³y w wojnie o „wolnoœæ narodow¹” w trzecim kraju, w Wietnamie.
Przed wybuchem konfliktu chiñsko-sowieckiego teren przygraniczny zosta³ przekszta³cony, wed³ug s³ów profesora Jacksona, ze strefy napiêæ, w strefê wspó³pracy i stabilizacji.3 5 Roz³am nie by³ wiêc kulminacj¹ przed³u¿aj¹cej siê serii problemów granicznych; incydenty graniczne nie mog¹ byæ postrzegane jako przyczyna sporów. W zwi¹zku z tym nale¿y zwróciæ uwagê na artyku³y, poœwiêcone problemom granicznym, opublikowane w latach 1964-65 przez akademika Chwostowa, którego powi¹zania z KGB s¹ znane autorowi. Równie¿ wszystko, co na ten temat zosta³o powiedziane lub napisane przez Tychwinskiego, by³ego rezydenta wywiadu sowieckiego w Pekinie i Wielkiej Brytanii, powinno byæ traktowane jako bezpoœrednie odzwierciedlenie komunistycznej linii dezinformacyjnej.
Zachodnie przekonanie, ¿e nacjonalizm jest si³¹ napêdow¹ sowieckiej czy chiñskiej polityki, zawodzi, gdy uwzglêdni siê koniecznoœæ rozró¿nienia miêdzy natur¹ komunistycznej teorii
a praktyk¹ motywacji re¿imu komunistycznego i odczuæ ludzi, przez ten re¿im kontrolowanych.
W teorii komunistycznej nacjonalizm jest problemem drugorzêdnym.
Fundamentaln¹ si³¹ polityczn¹ jest walka klas, która ma miêdzynarodowy charakter. Gdy „zwyciêstwo miêdzynarodowej klasy robotniczej” zostanie osi¹gniête, narodowe ró¿nice i narodowe sentymenty znikn¹. W miêdzyczasie „wrogiem klasowym” jest nie nacjonalizm, a kapitalizm i jego przybudówka, imperializm.
W du¿ym stopniu jest tak wskutek komunistycznych za³o¿eñ ideologicznych, które g³osz¹, i¿ nale¿y mieæ odniesienie do miêdzynarodowej, a nie narodowej formy lojalnoœci, dziêki czemu
komunizm zdo³a³ zachowaæ swój urok oraz w³adzê nad swoimi wyznawcami. Jednak sedno sprawy tutaj polega na fakcie, ¿e dezinformacja o roz³amie chiñsko-sowieckim dostarczy³a nowego, bardziej skutecznego sposobu na zwalczanie nacjonalizmu, oblekaj¹c partie komunistyczne, z za³o¿enia antynarodowe, w nacjonalistyczny wizerunek w oczach w³asnych narodów.

Ró¿nice w strategii politycznej i dyplomatycznej oraz w taktyce

Znacz¹ce ró¿nice istnia³y od roku 1960 w tym, co Sowieci i Chiñczycy mówili na tematy takie jak détente, pokojowe wspó³istnienie czy nieuchronnoœæ wojny. W latach szeœædziesi¹tych prasa sowiecka broni³a idei pokojowego wspó³istnienia, zaœ prasa chiñska atakowa³a j¹. Pod sztandarem pokojowego wspó³istnienia, przywódcy sowieccy nawi¹zywali osobiste kontakty z zachodnimi mê¿ami stanu, szukali dróg ekspansji handlu Wschód- Zachód i przyjêli umiarkowane i praktyczne podejœcie do negocjacji z Zachodem. Chiñczycy zdemaskowali i potêpili tak¹ postawê Sowietów, jako zdradê leninizmu i kapitulacjê przed si³ami imperializmu i kapitalizmu. Unikaj¹c bli¿szych kontaktów z Zachodem, Chiñczycy opowiadali siê za nieprzejednan¹ i wojowniczo rewolucyjn¹ polityk¹ wobec niego. Wizyta Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych w 1959 roku, sowieckie détente z Zachodni¹ Europ¹, oraz traktat o zakazie prób j¹drowych z roku 1963, wszystko to by³o dla Chiñczyków nadu¿yciem idei komunizmu. Chiñczycy i Sowieci zajêli diametralnie przeciwne pozycje
w konflikcie chiñsko-indyjskim w roku 1959, w kryzysie kubañskim w 1962 roku i w innych sprawach. W stosunku do œwiata rozwijaj¹cego siê, Sowieci podkreœlali znaczenie dyplomacji i pomocy ekonomicznej, a Chiñczycy postulowali wojny o wyzwolenie narodowe.

Jaka by³a rzeczywista istota tej wojny s³ów? Teza, g³osz¹ca, ¿e wojna nie jest nieunikniona, zosta³a sformu³owana przez Chruszczowa na XX zjeŸdzie KPZR w lutym 1956. Wówczas Chiñczycy czêsto okazywali temu wyraz swojej aprobaty.3 6 Dopiero w roku
1960 zaczê³y pojawiaæ siê w prasie sowieckiej i w prasie chiñskiej rozbie¿ne pogl¹dy na ten temat, a w konsekwencji otwarte polemiki pocz¹wszy od roku 1963. Ogólnie mówi¹c, Sowieci utrzymywali, ¿e wprawdzie przyczyny konfliktów miêdzy dwoma ró¿nymi systemami spo³ecznymi nie zniknê³y, lecz si³a Bloku Komunistycznego by³a tak wielka, ¿e wojna j¹drowa, która oznacza³aby zag³adê dla obu stron, nie by³a ju¿ d³u¿ej nieunikniona; zatem komuniœci powinni d¹¿yæ do zwyciêstwa swojej sprawy poprzez pokojowe wspó³istnienie i pokojowe wspó³zawodnictwo.
Chiñczycy zaœ argumentowali, ¿e celem komunizmu by³a, i ma byæ, rewolucja œwiatowa. Dlatego komuniœci nie powinni obawiaæ siê wojny œwiatowej, gdy¿ taka wojna oznacza³aby ostateczne zwyciêstwo komunizmu, nawet jeœli trzeba by by³o poœwiêciæ temu celowi miliony istnieñ ludzkich.
Nierzeczywistoœæ tego rozdŸwiêku wydaje siê jasna po przeanalizowaniu zapisów archiwalnych z obu stron. Sowieci byli dalecy od umiarkowanego stanowiska w swoim podejœciu do problemu berliñskiego pocz¹wszy od roku 1958 i w dalszych dzia³aniach, takich jak przerwanie konferencji na szczycie w roku 1960 r., dostarczanie uzbrojenia dla Indonezji i wznowienie prób j¹drowych w 1961 r., sprowokowanie kryzysu kubañskiego w 1962 r. oraz w ich polityce bliskowschodniej w 1967 r.. Chiñczycy nie byli w praktyce agresywni bardziej ponad to. Nie byli nawet stabilni w podtrzymywaniu swej agresywnej postawy, czasami
utrzymywali, ¿e oni nie chc¹ wojny, i ¿e bêd¹ walczyæ tylko wtedy, gdy zostan¹ zaatakowani.37 Rzeczywiœcie, bez sowieckiego wsparcia Chiñczycy nie byliby w stanie prowadziæ w latach szeœædziesi¹tych jakiejkolwiek wojny zaczepnej.
W kwestii wspierania wojen narodowo-wyzwoleñczych w krajach rozwijaj¹cych siê, Chiñczycy oskar¿ali Sowietów o zdradê, ale w praktyce nie by³o niczego do wyboru w tej dziedzinie, dla ¿adnej ze stron. Werbalne wsparcie Chruszczowa dla tego rodzaju wojny znalaz³o praktyczn¹ realizacjê w postaci za³o¿enia Uniwersytetu Lumumby oraz w pomocy dla ruchów partyzanckich w Wietnamie, na Bliskim Wschodzie i w Afryce.3 8
W rzeczywistoœci mia³a miejsce dwoistoœæ, zarówno w polityce sowieckiej, jak i chiñskiej, oraz istnia³o oczywiste wzajemne oddzia³ywanie pomiêdzy nimi. Oba kraje, w ró¿nym zakresie i o ró¿nym czasie stosowa³y prowokacje i negocjacje, agresywnoœæ i umiarkowanie.
W latach szeœædziesi¹tych chiñska wojowniczoœæ dostarczy³a pomocnego t³a dla sowieckiej dyplomacji niezaanga¿owania; Sowieci i Zachód mieli wyraŸny wspólny interes wobec perspektywy konfrontacji z „¿ó³tym zagro¿eniem” ze Wschodu. W latach siedemdziesi¹tych role by³y mniej lub wiêcej, odwrócone. Agresywnoœæ Sowietów w Afryce, w Europie ich postawa wzbudzaj¹ca poczucie zagro¿enia, wewnêtrzny neostalinizm oraz interwencja
wojskowa ZSRR w Afganistanie, wszystko to pomog³o wykreowaæ korzystny klimat dla Chiñczyków, aby poszerzyli swoje relacje zarówno z krajami rozwijaj¹cymi siê, jak i rozwiniêtymi, wobec których mogli teraz odgrywaæ rolê sprzymierzeñca przeciwko sowieckiemu ekspansjonizmowi.

Ró¿nice w taktyce wobec partii komunistycznych spoza Bloku

Chiñsko-sowieckie rozdŸwiêki przela³y siê na zagadnienia, zwi¹zane z taktyk¹ wobec miêdzynarodowego ruchu komunistycznego. Mimo wzajemnych oskar¿eñ o hegemonizm i
mimo sprzymierzenia siê ekstremistycznych grup komunistycznych z Chinami, a bardziej umiarkowanych partii komunistycznych ze Zwi¹zkiem Sowieckim, rywalizacja miêdzy
Sowietami a Chiñczykami w praktyce nie zasz³a tak daleko, jak mo¿na by³o siê spodziewaæ. Nie by³o powa¿niejszych prób rozbicia miêdzynarodowego ruchu komunistycznego przez
Chiñczyków. W latach szeœædziesi¹tych Chiny wycofa³y siê z miêdzynarodowego frontu organizacji komunistycznych, lecz nie za³o¿y³y konkurencyjnej organizacji pod w³asnym, chiñskim przewodnictwem.
Oskar¿enia o hegemonizm by³y fa³szywe. Ani KPZR ani KPCh nie stara siê narzuciæ dyktatu na ca³y ruch komunistyczny. ¯adna z tych partii nie potrzebuje tego. Zarazem odrzucenie hegemonizmu nie jest, w zasadzie, sprzeczne z uznaniem niezaprzeczalnego faktu, ¿e KPZR ma najd³u¿sze i najszersze doœwiadczenie w sprawowaniu w³adzy, wiêksze ni¿ jakakolwiek inna partia komunistyczna i najbardziej siê nadaje, ¿eby sprawowaæ przewodni¹ rolê. To przecie¿ Chiñczycy sami nalegali w roku 1957, ¿eby tak by³o.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:21 pm    Temat postu:

Techniki „roz³amu”

Mog¹ pojawiæ siê g³osy sprzeciwu, ¿e skoro nie ma namacalnych rozbie¿noœci, czyli podzia³y miêdzy Sowietami i Chiñczykami s¹ tylko pozorne, to nieprzekonuj¹ce jest twierdzenie, ¿e
mogliby oni wytrzymaæ fikcyjny roz³am przez ponad dwadzieœcia lat, nie bêd¹c wykryci, oraz nie wyrz¹dzaj¹c w³asnej sprawie powa¿niejszej szkody. Gdyby Zwi¹zek Sowiecki i Chiny by³y pañstwami demokratycznymi, by³oby to poprawne wnioskowanie, lecz w pañstwach komunistycznych kontrola nad telekomunikacj¹ i mediami, dyscyplina na³o¿ona na cz³onków partii oraz wp³ywy s³u¿b wywiadowczych i bezpieki s¹ po³¹czone w nadrzêdnym celu zapewnienia niebywale dogodnych warunków do stosowania dezinformacji. Nie nale¿y zapominaæ, ¿e za¿y³e stosunki KPZR-KPCh w latach 1935-49 by³y z powodzeniem ukrywane
przed œwiatem zewnêtrznym. Komunistyczne zwyciêstwo w Chinach zosta³o osi¹gniête szybciej, dziêki konsekwentnemu prowadzeniu przebieg³ej, podwójnej polityki, przez Sowietów i KPCh wobec Rz¹du Narodowego Chin, Zachodu i Stanów Zjednoczonych, ni¿ gdyby zosta³o wywalczone w ich jawnie solidarnym wspó³dzia³aniu.
Technika chiñsko-sowieckiego roz³amu nie zosta³a ukszta³towana w ci¹gu jednej nocy. Historyczne precedensy stosowania dezinformacji na temat fa³szywych roz³amów i potajemnego koordynowania ich, czego przyk³adem jest Republika Dalekiego Wschodu Lenina, by³y ju¿ cytowane w tym i w poprzednich rozdzia³ach. Faktyczny roz³am Tito-Stalin mia³ tak¿e pierwszorzêdne znaczenie, rzecz oczywista, przy wykorzystaniu do celów dezinformacyjnych, tote¿ jest bardzo interesuj¹ce zauwa¿yæ, na ile opublikowane teksty rzekomych tajnych listów partyjnych, wymienianych miêdzy parti¹ sowieck¹ i chiñsk¹, przypominaj¹ autentyczne listy partyjne, dotycz¹ce roz³amu Tito-Stalin, oraz w jakim stopniu nieprawdziwe zarzuty, jakoby Peng i Lin Piao, obaj chiñscy ministrowie obrony, byli sowieckimi agentami, powtarzaj¹ siê echem za uzasadnionym oskar¿eniem, i¿ jugos³owiañski
szef sztabu pracowa³ w roku 1948 dla sowieckiej s³u¿by wywiadowczej. istnieje tak¿e pewne podobieñstwo miêdzy polemikami Mao- Chruszczow w przedmiocie pokojowego wspó³istnienia a dawnymi sporami na linii Lenin-Trocki o kwestie wojny i pokoju po
rewolucji z 1917 roku. Ta wczeœniejsza kontrowersja mog³a byæ z powodzeniem u¿yta jako wzorzec dla póŸniejszych polemik.
Manifest ze zjazdu 81 partii z listopada 1960 r., wobec którego KPCh potwierdzi³a swoje zobowi¹zania, mówi³ o potrzebie „jednoœci woli i dzia³ania” wszystkich partii komunistycznych, nie tylko o jednoœci s³ów.3 9 Mówi³ tak¿e o „rozwi¹zywaniu podstawowych problemów nowoczesnych czasów w nowy sposób” (podkreœlenie autora). W praktyce oznacza³o to, ¿e scentralizowana, stalinowska kontrola nad ruchem komunistycznym okaza³a siê pora¿k¹, a cel œwiatowej federacji pañstw komunistycznych by³by realizowany, w przejœciowym etapie za pomoc¹ uzgodnionych wariantów ró¿nych strategii i taktyki, do naœladowania przez ró¿ne partie, a niektóre z nich mog³yby pojawiæ siê tylko po to, by wzi¹æ siê za ³by jedna z drug¹. Œlady chiñskiej myœli komunistycznej o roz³amach mo¿na znaleŸæ w chiñskiej prasie. Jest tam przytoczona analogia do cyklu wzrostu w przyrodzie, który polega
na podziale i kie³kowaniu, zatem tak samo rozwój i wzmocnienie ruchu komunistycznego ma odbywaæ siê poprzez „sprzyjaj¹ce roz³amy”. Tworzenie dwóch albo wiêcej partii komunistycznych w jednym kraju by³o otwarcie zalecane.4 0 Jedna z chiñskich gazet u¿y³a sformu³owania: „Jednoœæ, potem roz³am; i nowa jednoœæ oparta na nowej bazie – taka jest dialektyka rozwoju ruchu komunistycznego”. Problemy Pokoju i Socjalizmu odnosi³y siê lekcewa¿¹co do Ai Sy-tsi, chiñskiego uczonego, dobrze obeznanego z dialektyk¹, który na sposób dialektyczny rozwin¹³ i przedstawi³ ideê sprzecznoœci miêdzy lew¹ i praw¹ nog¹ u cz³owieka, które przecie¿ s¹ wzajemnie wspó³zale¿ne i wykonuj¹ ruch naprzemienny podczas chodzenia.41 Wszystko to sugeruje, ¿e przywódcy komunistyczni nauczyli siê, jak wykreowaæ now¹ formê jednoœci miedzy nimi samymi, poprzez praktyczn¹ wspó³pracê
nad wykorzystywaniem fikcyjnych, schizmatycznych rozdŸwiêków w ideologii i taktyce.
B³êdne by³yby starania, by oddzieliæ roz³am chiñsko-sowiecki od czterech operacji dezinformacyjnych ju¿ opisanych we wczeœniejszych rozdzia³ach i tych, które zostan¹ opisane w kolejnych rozdzia³ach. Program Dezinformacji to integralna ca³oœæ. W ka¿dej
operacji Chiñczycy odgrywali wa¿n¹ rolê. Argumenty z Rozdzia³u 22, bêd¹ dowodem, ¿e roz³am chiñsko-sowiecki jest podstawowym czynnikiem w tych wielu ró¿nych strategiach, rozwiniêtych w celu wspierania dalekosiê¿nej polityki systemu komunistycznego.
Wzajemna krytyka miêdzy dwiema partiami powinna byæ postrzegana jako nowa droga uzyskiwania wiarygodnoœci, przy dezinformacji zamierzonej tak, ¿e ka¿da strona stara siê rozprzestrzeniaæ swoj¹ wersjê. Na przyk³ad krytykowanie przez Chiny sowieckiego i jugos³owiañskiego rewizjonizmu, upadku ideologii oraz przywracania kapitalizmu w Zwi¹zku Sowieckim, pomog³o wykreowaæ przed Zachodem iluzjê, ¿e Chruszczow by³ umiarkowany,
a Tito prawdziwie niezale¿ny. Dwie linie postêpowania w wielu kwestiach, sowiecka i chiñska, choæ wydawa³y siê ró¿ne, to jednak powinny byæ widziane jako lewa i prawa noga tego samego cz³owieka, albo jeszcze lepiej, jako dwa ostrza jednej pary no¿yczek, ka¿de wzmacniaj¹ce zdolnoœæ drugiego do ciêcia.
Stratedzy komunistyczni postêpowali rozwa¿nie i pragmatycznie, rozwijaj¹c w taki sposób strategiê roz³amu chiñsko-sowieckiego.
Faza druga, okres otwartych polemik, nie zosta³ zapocz¹tkowany przed rokiem 1963, gdy¿ potrzebowali oni odpowiednio du¿o czasu na przebadanie konsekwencji sporów sowiecko-jugos³owiañskich z lat 1958-60, roz³amu sowiecko-albañskiego, oraz pierwszej fazy roz³amu chiñsko-sowieckiego. Nawet obecnie istniej¹ niewykorzystane jeszcze precedensy do dalszego rozprzestrzeniania roz³amu chiñsko-sowieckiego. Roz³am sowieckoalbañski by³ prowadzony a¿ do poziomu zerwania stosunków dyplomatycznych ze Zwi¹zkiem Sowieckim. Chiñsko-wietnamski roz³am rozgrywa³ siê a¿ do momentu powa¿nego chiñskiego najazdu na terytorium Wietnamu w roku 1979. Ka¿dy z nich móg³ byæ zapowiedzi¹ podobnych konsekwencji, wewnêtrznych i miêdzynarodowych, w stosunkach chiñsko-sowieckich.
Cele strategiczne „roz³amu” Wykorzystanie roz³amu do celów strategicznych zostanie opisane w Rozdziale 22. Jego ca³kowite znaczenie mo¿e byæ tu okreœlone w uproszczeniu, jako wykorzystanie strategii no¿yczek do przyœpieszenia osi¹gniêcia dalekosiê¿nych celów komunistycznych.
Podwójna gra w polemikach chiñsko-sowieckich jest stosowana, aby zamaskowaæ charakter celów oraz stopieñ koordynacji komunistycznych wysi³ków, ukierunkowanych na zdobywanie wytyczonych celów. Pozorowany brak jednoœci w komunistycznym œwiecie przyczynia siê do rzeczywistego braku jednoœci w œwiecie niekomunistycznym.
Ka¿de ostrze komunistycznej pary no¿yczek powoduje, ¿e drugie ostrze jest efektywniejsze. Wojowniczoœæ jednego narodu pomaga dzia³aæ dyplomacji drugiego narodu w dziedzinie
pokojowego wspó³istnienia. Wzajemne oskar¿enia o hegemonizm, sprzyjaj¹ wytworzeniu odpowiedniego klimatu dla jednego lub drugiego narodu, do efektywniejszych negocjacji z Zachodem. Fa³szywe sojusze, kszta³towane z trzecimi partiami przez ka¿d¹ ze stron przeciwko drugiej, sprawiaj¹, ¿e ³atwiej im osi¹gn¹æ specyficzne komunistyczne cele, takie jak nabycie zaawansowanej technologii albo wynegocjowanie porozumieñ o kontroli uzbrojenia, albo komunistyczne penetrowanie krajów arabskich i afrykañskich. W oczach Zachodu militarne, polityczne, ekonomiczne i ideologiczne zagro¿enie jawi siê jako pomniejszone. W konsekwencji zostaje os³abiona determinacja Zachodu, aby opieraæ siê ekspansji komunizmu. Na póŸniejszym etapie strategom komunistycznym nie pozostanie nic innego, jak ich opcja zakoñczenia „roz³amu”, któr¹ bêdzie wdro¿enie strategii „jednej zaciœniêtej piêœci”.

Przypisy do Rozdzia³u 16
Przypisy t³um.:
* Yenan – miasto w prowincji Szensi na pó³nocy Chin; punkt docelowy „D³ugiego Marszu”. W latach 1935-48 by³o siedzib¹ Komunistycznej Partii Chin.

** Czungking (Chunking) – miasto we wschodniej czêœci prowincji Syczuan, na pd Chin. Czunking by³ siedzib¹ narodowego rz¹du Republiki Chiñskiej w latach 1938-45, po zajêciu Nankinu przez Japoñczyków.

*** Sinkiang – region autonomiczny w pó³nocno-zachodniej czêœci dzisiejszej ChRL, w du¿ym stopniu zamieszka³y przez Ujgurów i inne mniejszoœci narodowe.

1 Joy Homer, Dawn Watch in China (Patrz¹c na œwit w Chinach), Boston, Houghton Mifflin Co.,1941, str. 194-195: „Od dnia, gdy postawi³em nogê w Yennan, zauwa¿y³em obojêtn¹ postawê wobec Rosji ze strony czêœci studentów i m³odych urzêdników. O wiele popularniejsze od Rosji by³y Ameryka i Wielka Brytania. Co najmniej raz dziennie mówiono mi, jak najpowa¿niej, coœ w tym rodzaju: „Nie mo¿e Pan myliæ naszego komunizmu z komunizmem w Rosji. Dziœ my mamy rzeczywiœcie swój w³asny sposób myœlenia. W pana kraju prawdopodobnie nazywano by nas socjalistami.Wierzymy w poœwiêcanie siê dla siebie nawzajem, w ciê¿k¹ pracê i mi³oœæ do wszystkich ludzi. To jest prawie tak jak pañskie chrzeœcijañstwo”.

2 Relacja z wywiadu Harrimana w The China Tangle Herberta Feisa, Princeton, New Jersey, Princeton University Press, 1953, str. 140.

3 Charles B. McLane, Soviet Policy and the Chinese Communists 1931-1946 (Sowiecka polityka i chiñscy komuniœci 1931-1946), Freeport, New York: Books for Libraries Press, Copyright 1958 by Columbia University Press, 1972, str. 1-2.

4 Robert E. Sherwood, Roosevelt and Hopkins: An Intimate History (Roosevelt i Hopkins: historia za¿y³oœci), New York, Harper & Bros., 1948, str. 902-903: „[Stalin z³o¿y³] kategoryczne oœwiadczenie, ¿e zrobi³by wszystko, ¿eby spowodowaæ zjednoczenie Chin pod przewodnictwem Czang Kai-szeka (...) Specjalnie zaznaczy³, ¿e nie ma przywódcy komunistycznego wystarczaj¹co silnego, by zjednoczyæ Chiny”.

5 McLane, op. cit.

6 Robert Payne, Portrait of a Revolutionary: Mao Tse-tung (Portret rewolucjonisty: Mao Tse-tung), Abelard-Schuman: London and New York, 1961, przypis na str. 175.

7 Zobacz oficjalne oœwiadczenie w dzienniku Prawda z dnia 23 paŸdziernika 1949 r. Tychwinski zosta³ okreœlony jako oficer wywiadu sowieckiego przez by³ego oficera tego wywiadu, Rastworowa, w jego artykule [w tygodniku: ] Life z dnia 6 grudnia 1954 r.

8 Zobacz: Czang Kai-szek, Soviet Russia in China (Rosja sowiecka w Chinach), New York, Farrar, Straus i Cudahy, 1957, str. 369.

9 Ten traktat pozostawa³ w mocy przez ca³y okres trwania wojny wietnamskiej. Gdy straci³ wa¿noœæ w kwietniu 1980, nie zosta³ odnowiony. W tym czasie nie istnia³o dostrzegalne zagro¿enie dla Chin, ze strony jakiegokolwiek kraju zachodniego.

10 Walt Whitman Rostow [w: ] The Prospects for Communist China (Perspektywy dla komunistycznych Chin), Cambridge, Massachusetts, Technology Press of Massachusetts Institute of Technology, 1954, strony 216-220, zaznacza o tym nastêpuj¹co: „...Pod jakimi warunkami, jeœli w ogóle, mo¿naby przewidzieæ zerwanie sojuszu? W technicznym sensie dowodem na istnienie sojuszu jest relatywna s³aboœæ Chin wzglêdem Zwi¹zku Radzieckiego.
To oznacza, ¿e wymagane s¹ trzy warunki, by spowodowaæ wycofanie Chin z sojuszu chiñsko-sowieckiego:
“1”.Ostre niezadowolenie wœród znacznej grupy chiñskich przywódców, z powodu dzia³alnoœci w sojuszu z Sowietami, z prawdopodobieñstwem konsekwencji [dalszego] stosowania sowieckiej techniki do rozwi¹zywania problemów wzrostu ekonomicznego w Chinach.
“2”.Zapewnienie, ¿e wycofanie siê Chiñczyków z sojuszu sowieckiego spotka³oby siê z przychylniejszymi warunkami relacji z Zachodem.
“3”.Neutralizacja potencja³u potêgi sowieckiej wzglêdem Chin, albo wskutek powa¿nych trudnoœci wewnêtrznych Sowietów, lub te¿ przez jak¹œ trzeci¹ potêgê. (...)
W œwietle takiej zasadniczej sytuacji, istnieje jeszcze kilka warunków, obecnie poza widokiem na natychmiastow¹ mo¿liwoœæ zaistnienia (...) Zwi¹zki chiñsko-sowieckie mog³yby zostaæ definitywnie odmienione, jeœli ten nie³atwy proces dostosowania siê (...) w Zwi¹zku Radzieckim, wytworzony wskutek œmierci Stalina, przekszta³ci³by siê w otwarty konflikt, czego rezultatem bêdzie albo drastyczne os³abienie potêgi Moskwy na œwiatowej scenie, albo drastyczne przesuniêcie w jej politycznej orientacji wewnêtrznej i zewnêtrznej, chyba, ¿e obecni chiñscy przywódcy komunistyczni byliby przygotowani na ponowne przeanalizowanie ich stosunku do Moskwy, oraz na pójœcie w kierunku wiêkszej niezale¿noœci od Zwi¹zku
Sowieckiego, lub wejœcie Chin w relacje ze œwiatem niekomunistycznym. Ich dok³adny kierunek dzia³añ zale¿a³by od wielu czynników, zw³aszcza od charakteru i mo¿liwego czasu trwania zmian w Zwi¹zku Sowieckim, oraz warunków, jakie Wolny Œwiat móg³by zaoferowaæ dla zmiany w [chiñskiej] orientacji”.

11 Zob.: CSP, tom III, str. 129: „...W Stanach Zjednoczonych zadawano mi wiele pytañ dotycz¹cych stosunków pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim a Chinami. Muszê przyj¹æ, ¿e te pytania pochodzi³y z antyrewizjonistycznej, antychiñskiej propagandy w jugos³owiañskiej prasie, która ostatnio (...) opublikowa³a insynuacje odnoœnie pocz¹tkowych nieporozumieñ, jeœli pañstwo pozwol¹, pomiêdzy Zwi¹zkiem Radzieckim a Chinami. (...) Odpowiada³em,
¿e szanowni zadaj¹cy pytania ewidentnie œnili swoim s³odkim snem, w którym to, patrzcie pañstwo, czary mog³y spowodowaæ pojawienie siê nieporozumieñ w obozie socjalistycznym, pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim a Chinami. Lecz odpowiada³em, ¿e (...) ten sen by³ nierealny. PrzyjaŸñ chiñsko-sowiecka spoczywa na niezachwianych fundamentach ideologii marksistowsko-leninowskiej, na wspólnych celach komunizmu, na wzajemnej braterskiej pomocy narodów naszych krajów, na naszej wspólnej walce przeciwko imperializmowi, oraz dla pokoju i dla socjalizmu [aplauz]. Pozdrowienia od Komitetu Centralnego Komunistycznej
Partii Chin na nasz zjazd, podpisane przez towarzysza Mao Tse-tunga (...) s¹ potwierdzeniem naszej wiecznej, nierozerwalnej przyjaŸni pomiêdzy naszymi partiami i pomiêdzy naszymi krajami [aplauz]. Bêdziemy chroniæ tê przyjaŸñ jak oka w g³owie. Nasza przyjaŸñ jest œwiêtoœci¹ i nie pozwolimy zbezczeœciæ j¹ tym, co maj¹ nieczyste rêce[aplauz]”.

12 „Manifest 81 Partii”: „Imperialistyczne, zdradzieckie i rewizjonistyczne nadzieje na roz³am w obrêbie obozu socjalistycznego s¹ zamkami budowanymi na lodzie, wiêc skazanymi na klêskê. Wszystkie kraje socjalistyczne strzeg¹ jednoœci obozu socjalistycznego, jak oka w g³owie”.

13 Przemówienie Chruszczowa, 6 stycznia 1961 r.: „Chcê podkreœliæ nasze sta³e wysi³ki, maj¹ce na celu wzmocnienie wiêzi braterskiej przyjaŸni z KPCh, z wielkim narodem chiñskim (...) przyjaŸñ naszych dwóch wielkich narodów, jednoœæ naszych dwóch partii (...) maj¹ wyj¹tkowe znaczenie w walce o tryumf naszej wspólnej sprawy. (...) KPZR i naród sowiecki zrobi¹ wszystko, co w ich mocy, by dalej wzmacniaæ jednoœæ naszych partii i naszych narodów, nie tylko ¿eby rozczarowaæ naszych nieprzyjació³, lecz aby ich wstrz¹sn¹æ jeszcze silniej nasz¹ jednoœci¹, aby osi¹gn¹æ realizacjê naszego wielkiego celu, jakim jest tryumf komunizmu”.

14 W swoim przemówieniu na XXI ZjeŸdzie KPZR Czou En-lai powiedzia³, [w: ] CSP, tom III, str. 77-78: „Zwi¹zek Sowiecki i Chiny s¹ bratnimi krajami socjalistycznymi (...) bliska przyjaŸñ narodów naszych dwóch krajów jest wieczna i niezniszczalna”. W wywiadzie opublikowanym w Peking Review, z 8 listopada 1960, Czou En-lai stwierdzi³, ¿e: „Solidarnoœæ miêdzy dwoma wielkimi krajami, Chinami i Zwi¹zkiem Radzieckim, jest bastionem obrony pokoju œwiatowego. Tym, czego najbardziej obawiaj¹ siê imperialiœci
i wszyscy reakcjoniœci, jest solidarnoœæ krajów socjalistycznych. Staraj¹ siê oni wszelkimi metodami zasiaæ ziarno niezgody i z³amaæ tê jednoœæ”.

15 „The Sino-Soviet Dispute” (Spór chiñsko-sowiecki), jest to artyku³ Geoffreya Francisa Hudsona, Richarda Lowenthala i Rodericka MacFarquhara, który zosta³ zamieszczony w: China Quarterly, 1961, str. 35.

16 Ostrze¿enie w odpowiedniej chwili, maj¹ce na celu zapobie¿enie wzorowaniu siê na fa³szywych analogiach historycznych, zosta³o wydane przez by³ego g³ównego amerykañskiego komunistê Jay’a Lovestone’a, w jego zeznaniu przed wewnêtrzn¹ komisj¹ bezpieczeñstwa przy komisji s¹downiczej senatu Stanów Zjednoczonych, w dniach 26 stycznia i 2 lutego 1961 r.: „Musimy wystrzegaæ siê ulegania pokusie odwo³ywañ do historycznych analogii. Poniewa¿ komunistyczna Rosja i komunistyczne Chiny s¹ razem
powi¹zane tym nadrzêdnym, wspólnym celem [jakim jest komunistyczny podbój i przekszta³cenie przez nich œwiata], przyrównywanie ich rozdŸwiêków czy zawiœci do wrogoœci i konfliktów interesów [jakie istnia³y] pomiêdzy Rosj¹ carsk¹ a Chinami sprzed I wojny œwiatowej, by³oby bardzo niebezpieczne”.

17 Kommunist, nr 5 (1964), str. 21.

18 Party Life, nr 10 (1964), str. 65.

19 Tam¿e, nr 7 (1964), str. 9.

20 Problems of Philosophy, paŸdziernik 1958 r.

21 Zobacz jego przemówienie w Lipsku, z dnia 7 marca 1959, wydrukowane w: World without Arms, World without Wars (Œwiat bez broni, œwiat bez wojen), Moskwa 1960, Wydawniczy Dom Jêzyków Obcych, tom I, str. 198: „Rozwija siê szeroka wspó³praca pomiêdzy suwerennymi krajami obozu socjalistycznego, w ka¿dej sferze ¿ycia gospodarczego, publicznego, politycznego i kulturalnego. Mówi¹c o przysz³oœci, myœlê, ¿e dalsza wspó³praca krajów socjalistycznych bêdzie najprawdopodobniej pod¹¿aæ po linii
konsolidacji jednolitego œwiatowego systemu socjalistycznego. Ekonomiczne bariery, które za czasów kapitalistycznych dzieli³y nasze kraje, zostan¹ usuniête jedna po drugiej, a wspólna ekonomiczna baza œwiatowego socjalizmu bêdzie stale wzmacniana, co w koñcu doprowadzi kwestiê istnienia granic do bezsensownoœci”.

22 CSP, tom III, str. 188: „Teza w raporcie towarzysza Chruszczowa, i¿ z teoretycznego punktu widzenia poprawniejsze bêdzie za³o¿enie, ¿e poprzez sukcesywne wdra¿anie potencja³u odziedziczonego w socjalizmie, kraje socjalistyczne wejd¹ w bardziej zaawansowan¹ fazê spo³eczeñstwa komunistycznego mniej wiêcej jednoczeœnie, co bêdzie mia³o ogromne znaczenie nie tylko dla komunistów Zwi¹zku Radzieckiego, ale tak¿e dla komunistów ca³ego œwiata. Jest to pierwsze sformu³owanie nowej tezy, ¿e prawo planowego i proporcjonalnego rozwoju ma zastosowanie nie tylko do pojedynczych krajów socjalistycznych, ale równie¿ do gospodarki obozu socjalistycznego jako ca³oœci. Jest to nowe oœwiadczenie teorii komunizmu naukowego. Wyra¿a ono g³êbok¹ prawdê leninizmu, ¿e œwiatowy obóz socjalistyczny stanowi jednolity system ekonomiczny. W miarê up³ywu czasu, plany ekonomiczne tych krajów bêd¹ coraz bardziej skoordynowane i kraje bardziej rozwiniête pomog¹ krajom mniej rozwiniêtym, aby maszerowaæ razem, coraz szybszym krokiem, w zjednoczonym froncie w kierunku komunizmu”.

23 Mende, China and Her Shadow (Chiny i ich cieñ), strony: 175-76 i 338- 39.

24 Nastêpuj¹ce s³owa s¹ fragmentem tego listu: „Nie jest tak, ¿e dopiero teraz sowieccy przywódcy zaczêli zmawiaæ siê z amerykañskim imperializmem, aby zagroziæ Chinom. Ju¿ 20 czerwca 1959 r., kiedy nie by³o jeszcze ¿adnej oznaki traktatu w sprawie wstrzymania prób j¹drowych, rz¹d sowiecki jednostronnie zerwa³ porozumienie w sprawie nowoczesnej
technologii obronnej, zawarte pomiêdzy Chinami i Zwi¹zkiem Sowieckim 15 paŸdziernika 1957 roku, oraz odmówi³ dostarczenia Chinom próbki bomby atomowej i danych technologicznych, dotycz¹cych jej wytwarzania. To by³o uczynione tak, jakby przed³o¿ono [Amerykanom] podarunek, kiedy przywódca sowiecki uda³ siê we wrzeœniu do Stanów Zjednoczonych na rozmowy z Eisenhowerem”.

25 Jako przyk³ad mo¿e s³u¿yæ: Trud, z 31 sierpnia 1963: „Elektrownia j¹drowa o mocy 10 MW i cyklotron rzêdu 24 milionów elektrowolt, zamówione w roku 1958, by³y jeszcze jednym aspektem sowieckiej pomocy dla Chin, która dotyczy³a zbyt wielu dziedzin, by przytoczyæ je tu w ca³oœci, ze wszystkimi szczegó³ami”.

26 Zobacz: Peking Review, z 26 kwietnia 1960: „Nowa cz¹steczka j¹drowa – antysigma minus hyperon – zosta³a odkryta przez naukowców z krajów socjalistycznych, pracuj¹cych wspólnie w Instytucie Badañ J¹drowych w Dubnej pod Moskw¹ (ustanowionym w roku 1956 przez przedstawicieli 12 rz¹dów pañstw socjalistycznych). Wœród fizyków sowieckich, którzy
przodowali w uzyskaniu tego znacz¹cego rezultatu, du¿¹ rolê odgrywa³ wybitny naukowiec chiñski, profesor £ang Kan-czang, który jest wicedyrektorem tego Instytutu. Jest on od dawna uznan¹ w œwiecie osobistoœci¹ w dziedzinie fizyki. Mówi¹c o tym nowym sukcesie, profesor £ang opisa³ to odkrycie jako pierwsze, jakie kiedykolwiek uda³o siê wykonaæ, odkrycie
na³adowanego antyhyperonu, i dziêki temu uczyniono kolejny krok naprzód w wiedzy cz³owieka o podstawowych cz¹steczkach mikroœwiata. Profesor £ang przypisa³ swój sukces przede wszystkim przywództwu i wsparciu sowieckiego dyrektora Instytutu, oraz œcis³ej wspó³pracy naukowców z innych krajów socjalistycznych. Jest to prawdziwie œwie¿e, powiedzia³ on, œwiadectwo wy¿szoœci systemu socjalistycznego”.

27 Snow, Other Side of the River (Drugi brzeg rzeki), str. 642.

28 Zobacz: Mende, China and Her Shadow, strony 182-193.

29 Military Strategy: Soviet Doctrine and Concepts, wydane przez marsza³ka W. D. Soko³owskiego, Moskwa, 1962

30 Na przyk³ad pisa³a o tym Prawda, z dnia 27 sierpnia 1963 r., omawiaj¹c rzekomy
chiñski sprzeciw, wobec przyjêcia delegacji sowieckiej na afrykañsko-azjatyck¹ konferencjê solidarnoœci, odbywaj¹c¹ siê w 1963, w Moshi (Tanzania), z powodu tego, ¿e delegaci sowieccy nie byli ani ¿ó³ci ani czarni.

31 Zobacz: Douglas Jackson, Russo-Chinese Borderlands (Pogranicze rosyjsko- chiñskie) str. 91: „Salisbury równie¿ przypisuje Chruszczowowi program zagospodarowania dziewiczych i ja³owych ziem, którego rezultatem by³o, w latach 1954-56, przeoranie milionów akrów nieu¿ytków w zachodniej Syberii i w pó³nocnym Kazachstanie, oraz osiedlenie tam tysiêcy Rosjan i Ukraiñców, jako dowód sowieckich trosk o puste i ogromne syberyjskie przestrzenie. Program Chruszczowa, niezaprzeczalnie, mia³ polityczne podteksty, lecz przyczyny wymuszaj¹ce jego realizacjê le¿a³y bardziej w wewnêtrznych warunkach w Zwi¹zku Sowieckim, ni¿ w problemie demograficznym ludnoœci chiñskiej”.

32 2 wrzeœnia 1980 r. w Moskwie, Stowarzyszenie PrzyjaŸni Chiñskiej uczci³o rocznicê zwyciêstwa nad Japoñczykami w Mand¿urii. Wydany zosta³ raport wiceprzewodnicz¹cego tego stowarzyszenia, Tychwinskiego.

33 New York Times, z 22 listopada 1966 r.

34 Kommunist, nr 5 (1964), str. 21.

35 Zobacz: Douglas Jackson, Russo-Chinese Borderlands, str. 110: „W miarê rozwoju wydarzeñ, ich rola uleg³a zmianie wraz z okolicznoœciami. Od stref napiêæ pomiêdzy Rosj¹ carsk¹ a Cesarstwem Chin, oraz Rosj¹ sowieck¹ a Republik¹ Chiñsk¹, tereny przygraniczne sta³y siê, pocz¹wszy od rewolucji komunistycznej w Chinach, stref¹ wspó³pracy i stabilizacji. Ich przysz³y rozwój gospodarczy niew¹tpliwie wzmocni pozycjê, jak¹ komuniœci utrzymuj¹ nad nimi – co w dalszej kolejnoœci znacznie przyczyni siê do wzmocnienia ca³oœci si³ komunistów. Rzeczywiœcie, rola pogranicza w przysz³ych stosunkach chiñsko-sowieckich mo¿e byæ, w pewnym sensie, tak dramatyczna, jak¹ spe³nia³o ono w poprzednich wiekach rywalizacji i nieufnoœci rosyjsko-chiñskiej. Cokolwiek przyniesie nam przysz³oœæ, tereny Azji, gdzie spotykaj¹ siê Rosja i Chiny, w dalszym ci¹gu bêd¹ nas fascynowa³y, a co wiêcej, wymaga³y naszej œwiadomoœci i zrozumienia”.

36 Jako przyk³ady, zobacz przemówienia Mao, Liu Szao-tsi, Peng Te-huaia oraz Teng Hsiao-pinga na VIII ZjeŸdzie KPCh, we wrzeœniu 1956, [w: ] Jen-min Jih pao z wrzeœnia 1956.

37 Zobacz: marsza³ek polny Viscount Montgomery of Alamein, Three Continents (Trzy kontynenty), Londyn, Collins, 1962, strona 40: „Czou nieustannie podkreœla³, ¿e Chiny musz¹ mieæ pokój, mimo, ¿e bêd¹ one zawsze walczyæ, aby odeprzeæ agresjê na ich w³asne terytorium. (...) Marsza³ek Czen Ji, minister spraw zagranicznych przedstawi³ mi dok³adnie takie same pogl¹dy, podczas moich rozmów z nim”. Zobacz tak¿e uwypuklenie przez Czou En-laia faktu uznawania przez Chiny polityki pokojowego wspó³istnienia, w artykule [w: ] Peking Review, z 8 listopada 1961 r.

38 Zobacz: przemówienie Chruszczowa z 6 stycznia 1961 r.: [wojna w Algierii] „jest wojn¹ wyzwoleñcz¹, wojn¹ o niepodleg³oœæ, prowadzon¹ przez jej naród. Jest to œwiêta wojna. My uznajemy takie wojny; pomagaliœmy i bêdziemy kontynuowaæ nasz¹ pomoc narodom walcz¹cym o swoj¹ wolnoœæ. (...) Czy istnieje prawdopodobieñstwo ponownego wybuchu takich wojen? Tak, istnieje. Czy powstania tego rodzaju mog³yby zdarzyæ siê ponownie?
Tak, mog³yby siê zdarzyæ. Bo takie wojny s¹ narodowymi powstaniami. Czy istnieje prawdopodobieñstwo, ¿e warunki w innych krajach osi¹gn¹ taki punkt, w którym cierpliwoœæ narodu przebierze miarê i chwyci on za broñ? Tak, istnieje takie prawdopodobieñstwo. Jaka jest postawa marksistów wobec takich powstañ? Jak najbardziej sprzyjaj¹ca. Te powstania
nie mog¹ byæ traktowane jak wojny pomiêdzy krajami czy jako wojny lokalne, poniewa¿ to narody powstañcze walcz¹ o swoje prawo do samostanowienia, o ich narodowy rozwój socjalny i niepodleg³oœæ, te powstania s¹ skierowane przeciwko skorumpowanym i reakcyjnym re¿imom, przeciwko kolonialistom. Komuniœci popieraj¹ takie wojny ca³ym sercem i bez zastrze¿eñ”.

39 Manifest 81 partii: „Interesy walki w imiê sprawy klasy pracuj¹cej, wymagaj¹ od ka¿dej partii komunistycznej i od wielkiej armii komunistów wszystkich krajów, jeszcze wiêkszej jednoœci woli i dzia³añ”.

40 Kommunist, nr 13 (1964), str. 21 i Jen-min Jih Pao i Huntzi, z 4 lutego 1964 r.

41 World Marxist Review – Problems of Peace and Socialism, nr 6 (1964), str. 33.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:31 pm    Temat postu:

CZÊŒÆ DRUGA. ROZDZIA£ 22

Potencja³ wywiadu i rola Dezinformacji w realizowaniu strategii Komunistycznych

Program Dezinformacji zawsze odgrywa³ znacz¹c¹ rolê w pomyœlnej realizacji strategii komunistycznych. Badanie dowodów, dostêpnych z komunistycznych i zachodnich Ÿróde³, ujawnia istnienie co najmniej szeœciu, wzajemnie na siebie oddzia³uj¹cych strategii, które maj¹ jeden wspólny cel wspomagania komunizmu, w myœl wytycznych ustalonych przez dalekosiê¿n¹ politykê.
Pierwsza strategia odnosi siê do aktywowania partii komunistycznych w zaawansowanych krajach uprzemys³owionych.
Jej istot¹ jest stosowanie ró¿nych taktyk, takich jak eurokomunizm, wykalkulowane przedstawianie wizerunku komunistów jako odpowiedzialnej, niezale¿nej od Sowietów partii, w celu prowadzenia w Europie spójnych dzia³añ z socjalistami i katolikami, by zgodnie ustanowiæ neutraln¹, socjalistyczn¹ Europê, przechylaj¹c¹ siê na stronê komunistyczn¹. W strategii tej przewiduje siê trzy okresy. W pierwszym z nich komuniœci poszukuj¹ tymczasowych sojuszników wœród socjaldemokratów, przedstawicieli zwi¹zków zawodowych i katolików, w³¹cznie ze stronnictwami umiarkowanymi, jak i konserwatystami, którzy mogliby zostaæ zaanga¿owani do gry przeciw jakiemukolwiek sojuszowi ze Stanami Zjednoczonymi. W drugim okresie konserwatyœci zostaj¹ wyeliminowani i socjaldemokraci staj¹ siê g³ównymi sojusznikami w neutralnej, socjalistycznej Europie. W fina³owym okresie komuniœci podejmuj¹ konieczne kroki, by pozbyæ siê reszty czasowych sojuszników i dokoñczyæ przejêcie w³adzy.
Druga strategia dotyczy komunistycznych wysi³ków, podjêtych dla ustanowienia spójnoœci dzia³añ z rozwijaj¹cymi siê krajami Azji, Afryki i Ameryki £aciñskiej. Sprawdzi³o siê tu zastosowanie ró¿nych metod taktycznych, w³¹czaj¹c wspieranie narodowych ruchów wyzwoleñczych przez ZSRR i inne kraje komunistyczne oraz wykorzystywanie dawnych wp³ywów Tito w ruchu pañstw niezaanga¿owanych, co przyczyni³o siê do zmniejszenia
zachodnich wp³ywów w tych czêœciach œwiata.
Trzecia strategia dotyczy³a wysi³ków, podjêtych w celu odwrócenia militarnej równowagi si³, jaka w roku 1960 by³a przechylona,
z wyraŸn¹ korzyœci¹, ku Zachodowi. Istota tej strategii jest ukazywana poprzez wiele komunistycznych dzia³añ, wraz z negocjacjami dyplomatycznymi jak SALT; chiñskie starania nawi¹zania fikcyjnego sojuszu wojskowego za Stanami Zjednoczonymi, wysi³ki zmierzaj¹ce do powiêkszania sowieckiego potencja³u wojskowego, wci¹gniêcie Stanów Zjednoczonych w niepopularn¹ wojnê, jak ta w Wietnamie, oraz terrorystyczne zamachy
przeciwko oficerom si³ zbrojnych USA.
Czwarta strategia zajmuje siê podwa¿aniem oporu ideologicznego œwiata niekomunistycznego przed nadejœciem komunizmu. Jego istot¹ nie jest stosowanie propagandy, czy g³oszenie ideologii, lecz konkretne dzia³ania i czyny, w³¹cznie z wykalkulowanym antysowietyzmem.
Podstaw¹ wszystkich przedstawionych powy¿ej odmian strategii jest pi¹ta strategia, ta od programu dezinformacji. Zaœ najwa¿niejszym elementem tego programu jest zaplanowany przebiegle roz³am chiñsko-sowiecki, który umo¿liwi³ tym dwóm komunistycznym potêgom pomyœlnie przeprowadzaæ „strategiê no¿yczek”, to znaczy prowadziæ podwójn¹ politykê zagraniczn¹, w œcis³ym wzajemnym skoordynowaniu, utajonym przed Zachodem i które nie zosta³o przez Zachód rozpoznane. To w³aœnie strategia no¿yczek zauwa¿alnie siê przys³u¿y³a wszystkim innym strategiom.
Chocia¿ komuniœci osi¹gnêli spójnoœæ dzia³añ z niektórymi krajami arabskimi i afrykañskimi, oraz wywo³ali antymilitarystyczne kampanie w Europie Zachodniej, to jednak nie odnieœli sukcesu w dotarciu do wiêkszoœci tamtejszych socjaldemokratów, do wolnych zwi¹zków zawodowych i do katolików. Nie odnieœli ¿adnego sukcesu w Stanach Zjednoczonych, g³ównie z powodu zdecydowanie antykomunistycznego stanowiska amerykañskiego ruchu robotniczego, ju¿ pod niegdysiejszym przewodnictwem George’a Meany’ego. Formowanie zjednoczonych frontów w Ameryce £aciñskiej jako ca³oœci zosta³o powstrzymane przez silne wp³ywy wojskowych na tym kontynencie.

Strategia g³ówna
Ostatnia, szósta strategia jest jednak¿e najbardziej znacz¹ca.
Ta strategia, która by³a przygotowywana przez Blok przez ostatnie 20 lat [tj. od roku 1960], dotyczy takiego rozwi¹zywania pozosta³ych problemów, ¿eby prowadzi³o do konsolidowania
wszystkich dzia³añ i ma decyduj¹ce znaczenie w fina³owej fazie dalekosiê¿nej polityki Bloku. Odnosi siê do konsekwentnych wysi³ków, które w skutkach przynosz¹ polityczne i gospodarcze skonsolidowanie poszczególnych re¿imów komunistycznych, uformowanie tak zwanych dojrza³ych spo³eczeñstw komunistycznych, oraz przygotowanie ich na pozory demokratyzacji, w celu dostarczenia, jak mówi³ Togliatti, wspieraj¹cego zaplecza dla komunistów dzia³aj¹cych poza Blokiem, a którzy realizuj¹ tam wiêksze cele strategiczne. Istot¹ tej strategii jest dok³adne wspó³dzia³anie nastêpuj¹cych czynników:

1. Rozwój skutecznej podstruktury politycznej, gospodarczej, dyplomatycznej i wojskowej, w ramach której komuniœci mog¹ kontynuowaæ koordynowanie swojej polityki i dzia³añ, na bazie wspó³pracy dwustronnej, poprzez traktaty o przyjaŸni. Ta substruktura pozosta³aby nienaruszona na wypadek formalnego rozwi¹zania Uk³adu Warszawskiego. Znacz¹ce funkcje w tym koordynowaniu przypadn¹ aparatom partyjnym, zw³aszcza sekcjom odpowiedzialnym za stosunki z poszczególnymi krajami Bloku.

2. Wykonanie kreatywnego przystosowania w dziedzinie ideologii, oraz o¿ywienie partii komunistycznych i organizacji masowych, ³¹cznie ze zwi¹zkami zawodowymi, organizacjami m³odzie¿owymi i zwi¹zkami intelektualistów. Dalej, poszerzenie politycznej bazy partii oraz rozwój organizacji masowych, faktycznie jako podstruktur partyjnych. Takie zmiany umo¿liwi¹ i u³atwi¹ wprowadzenie kontrolowanej opozycji politycznej, która dostarczy, totalitarnym z zasady re¿imom, pozornie przekonuj¹cych argumentów, o dokonywaniu siê w nich fundamentalnych zmian i podobieñstwie do demokracji. Na przyk³ad, w ci¹gu ostatnich dwudziestu lat komunistyczne partie ZSRR i Chin prawie podwoi³y swoj¹ liczbê cz³onków, odpowiednio do stanu siedemnastu milionów i trzydziestu szeœciu milionów. W Chinach
dokona³o siê to w czasie i po Rewolucji Kulturalnej. G³ówn¹ rolê w takim o¿ywieniu partyjnym odgrywa³y komisje ideologiczne oraz sekcje kulturalne poszczególnych partii.

3. Przygotowywanie fa³szywej opozycji, podczas wprowadzania kontrolowanej demokratyzacji w re¿imach komunistycznych, która bêdzie tam wykorzystana do wytworzenia sprzyjaj¹cych warunków dla ujednolicenia dzia³añ z socjaldemokratami, wolnymi zwi¹zkami zawodowymi i katolikami, przeciw Sojuszowi NATO i amerykañskiemu kompleksowi wojskowo-przemys³owemu.
Te przygotowania zosta³y ujawnione poprzez zarz¹dzon¹ przez Szelepina reorganizacjê i reorientacjê KGB i s³u¿b bezpieczeñstwa krajów Bloku. Uzasadnieniem tej reorganizacji by³a
logiczna potrzeba prowadzenia spójnych wysi³ków, przy zainstalowaniu i prowadzeniu fa³szywej opozycji, zgodnie z pouczaj¹cym wzorem sowieckim, jakim by³a fa³szywa antykomunistyczna organizacja „Trust” w czasach NEP-u Lenina. Szelepin zaleci³ w szczególnoœci wykorzystywaæ agentów wp³ywu, rekrutuj¹cych siê spoœród wybitnych pisarzy, naukowców, przedstawicieli zwi¹zków zawodowych, narodowców (“nacjonalistów”) i przywódców religijnych. Z dodatkowym naciskiem podkreœli³ potrzebê wykorzystywania, dla celów politycznych, wp³ywowych agentów miêdzy przywódcami ró¿nych religii, w³¹cznie z g³ow¹ rosyjskiego Koœcio³a Prawos³awnego i muzu³mañskimi przywódcami religijnymi w sowieckiej Azji Œrodkowej. W tej dziedzinie wa¿ne i aktywne funkcje koordynacyjne zosta³y wyznaczone partyjnym wydzia³om administracyjnym partii komunistycznych, które nadzoruj¹ dzia³alnoœæ s³u¿b bezpieczeñstwa.

4. Rozwijanie i prowadzenie efektywnej koordynacji strategicznej, obejmuj¹cej ministrów spraw zagranicznych, ambasadorów, partie komunistyczne i organizacje masowe z krajów komunistycznych wewn¹trz Bloku, oraz partie komunistyczne spoza Bloku. Znacz¹ca rola w tej koordynacji nale¿y do partyjnych wydzia³ów stosunków miêdzynarodowych i do komunistycznych dyplomatów. To jest wyjaœnieniem, dlaczego niektórzy komunistyczni
ministrowie, zw³aszcza z Rumunii, Wêgier i Bu³garii, byli w przesz³oœci szefami takich wydzia³ów. Nadzór nad koordynowaniem ca³oœciowej strategii, zw³aszcza przy realizacji celów w Europie Zachodniej, nale¿y do Sowieckiego Komitetu Bezpieczeñstwa Europejskiego, któremu przewodzi [1984 r.] partyjny urzêdnik, W. Szytikow. Ten Komitet zosta³ utworzony w czerwcu 1971, dla lepszej koordynacji dzia³añ sowieckich organizacji masowych, w walce o osi¹gniêcie wspólnego bezpieczeñstwa europejskiego.
Rozwój i realizowanie tych strategii by³o ujawniane na licznych konferencjach partii komunistycznych, przede wszystkim w Moskwie i w Pradze w roku 1965, a w latach siedemdziesi¹tych na spotkaniach na wysokim szczeblu, które Bre¿niew i przywódcy
komunistyczni odbywali na Krymie.
Przebadanie dostêpnych dowodów nie pozostawia ¿adnych w¹tpliwoœci, ¿e czechos³owacka demokratyzacja w 1968 roku by³a lokaln¹ prób¹ strategii zakrojonej tak szeroko, jak o tym
mowa wy¿ej. Czechos³owacki eksperyment mia³ pokazaæ, jak w praktyce sprawdzi siê zaprojektowany scenariusz wydarzeñ, a ponadto stanowi³ wa¿n¹ okazjê do przetestowania zachodnich reakcji na niego.

Dezinformacja i strategiczna rola Jugos³awii

„Nowa metodologia” umo¿liwia zobaczenie, jak tak zwana „niezale¿noœæ” Jugos³awii umo¿liwi³a temu pañstwu odgrywanie kluczowej roli w krzewieniu komunistycznych idei i strategii w Trzecim Œwiecie. Jugos³awia bardzo dobrze nadawa³a siê do tego, by swoje wp³ywy spo¿ytkowaæ do zreorganizowania Trzeciego Œwiata, do przeorientowania go w kierunku socjalizmu i przekszta³cenia w narzêdzie wykorzystywane przeciwko Zachodowi.
To w³aœnie Tito zwróci³ uwagê Chruszczowa na potencjalne korzyœci polityczne, p³yn¹ce z przyjaŸni i wspó³pracy z takimi przywódcami jak Nasser, Nehru i Sukarno. Pojednanie siê Jugos³awii z innymi krajami komunistycznymi oraz jugos³owiañski wk³ad i zaanga¿owanie, do realizowania dalekosiê¿nej polityki, by³y bardzo skutecznie ukrywane przed œwiatem poprzez dezinformacjê.
Pozostawa³y nierozpoznane przez dwadzieœcia lat, pomimo licznych dowodów, które powinny byæ interpretowane jako jednoznaczne wskaŸniki wype³niania przez Jugos³awiê wa¿nej, strategicznej roli w polityce sowieckiej, konkretnie w koordynowaniu dzia³añ z innymi cz³onkami Bloku Komunistycznego – przede wszystkim z tymi w Afryce, Azji i w Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Jugos³owiañskie wp³ywy wewn¹trz i na zewn¹trz ruchu pañstw niezaanga¿owanych by³y ³atwe do przyjêcia przez neutralnych i nacjonalistycznych przywódców krajów Trzeciego
Œwiata, g³ównie dlatego, ¿e postrzegali oni Jugos³awiê jako kraj niezale¿ny, podobny do ich w³asnych pañstw, oraz ¿e w przeciwieñstwie do wielkich potêg Jugos³awia wydawa³a siê nie zainteresowana dominowaniem i kontrolowaniem innych krajów.
Jugos³owiañska odmiana komunizmu, na pozór bardziej elastyczna, by³a dla nich ³atwiejsza do zaadaptowania, ni¿ komunizm w wersji sowieckiej czy chiñskiej. Ponadto penetrowanie Trzeciego Œwiata przez jugos³owiañskie idee przynosi³o sukcesy nie w wyniku tradycyjnych, ideologicznych dzia³añ i krêpuj¹cego przywi¹zania do partii komunistycznej, lecz poprzez osobiste wp³ywy i takie organizacje, jak Socjalistyczny Sojusz Ludzi Pracuj¹cych Jugos³awii, oraz jugos³owiañskie zwi¹zki zawodowe.
W wa¿nych kwestiach postawa Tito by³a konsekwentnie antyzachodnia, oraz pomocna zawsze w wype³nianiu dalekosiê¿nej polityki komunistycznej. Tito zaj¹³ antyamerykañskie stanowisko podczas kryzysu kubañskiego w roku 1962. Stan¹³ po stronie pro-arabskiej linii komunistycznej w roku 1967 i zerwa³ stosunki z Izraelem. Ciê¿ko pracowa³ przez kilka lat, by wyperswadowaæ krajom niezaanga¿owanym, ich to w³aœnie niezaanga¿owane stanowisko. W efekcie jego zabiegów, w roku 1973 osiemnaœcie pañstw afrykañskich zerwa³o stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Tito pod¹¿a³ zgodnie z komunistycznymi wytycznymi w forsowaniu uznania dyplomatycznego Niemiec Wschodnich (NRD) i wp³yn¹³ na wiele pañstw arabskich i afrykañskich, by wybra³y ten sam kierunek polityczny, co on. Zmobilizowa³ narody niezaanga¿owane do potêpienia amerykañskiej interwencji w Wietnamie. Krytykowa³ postêpowanie Amerykanów wobec wojny domowej w Angoli w 1975, a¿ przez pewien czas administracja prezydenta Forda podda³a rewizji swoje próby poprawienia stosunków z Jugos³awi¹.
Tito by³ krytyczny wobec kubañskich dzia³añ w Afryce i sowieckiej interwencji w Afganistanie, lecz wiele z tych jego krytyk zosta³o wyciszonych, i ¿adna nie doprowadzi³a do jakiejkolwiek skutecznej akcji. Tito i jego jugos³owiañscy koledzy maja swój wielki dorobek w tym, ¿e w ci¹gu ostatnich dwudziestu lat szala równowagi w Organizacji Narodów Zjednoczonych znów przechyli³a siê przeciwko Zachodowi, na korzyœæ Bloku Komunistycznego. Kolejne sprawy, w których Tito odniós³ sukces, a które poci¹gaj¹ znaczne nastêpstwa na rzecz fina³owej fazy dalekosiê¿nej polityki, to jest uzyskanie poparcia i solidarnoœci wielu europejskich i japoñskich socjalistów dla narodowych ruchów wyzwoleñczych Trzeciego Œwiata.
Podsumowuj¹c, jugos³owiañskie aktywnoœci miêdzynarodowe od roku 1958 do 1980 by³y œciœle koordynowane najpierw ze Zwi¹zkiem Sowieckim, a w póŸniejszym okresie z Chinami. Poprzez szerokie zastosowanie dezinformacji na temat jugos³owiañskiej niezale¿noœci, spowodowano, ¿e tê „niezale¿noœæ” Jugos³awii przyjmowano za dobr¹ monetê, w takim samym stopniu w Trzecim Œwiecie, jak i na Zachodzie, wskutek czego Jugos³awia mog³a bez przeszkód odgrywaæ swoja strategiczn¹ rolê, zgodnie z leninowskimi wytycznymi: prowadziæ skoordynowane dzia³ania z krajami Trzeciego Œwiata, przeorientowywaæ ich w kierunku socjalizmu i przekszta³caæ w sojuszników komunizmu przeciwko Zachodowi. Tito w pe³ni zas³u¿y³ na Order Lenina, który przyznano mu w 1979 roku. Sam Tito ju¿ nie ¿yje (zmar³ w 1980), lecz jego polityka jest kontynuowana [pisane w 1984 r.]
Wskutek niezdolnoœci Zachodu do patrzenia na Tito inaczej, ni¿ poprzez okulary dezinformacji, w³¹cznie z wykonywanymi cyklicznie przez Chiñczyków i Albañczyków spektakularnymi akcjami gwa³townych ataków na Tito, jako agenta imperializmu amerykañskiego dzia³aj¹cego w Afryce, Stany Zjednoczone i ich sojusznicy niezmiennie postrzegali Jugos³awiê jako cenny nabytek dla Zachodu i umiarkowan¹ si³ê dla nowowyzwolonych krajów Trzeciego Œwiata oraz nie ustawali w okazywaniu Jugos³awii
swej przychylnoœci. Tymczasem wp³ywy jugos³owiañskie by³y niebezpieczne. To dziêki staraniom Jugos³awii uzyskano trwa³e podstawy pod skoordynowane akcje pomiêdzy Blokiem Komunistycznym, Trzecim Œwiatem i wieloma socjalistami z Europy i Japonii. Nie uœwiadamiaj¹c sobie skutków dla w³asnego losu, znaczna czêœæ Trzeciego Œwiata jest gotowa do dzia³ania jako najskuteczniejszy sprzymierzeniec strategii komunistycznych, we wspólnej ofensywie przeciwko krajom wysoko rozwiniêtym, w fina³owej fazie dalekosiê¿nej polityki.
Dezinformacja chiñsko-sowiecka i rewolucja kulturalna: Nowa interpretacja Sowiecka krytyka Rewolucji Kulturalnej jako antymarksistowskiej i antysocjalistycznej, pomog³a w ukryciu jej prawdziwego znaczenia, jako czêœci procesu chiñskiej przebudowy komunistycznej.
Równoczeœnie przywódcy chiñscy mogli wykorzystywaæ rzekome rozdŸwiêki miêdzy nimi a Sowietami, skupiaj¹c przy sobie partie i masy, a podczas najtrudniejszego dla siebie okresu
wyci¹gali dodatkowo sztandar chiñskiego nacjonalizmu. Naœladowali w tym Stalina, który w latach dwudziestych i trzydziestych (XX wieku), by skupiæ naród rosyjski przy sowieckim re¿imie, stworzy³ i wykorzystywa³ mit ‘oblê¿onej twierdzy’ czyli zaszczepi³ w swym narodzie wolê sta³ej gotowoœci bojowej, dla obrony „Zwi¹zku Sowieckiego otoczonego przez wrogi kapitalizm”. W przypadku Chin ró¿nica by³a taka, ¿e celowo oszukuj¹c w³asne spo³eczeñstwo i œwiat zewnêtrzny, do grona „imperialistycznych potêg” d¹¿¹cych do okr¹¿enia Chin, zaliczyli te¿ Zwi¹zek Sowiecki.
Tak postêpuj¹c, s³u¿yli swym w³asnym interesom, czyli wzmacnianiu i stabilizowaniu swojego re¿imu, jednoczeœnie s³u¿yli równie¿ strategicznym celom wspólnej dalekosiê¿nej polityki.
Niew¹tpliwie, podczas rewolucji kulturalnej panowa³y wrzenia, lecz w œwietle nowej metodologii, fakty z tamtego okresu mog¹ byæ zinterpretowane ponownie. Rewolucja kulturalna by³a czêœci¹ – bardzo wa¿n¹ czêœci¹ – szerszego procesu komunistycznej
przebudowy chiñskiego spo³eczeñstwa. Za tym sz³a, jako logiczny nastêpny krok, odbudowa chiñskiego rolnictwa. Œwie¿o ustanowiona materialna baza chiñskiego spo³eczeñstwa wymaga³a odpowiedniej, marksistowskiej, politycznej i ideologicznej superstruktury. Z tego powodu Mao okreœli³, i¿ jest to „wielka proletariacka rewolucja kulturalna”.
Tworzenie komun wiejskich i zmiana priorytetu gospodarczego pañstwa, z przemys³u do rolnictwa, spowodowa³y, oprócz wywo³ania powszechnej dyslokacji gospodarczej, obna¿enie niedostosowania struktur partyjnych jak i charakteru samej Partii i jej organizacji masowych, do wielkiego dzie³a przebudowy. Placówki partyjne mieœci³y siê przewa¿nie w miastach, podczas gdy rzeczywiste masy chiñskie by³y na wsi – st¹d kampania wysy³ania intelektualistów do wiosek. Poziom ideologiczny Partii w terenie by³ zbyt niski a tendencja do sztywnej, biurokratycznej bezw³adnoœci, absolutnie nie do przyjêcia. Postanowiono wiêc przegrupowaæ si³y i najbardziej zindoktrynowany i wojowniczy element starej Partii i organizacji m³odzie¿owych zamieniæ na alternatywn¹ strukturê, opart¹ g³ównie o armiê oraz ministerstwo bezpieczeñstwa publicznego, by przebieg rewolucji by³ w pe³ni kontrolowany i by sytuacja nie mog³a wydostaæ siê spod nadzoru. Pojawienie siê „wydzia³ów politycznych”, oddzia³ów Czerwonej Gwardii, „komitetów rewolucyjnych” nie by³o spontaniczne, za tymi wszystkimi dzia³aniami sta³ Komitet Centralny partii chiñskiej. Dopiero gdy zasadnicze przygotowania do wprowadzenia alternatywnej struktury w³adzy zosta³y ukoñczone, rozpoczêto rewolucjê kulturaln¹. Maj¹c przygotowan¹ alternatyw¹ strukturê w³adzy, mo¿na by³o usun¹æ znaczne czêœci istniej¹cej organizacji partyjnej, poni¿ej poziomu Komitetu Centralnego i reindoktrynowaæ ogromn¹ liczbê urzêdników partyjnych.
W tym czasie alternatywna organizacja, z³o¿ona g³ównie z m³odszego pokolenia, zabra³a siê do zadania umacniania wiêzi partyjnych oraz zwiêkszania wp³ywu na masy, w celu rozpalenia w nich zapa³u rewolucyjnego i zaanga¿owania w pe³ni do dzie³a odbudowy komunistycznej. Rewolucja Kulturalna zosta³a rozpoczêta przez plenum Komitetu Centralnego w sierpniu 1966 i ca³y czas by³a prowadzona i kierowana przez Komitet Centralny partii.
By³a to rewolucja ca³kowicie kontrolowana z góry, co zosta³o udowodnione poprzez czasowe wstrzymanie rewolucji, na polecenie Komitetu Centralnego, na wiosnê 1967, na sezon siewu i
prac rolnych i równoczesne rozpoczêcie, te¿ na polecenie Komitetu Centralnego, nauki szkolnej. Ta rewolucja, ideologiczna w swoim charakterze, by³a ca³kowicie kierowana przez ideologów Komitetu Centralnego KPCh, pod przewodnictwem Czen Po-ta oraz samego Mao. Do kwietnia 1969 roku Rewolucja Kulturalna uczyni³a wystarczaj¹cy postêp, by mog³a zostaæ zarzucona decyzj¹ IX Zjazdu Partii. Chocia¿ znik³o zamieszanie, wiele procesów przebudowy, rozpoczêtych przed i w trakcie Rewolucji Kulturalnej, trwa³o nadal. Jeœli istot¹ okresu Rewolucji Kulturalnej z lat 1966 – 1969 by³o stworzenie nowych organów w³adzy oraz atak „lewicowców” na „prawicowców”, to celem nastêpnych trzech lat by³o
ponowne wch³oniêcie starszych, reedukowanych urzêdników partyjnych do nowych organów w³adzy, przeprowadzono równie¿ atak na lewicowców, pocz¹tkowo wspierany przez armiê,
która wtedy znalaz³a siê pod œciœlejsz¹ kontrol¹ Partii. Zaczyna³y pojawiaæ siê pierwsze oznaki odprê¿enia w stosunkach z Zachodem.
W ci¹gu kolejnych trzech lat, od roku 1973 do 1976, pod rzekomym kierownictwem „Bandy Czworga” proces reedukacji by³ kontynuowany. Lecz teraz by³ to ju¿ specyficzny proces ideologicznego i politycznego przygotowywania odbudowanej Partii, aparatu rz¹dowego i organizacji masowych, na now¹ sytuacjê, wymagaj¹c¹ aktywnego przejœcia do polityki odprê¿enia. Wraz ze œmierci¹ Mao i powrotem do w³adzy „pragmatyków”, zosta³a rozpoczêta, na pe³n¹ skalê, aktywna dyplomacja odprê¿enia, zgodna z wytycznymi Sowietów, w celu uzyskania od œwiata niekomunistycznego pomocy gospodarczej, finansowej i technologicznej, aby przyœpieszyæ ekonomiczny i militarny rozwój Chin. Ju¿ Chiny by³y gotowe do odegrania swojej pe³nej roli w dalekosiê¿nej polityce. Stara³y siê sprzymierzyæ, zw³aszcza z krajami konserwatywnymi i wysoko rozwiniêtymi, jak równie¿ z islamskimi
re¿imami Trzeciego Œwiata, w celu przeprowadzenia chiñsko-sowieckiej „strategii no¿yczek”.
Podobnie jak w innych krajach komunistycznych, procesowi przebudowy komunistycznej w Chinach towarzyszy³o wprowadzenie nowych, oraz o¿ywienie starych technik. W przypadku
Chin, ich zamierzeniem, realizowanym w tym procesie by³a przebudowa partii komunistycznej, poszerzenie jej bazy politycznej, zaanga¿owanie m³odszych pokoleñ do celów ideologicznych, reedukacja starszego pokolenia cz³onków Partii, kontrola i neutralizowanie opozycji wewnêtrznej, odnowienie aparatu pañstwowego i s³u¿b wojskowych, oraz kompleksowe przygotowanie Chin do spe³niania ich roli przy wdra¿aniu dalekosiê¿nej polityki, w kraju i poza granicami. Techniki politycznego przyœpieszenia,
prowokacji, dezinformacji i politycznej profilaktyki, które opisane zosta³y ze szczegó³ami w przypadku Zwi¹zku Sowieckiego, wszystkie by³y te¿ u¿yte w Chinach, z pozytywnym
wynikiem. Rzekome walki o w³adzê w Chinach pomiêdzy „lewicowcami” a „prawicowcami”, dogmatykami a pragmatykami, s¹ tak samo nierealne, jak walki pomiêdzy stalinowcami i antystalinowcami w Zwi¹zku Sowieckim.
Wspó³praca wœród przywództwa Partii przy wspólnym przygotowywaniu scenariusza fikcyjnych walk pomiêdzy nimi, lub miêdzy Parti¹ a wojskiem, okaza³a siê skuteczn¹ metod¹ do uprzedzania rzeczywistych zagro¿eñ walkami wewnêtrznymi w gronie kierowniczym Partii i do likwidowania w zarodku wszelkich tendencji „puczystowskich” w armii. Ideologom Partii dostarczy³a materia³ów do szkolenia urzêdników partyjnych w zwalczaniu niepo¿¹danych tendencji, przygotowuj¹c ich jednoczeœnie na ka¿d¹ radykaln¹ zmianê polityki. Gwa³townoœæ zmian w chiñskiej linii politycznej jest technik¹, zapo¿yczon¹ od tej, któr¹ Stalin stosowa³ pod koniec okresu NEP. Wówczas przesuwanie siê Stalina z lewa na prawo i z powrotem, by³o u¿ywane przez niego do przekszta³cenia Partii w zatwardzia³y instrument, pos³uszny jego woli. Ró¿nica polega na tym, ¿e Stalin u¿ywa³ tej techniki do ustanowienia swojej osobistej dyktatury, a podzia³y frakcyjne by³y rzeczywiste; chiñskie przywództwo stosowa³o tê technikê po to, by zwiêkszyæ skutecznoœæ Partii jako monolitu,
a frakcyjnoœæ wœród przywódców Partii by³a fikcyjna. Ostatnio [pisane w 1984 r.] przeprowadzona w Chinach ponowna ocena postaci Mao Tse-tunga i czêœciowa jego degradacja, stanowi analogiê do destalinizacji w ZSRR, a równoczeœnie, i to w powa¿nym
stopniu, jest sygna³em wyprzedzaj¹cym pojawienie siê w przysz³oœci jakichkolwiek zapêdów do osobistej dyktatury w KPCh.
Formowanie oddzia³ów Czerwonej Gwardii przypomina wykorzystywanie aktywistów Komsomo³u w Zwi¹zku Sowieckim, podczas stalinowskiej kolektywizacji rolnictwa w latach trzydziestych.
Propaganda re¿imowa za pomoc¹ plakatów œciennych, wydaje siê byæ metod¹ zapo¿yczon¹ od prawdziwej opozycji [w Chinach], z lat 1956-57, która je wtedy stosowa³a.
Rewolucja Kulturalna i ca³y proces chiñskiej przebudowy komunistycznej, wprowadzane by³y w myœl leninowskich nakazów przezwyciê¿ania „dzieciêcej choroby” oraz izolacji Partii od mas. Reedukacja kadr i restrukturyzacja Partii oraz jej organizacji m³odzie¿owych i zwi¹zków zawodowych by³y konieczne, zarówno dla osi¹gniêcia tych zamierzonych celów, jak i do przygotowania chiñskiego systemu na aktywn¹ politykê odprê¿enia z
Zachodem, jako ¿e w pe³ni postêpowa³o realizowanie dalekosiê¿nej polityki.
Pomimo opinii o rzekomym zniszczeniu Partii podczas rewolucji kulturalnej, w rzeczywistoœci partia chiñska wzmocni³a siê. Chiñskie zwi¹zki zawodowe, organizacje m³odzie¿owe i kobiece wznowi³y swoj¹ dzia³alnoœæ.
W rezultacie stabilizacji i wzmocnienia Partii oraz jej organizacji masowych, Chiñczycy, podobnie jak inne pañstwa komunistyczne po roku 1960, mieli mo¿liwoœæ wprowadzenia
pewnych reform, na miarê tych z czasów NEP, wraz z takimi w³aœciwoœciami rzeczywistej demokracji jak plakaty œcienne, rozprawy przed s¹dami, uwolnienie si³ rynkowych w gospodarce, oraz z³agodzenie kontroli nad religi¹ i ¿yciem intelektualnym, prawo do odpowiednich warunków pracy w fabrykach i prawo do w³asnoœci. Zaczêli pojawiaæ siê „dysydenci”, na wzór sowiecki. Zezwolono na szersze kontakty z Zachodem i zwrócono wiêcej uwagi na Chiñczyków, mieszkaj¹cych poza granicami, których krewnych w Chinach oszacowano na liczbê oko³o 12 milionów.

Dualizm chiñsko-sowiecki i komunistyczna strategia w Trzecim Œwiecie

Postrzegane w œwietle „nowej metodologii”, chiñskie wysi³ki w Trzecim Œwiecie s¹ uzupe³nieniem do dzia³añ innych pañstw komunistycznych, oraz stanowi¹ wa¿ny element komunistycznej strategii, jako ca³oœci.
Charakter chiñskich dzia³añ w krajach Trzeciego Œwiata, pocz¹wszy od 1958 roku, wywodzi siê z ca³ego historycznego baga¿u Chin i jest podyktowany ich obecnym potencja³em. Chiny
uwolnione zosta³y z kolonialnego zniewolenia przez d³ugotrwa³¹ walkê wyzwoleñcz¹ przeciwko Japonii. Partia chiñska nauczy³a siê, jak wykorzystywaæ warunki konfliktu zbrojnego do poszerzania w³asnych wp³ywów i zdobycia w³adzy. A wiêc jako zasada,
wysi³ki chiñskie i sowieckie powinny byæ postrzegane nie w kategoriach rywalizacji, a skoordynowanego podzia³u pracy, co przynios³o korzyœci ich wspólnej strategii.
Tam, gdzie istnieje powa¿ny konflikt pomiêdzy dwoma „trzecioœwiatowymi” krajami, mo¿na jako regu³ê dostrzec obecnoœæ Chin i ZSRR, dzia³aj¹cych wed³ug charakterystycznego wzorca, zgodnie z którym Zwi¹zek Sowiecki i Chiny zajmuj¹ przeciwne pozycje w tym samym konflikcie. Na tym polega dualnoœæ ich, chiñsko-sowieckiej polityki. Zwi¹zek Sowiecki d¹¿y do zbudowania strefy swoich wp³ywów po jednej stronie sporu, Chiny wypracowuj¹ wp³ywy po stronie drugiej. Klasycznym przyk³adem zastosowania tego wzorca jest przypadek Indii i Pakistanu.
Chiñsko-indyjski konflikt graniczny z roku 1962 by³ sprowokowany przez Chiñczyków. Sowieci zajêli g³oœne anty-chiñskie i pro-indyjskie stanowisko, co przynios³o im ¿yczliwoœæ w Indiach.
W czasie wybuchu otwartych chiñsko-sowieckich polemik partyjnych w 1963, misja armii indyjskiej i lotnictwa przyby³a do Zwi¹zku Sowieckiego. W kolejnym roku minister obrony Indii uda³ siê do ZSRR w celu przedyskutowania sowiecko-hinduskiej wspó³pracy wojskowej. Dalsza wymiana wizyt delegacji wojskowych mia³a miejsce w latach 1967 i 1968. W drugiej po³owie lat szeœædziesi¹tych ustanowiono regularne konsultacje, miêdzy ministrami spraw zagranicznych ZSRR i Indii, dotycz¹ce problemów wspólnego zainteresowania.1 Stany Zjednoczone obarczy³y Indie odpowiedzialnoœci¹ za konflikt indyjsko-pakistañski w roku 1971 i przerwa³y pomoc wojskow¹ dla Indii. Sowieci wzywali
wprawdzie do przerwania konfliktu, niemniej jednak udzielili Indiom moralnego wsparcia, za co premier Gandhi wyrazi³a im swoj¹ wdziêcznoœæ. W sierpniu 1971 r. podpisano traktat o
przyjaŸni pomiêdzy Zwi¹zkiem Sowieckim i Indiami. Potok goœci sowieckich nap³yn¹³ do Indii. W paŸdzierniku do Indii uda³ siê Firjubin, co interesuj¹ce, pojecha³ tam w tym samym czasie, co Tito. Trzy miesi¹ce póŸniej do Indii przyby³ szef sowieckiego lotnictwa wojskowego, Kutachow, oraz wiceminister spraw zagranicznych Kuzniecow. W grudniu premier Gandhi potêpi³a amerykañsk¹ politykê w Wietnamie.2 W roku 1973 podpisano
umowê o wspó³pracy miêdzy „Gosplanem”, sowieck¹ agencj¹ planowania, a indyjsk¹ komisj¹ planowania.3
G³ównie dziêki umiejêtnemu wykorzystywaniu przez Sowietów konfliktu pomiêdzy Indiami a Pakistanem, w po³owie lat siedemdziesi¹tych tendencja w kierunku œciœlejszych stosunków
sowiecko-indyjskich sta³a siê, dos³ownie, nieodwracalna. Rz¹d Desai’a nie by³ w stanie powstrzymaæ tej fali. Stosunki zosta³y póŸniej scementowane, w rezultacie wizyt i rozmów Bre¿niewa z premier Indir¹ Gandhi w roku 1981.
Podczas, gdy Sowieci wzmacniali swoje oparcie w Indiach, Chiñczycy robili to samo w Pakistanie, stosuj¹c tak¹ sam¹ technikê wymiany wizyt delegacji wojskowych, szczególnie w latach 1962-67. Gdy Stany Zjednoczone przerwa³y pomoc wojskow¹ dla Pakistanu, Chiñczycy zwiêkszyli swoj¹. W roku 1968 prezydent Jahja Khan i jego minister spraw zagranicznych udali siê z wizyt¹ do Chin. Rozwinê³a siê dalsza wspó³praca. W roku 1970 Kuo Mo-dzio odwiedzi³ Pakistan. Dla Chin Pakistan by³ wystarczaj¹co bliski, ¿e pos³u¿ono siê nim jako poœrednikiem przy planowaniu wizyty Kissingera w Chinach w 1971 roku. Bhutto zosta³ przyjêty przez Mao w roku 1972, po kolejnym konflikcie z Indiami i od³¹czeniu siê Bangladeszu. Wskutek tego konfliktu Pakistan opuœci³ Brytyjsk¹ Wspólnotê Narodów, oraz sojusz politycznowojskowy SEATO. Kontynuowano dalsze wymiany wizyt na wysokim
szczeblu miêdzy Pakistanem a Chinami, bez wzglêdu na zmiany w pakistañskim rz¹dzie.
Podobnie jak z sowieckimi wp³ywami w Indiach, chiñskie wp³ywy w Pakistanie maj¹ na celu przygotowanie warunków na sojusz miêdzy nimi i na póŸniejsze komunistyczne przejêcie. Ju¿ zaistnia³a sytuacja, któr¹ mo¿na póŸniej wykorzystaæ, poprzez wykalkulowane i skoordynowane sowieckie i chiñskie posuniêcia, na przyk³ad w zwi¹zku z sowieck¹ interwencj¹ w Afganistanie.
W ostatnim czasie stosowana przez Chiñczyków taktyka umiarkowania ma znaczenie pomocnicze, s³u¿¹ce do wykreowania ich nowego, dystyngowanego wizerunku, wymaganego przez Chiñczyków dla ich dyplomacji odprê¿enia, wobec zarówno krajów zaawansowanych przemys³owo, jak i wobec pañstw Trzeciego Œwiata. Ten nowy obraz równie¿ wy³ania siê, konsekwentnie, z wzorca sowiecko-chiñskiej polityki dualnoœci; podczas gdy
Zwi¹zek Sowiecki buduje zjednoczone fronty z nacjonalistami przeciwko Stanom Zjednoczonym, Chiny szykuj¹ pu³apkê do zwabienia Stanów Zjednoczonych i innych konserwatywnych krajów, w³¹cznie z pañstwami azjatyckimi i afrykañskimi, aby nawi¹zaæ z nimi sztuczne i fa³szywe sojusze, ostentacyjnie zawierane przeciwko Zwi¹zkowi Sowieckiemu. W ten sposób Chiny czyni¹ wytrwa³e starania, aby wkroczyæ do obozu swoich nieprzyjació³ nie tylko bez napotykania sprzeciwu, ale nawet witani, jako sprzymierzeniec przeciwko sowieckiej ekspansji, wyposa¿any w zachodni¹ broñ.
W obecnej fazie polityki, ani ZSRR ani Chiny w ogóle nie pos³uguj¹ siê lokalnymi partiami komunistycznymi i nie stawiaj¹ ich na pierwszej linii, jako broni strategicznej. Gdy cel odizolowania Stanów Zjednoczonych od Trzeciego Œwiata zostanie osi¹gniêty, to wtedy miejscowe partie komunistyczne same siê zg³osz¹ i zostan¹ uregulowane rachunki z nacjonalistami, którzy przeœladowali ich w przesz³oœci.
Chiñsko-sowiecki dualizm i strategia wojskowa „Nowa metodologia” naœwietla wk³ad do sukcesu komunistycznych strategii, którego dokonali Sowieci i Chiñczycy przez wzajemny podzia³ dzia³añ oraz dok³adnie koordynowan¹ dualnoœæ swojej polityki.
We wczesnych latach odprê¿enia, parafrazuj¹c s³owa Lenina, Chiñczykom przydzielono „straszny podwójny bas”, do przygrywania na nim, w kontraœcie do sowieckich „sentymentalnych skrzypiec”. Podczas, gdy Sowieci k³adli nacisk na politykê odprê¿enia i pokojowego wspó³istnienia, oraz podejmowania kontaktów wysokiego szczebla z przywódcami amerykañskimi i europejskimi, Chiñczycy opowiadali siê za militarn¹ i gwa³town¹ rewolucj¹.
WyraŸne rozbie¿noœci pojawi³y siê w przedstawianiu w prasie sowieckiej i prasie chiñskiej wizyty Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych w 1959 roku. W lutym 1960, trzy miesi¹ce
przed nieudanym spotkaniem na szczycie w Pary¿u, chiñska delegacja na konferencjê Uk³adu Warszawskiego skrytykowa³a Sowietów za ich zbli¿enie do „imperialistów”, którzy odmówili
poczynienia ustêpstw w sprawie Berlina. Na dzieñ przed spotkaniem Chruszczowa z prezydentem Francji w kwietniu 1960, prasa chiñska wznowi³a swoj¹ krytykê jugos³owiañskiego „rewizjonizmu” i opublikowa³a szereg artyku³ów, wzywaj¹cych do zajêcia
militarnej, rewolucyjnej postawy wobec problemów œwiatowych, podczas gdy prasa sowiecka k³ad³a nacisk na umiarkowanie i pokojowe wspó³istnienie.
Dalsze rozbie¿noœci pojawia³y siê przy okazji rozgrywania kryzysu kubañskiego i chiñsko-indyjskiego w roku 1962, lecz prawdopodobnie najbardziej spektakularny przyk³ad tej dualnoœci we wczesnych latach szeœædziesi¹tych mia³ miejsce podczas sowiecko-amerykañsko-brytyjskich negocjacji w sprawie Traktatu o Zakazie Prób Atomowych (Atomic Test Ban Treaty) w roku 1963. Przybycie do Moskwy delegacji anglo-amerykañskiej, która
mia³a prowadziæ te negocjacje, zosta³o poprzedzone przybyciem delegacji chiñskiej, która pojawi³a siê na partyjne rozmowy z KPZR. Sowiecka serdecznoœæ, z jak¹ witano zachodnie delegacje, kontrastowa³a z ch³odem wobec Chiñczyków. Postêpowi w rozmowach w sprawie zakazania testów, towarzyszy³a zauwa¿alna pora¿ka negocjacji chiñsko-sowieckich. Podpisaniu zakazu testów towarzyszy³o przerwanie rozmów chiñsko-sowieckich, ataki prasy chiñskiej na politykê sowieck¹, wykazan¹ w negocjacjach w sprawie testów, oraz otwarta polemika miêdzy partiami sowieck¹ i chiñsk¹. Nastêpna eksplozja polemik chiñsko-sowieckich odby³a siê przed negocjacjami sowiecko-amerykañskimi w sprawie Traktatu o Nierozprzestrzenianiu Broni J¹drowej (Nuclear Nonproliferation Treaty), w latach 1966-67.
PóŸniejsze wydarzenia pokaza³y, jak ma³o uzasadnienia by³o w chiñskich oskar¿eniach Sowietów o to, ¿e poddali siê zachodniemu imperializmowi w latach szeœædziesi¹tych, i ¿e poœwiêcili „socjalistyczn¹ solidarnoœæ” i poparcie dla walki rewolucyjnej, na o³tarzu pokojowego wspó³istnienia.4 Zamierzonym skutkiem wszystkich chiñskich oskar¿eñ w tym czasie mia³o byæ umocnienie zachodnich z³udzeñ co do sowieckiego umiarkowania, a tym
samym wykreowanie sprzyjaj¹cych warunków ze strony Stanów Zjednoczonych i europejskich potêg NATO-wskich, dla sowieckiej dyplomacji przyœpieszenia i jej sukcesów. W kontraœcie do nieprzejednanych dogmatyków chiñskich, Sowieci prezentowali
siê jako rozwa¿ni, racjonalni, nieideologiczni oraz pragmatyczni komuniœci, z którymi mo¿na by³o wynegocjowaæ umowy. Ponadto sprawiali wra¿enie, ¿e s¹ szczerzy, gdy twierdzili, i¿ maj¹ wspólny z Zachodem interes w powstrzymywaniu chiñskich wp³ywów.
Chiñsko-sowiecka dualnoœæ spowodowa³a na Zachodzie skutki dok³adnie zamierzone przez komunistycznych strategów. Mo¿na spokojnie przyznaæ, ¿e z czasem przynios³o im to wymierne korzyœci.
Na przyk³ad, gdyby genera³ de Gaulle nie wierzy³ w szczeroœæ sowieckiego przekonywania co do polityki odprê¿enia, oraz nie mia³ przeœwiadczenia o autentycznoœci chiñsko-sowieckiego roz³amu, to jest bardziej, ni¿ w¹tpliwe, czy poczyni³by on tak dalekie kroki, jak w rzeczywistoœci post¹pi³, w ustêpliwym traktowaniu Zwi¹zku Sowieckiego, w uznaniu komunistycznych Chin oraz wycofaniu siê Francji z wojskowych zobowi¹zañ wobec NATO.
Od roku 1959 do roku 1969, pomimo wszystkich odg³osów artyku³owanej wœciek³oœci, Chiny w porównaniu do ZSRR by³y dyplomatycznie pasywne w stosunku do zachodnich potêg. Ten kontrast by³ ca³kowicie naturalny. Zwi¹zek Sowiecki by³ ju¿ wojskow¹ superpotêg¹, zaanga¿owan¹ w strategiczne wspó³zawodnictwo ze Stanami Zjednoczonymi i z Sojuszem NATO. Sowieci mieli solidn¹ bazê doœwiadczenia w traktowaniu zachodnich potêg, jak równie¿ bardzo dobrze wyszkolony personel do wype³niania w³asnej polityki. Chiny by³y krajem o ma³ym znaczeniu militarnym, nieuznawanym przez Stany Zjednoczone i wiele
innych krajów, brakowa³o im równie¿ wyszkolonego i zindoktrynowanego personelu dyplomatycznego. Rozpoczêcie Rewolucji Kulturalnej przynios³o dalsze ich wycofanie siê w kierunku politycznej izolacji.
W roku 1969 wszystko to zaczê³o siê zmieniaæ. Wraz z zakoñczeniem rewolucji kulturalnej, Chiny pojawi³y siê ponownie na scenie miêdzynarodowej. Rozpoczêto chiñsk¹ politykê przyœpieszania i odprê¿enia. Handel i zw³aszcza nabycie zaawansowanych technologii, nabra³y g³ównego znaczenia, wœród oczywistych, chiñskich motywów dzia³ania. W styczniu 1969 r., ambasador specjalny Niemiec Zachodnich, Egon Bahr, zosta³ zaproszony do Szanghaju, w celu przeprowadzenia negocjacji handlowych.
Wymiany wizyt miêdzy Chiñczykami a zachodnimi mê¿ami stanu, sta³y siê zjawiskiem powszechnym. D¹¿enia do uzyskania uznania dyplomatycznego, wkrótce przynios³y rezultaty. Do roku 1970 Chiny zosta³y ju¿ uznane przez 55 krajów. 25 paŸdziernika 1971 roku komunistyczne Chiny uzyska³y miejsce w Organizacji Narodów Zjednoczonych; do roku 1973 nawi¹za³y stosunki dyplomatyczne z 91 pañstwami. W lutym 1972 r., po dwóch przygotowawczych wizytach, odbytych przez Kissingera (przeprowadzanych pocz¹tkowo w wielkiej tajemnicy i bez skonsultowania z najbardziej bezpoœrednio zainteresowanym z amerykañskich bliskich sojuszników – z Japoñczykami), prezydent Nixon przyby³ z wizyt¹ do Chin. Po nim wizyty tam z³o¿yli: brytyjski sekretarz spraw zagranicznych Douglas-Home; prezydent Francji Pompidou w roku 1973, oraz kanclerz Niemiec Zachodnich Schmidt w roku 1975. Przywódcy opozycji konserwatywnej RFN i Wielkiej Brytanii, Strauss i Thatcher, odwiedzili Chiny odpowiednio w roku 1975 i 1977, a brytyjski sekretarz spraw zagranicznych
Crosland w 1976 roku. W zmian za to odby³y siê chiñskie wizyty ministerialne w Stanach Zjednoczonych i w Europie, czego kulminacj¹ by³a wizyta Teng Hsiao-pinga w Stanach Zjednoczonych i w Japonii, oraz podró¿ po Europie Przewodnicz¹cego Hua w
roku 1979. W tym samym roku uda³ siê z wizyt¹ do Chin doradca Prezydenta Stanów Zjednoczonych do spraw bezpieczeñstwa narodowego, Brzeziñski, po nim, w nastêpstwie sowieckiej interwencji w Afganistanie, do Chin przyby³ sekretarz obrony Brown. O¿ywione wymiany wizyt miêdzy Chinami a Stanami Zjednoczonymi, Europ¹ Zachodni¹ i Japoni¹, œwiadczy³y nie tylko o rozwoju handlu i kredytach dla Chin, ale tak¿e o transferze zachodniej technologii dla modernizacji przemys³owej i militarnej Chin.
Nale¿y wyodrêbniæ, dla szczególnego podkreœlenia, trzy cechy, dotycz¹ce chiñskiej dyplomacji przyœpieszenia. Po pierwsze, ¿e by³a prowadzona stale, przez ca³e lata siedemdziesi¹te, pomimo œmierci Mao w roku 1976. Przewodnicz¹cy Hua powiedzia³ 25 grudnia 1976 r., gdy przej¹³ na siebie obowi¹zki po Mao, ¿e Chiny bêd¹ wype³niaæ wszystkie wytyczne, wypracowane przez Przewodnicz¹cego Mao.5 Po drugie, najwa¿niejsza rola odgrywana by³a przez Teng Hsiao-pinga, który w czasach przewodniczenia Partii przez Mao by³ jednym z g³ównych chiñskich architektów nowej dalekosiê¿nej doktryny politycznej w latach 1958-1960. Po trzecie, godne uwagi jest charakterystyczne dla Chiñczyków dobieranie odpowiednich zachodnich przywódców, do kultywowania wspó³pracy, z przewa¿aj¹c¹ proporcj¹ konserwatystów, co narzuca interpretacjê bardziej w kategoriach strategii, ni¿ przynale¿noœci ideologicznej. Niektórzy z nich – na przyk³ad Strauss, Brzeziñski i Thatcher – byli wyselekcjonowani jako cele do osobistych ataków, dokonywanych przez Sowietów,
ataków, które jednak nie powodowa³y niczego, co mog³oby zaszkodziæ ich kontaktom z Chiñczykami.
Podczas, gdy Chiñczycy podejmowali swoj¹ taktykê odprê¿enia politycznego, Sowieci ju¿ korzystali z sukcesów ich dyplomacji przyœpieszenia, prowadzonej od wczesnych lat szeœædziesi¹tych. Ich starania zaowocowa³y, analogicznie do wy¿ej wymienionych, trzema g³ównymi kierunkami aktywnoœci, którymi by³y: rozmowy SALT ze Stanami Zjednoczonymi, KBWE w Europie, oraz œciœlejsze stosunki dwustronne z niektórymi potêgami europejskimi. Równie¿ w tym czasie Zachód zacz¹³ sobie zdawaæ sprawê z faktu, ¿e Zwi¹zek Sowiecki wykorzysta³ politykê odprê¿enia do zbudowania w³asnej potêgi militarnej.
Patrz¹c na wydarzenia w œwietle „nowej metodologii”, widzimy, ¿e nasilenie siê chiñsko-sowieckich przygranicznych aktów wrogoœci w roku 1969 i w 1970, nie by³o przypadkowe, ani nie nale¿a³o do przypadkowych zajmowanie przez Sowietów i Chiñczyków kompletnie przeciwnych stanowisk w wielu ró¿nych kwestiach. Ta dualnoœæ w polityce chiñsko-sowieckiej s³u¿y³a wytworzeniu sprzyjaj¹cego klimatu, dla rozpoczêcia i prowadzenia zarówno negocjacji SALT, jak i chiñskiej przyœpieszonej dyplomacji
odprê¿enia. W odniesieniu do KBWE trzeba zauwa¿yæ, ¿e wprawdzie Chiñczycy potêpili Sowietów za ich udzia³ w zorganizowaniu konferencji w Helsinkach, lecz jednak u¿yczyli swojego poparcia dla koncepcji Europy Zachodniej „niezale¿nej od obydwu superpotêg”, innymi s³owy, dla przejœciowego celu ca³oœciowej strategii komunistycznej wobec Europy.
Podczas, gdy up³ywa³y lata siedemdziesi¹te i sowiecka agresywnoœæ stawa³a siê coraz bardziej widoczna w Europie, w Afryce, dramatycznie w Afganistanie, Chiny zaczê³y byæ postrzegane jako atrakcyjniejszy sprzymierzeniec Zachodu. Zbie¿ny cel ZSRR i Zachodu w przeciwdzia³aniu chiñskiemu militaryzmowi z lat szeœædziesi¹tych, w latach siedemdziesi¹tych ust¹pi³ wspólnemu celowi Chin i Zachodu, jakim sta³o siê przeciwdzia³anie sowieckiemu ekspansjonizmowi. Kapitaliœci zachodnioeuropejscy i japoñscy przeœcigali siê, by wybudowaæ gospodarczy i militarny potencja³ Chin, zachêcani przez konserwatywnych, antysowieckich zachodnich polityków i ekspertów od obrony. Sojusz z Chinami wydawa³ siê oferowaæ najwiêksze nadzieje na wyrównanie rosn¹cej wojskowej przewagi sowieckiej, zw³aszcza w Europie.
Stany Zjednoczone by³y coraz bardziej sk³onne do „grania chiñsk¹ kart¹”. Stosunki z komunistycznymi Chinami, zainicjowane przez Nixona i Kissingera, rozwijane przez Cartera i Brzeziñskiego, osi¹gnê³y za Reagana i Haiga szczytowy punkt wspó³pracy wojskowej, wyra¿onej zamiarem rozbudowania potencja³u Chin, jako przeciwwagi dla Zwi¹zku Sowieckiego. Zarówno w stosunku do Sowietów w latach szeœædziesi¹tych, jak i do Chiñczyków w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych, Zachód zapomnia³ o dziejowym b³êdzie niemieckiego Sztabu Generalnego, który pomóg³ uzbroiæ Zwi¹zek Sowiecki po zawarciu Traktatu w Rapallo w roku 1922. Chiñsko-sowiecka „strategia no¿yczek” nie
zosta³a rozpoznana, Zachód nie ma pojêcia, co ta strategia naprawdê oznacza.
W skrócie, najpierw Zwi¹zek Sowiecki, nastêpnie Chiny, post¹pi³y wed³ug klasycznego, strategicznego przykazania: przeprowadziæ próbê wkroczenia do obozu nieprzyjaciela, nie napotykaj¹c oporu, a jeœli to mo¿liwe, byæ przywitanym przez niego. Jak mawia³ Sun Tzu, „pobiæ wroga bez walki, jest szczytem umiejêtnoœci”. 6
Walki i konflikty pomiêdzy pañstwami komunistycznymi s¹ postrzegane zazwyczaj jako niezbity dowód, na istnienie roz³amów pomiêdzy nimi. Jednak nale¿y pamiêtaæ, ¿e konflikty w rejonach przygranicznych chiñsko-sowieckich i chiñsko-wietnamskich rozgrywa³y siê w obecnoœci zaledwie kilku, o ile w ogóle, zachodnich obserwatorów. Takie incydenty graniczne s¹ ³atwe do zainscenizowania, zaœ jawne informowanie o nich poprzez radio, mo¿e pos³u¿yæ jako sposób potwierdzania ich autentycznoœci.
Wspólne manewry mog¹ bardzo sugestywnie przypominaæ rzeczywiste bitwy. Nawet jeœli zdarzaj¹ siê w nich rzeczywiste szkody i padaj¹ ofiary, nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e takie incydenty powinny byæ poddawane wiêcej ni¿ jednej interpretacji. Oczywiœcie widoczne walki pomiêdzy krajami komunistycznymi mog¹ przyczyniæ siê do urealnienia tak specyficznych komunistycznych celów strategicznych, jak popieranie uk³adów i fa³szywych sojuszy pomiêdzy pañstwami komunistycznymi i niekomunistycznymi.
Na przyk³ad „wojna” chiñsko-wietnamska i zachodnie obawy, ¿e mog³aby siê rozprzestrzeniæ, spowodowa³a nasilenie presji Zachodu na Stany Zjednoczone, do szybszego
zawarcia umowy SALT II ze Zwi¹zkiem Sowieckim, oraz pomog³a w propagowaniu atrakcyjnego wizerunku Chin jako potencjalnego sprzymierzeñca Zachodu przeciwko Zwi¹zkowi Sowieckiemu.
Chiñsko-sowiecki dualizm i ruch rewolucyjny Roz³am chiñsko-sowiecki nie spowodowa³, w zasadzie, takich skutków, jakich mo¿na by³o siê spodziewaæ, czyli rozbicia partii komunistycznych spoza krajów Bloku, ani te¿ nie ograniczy³ ich wp³ywu. Wiêkszoœæ zachodnioeuropejskich partii zwiêkszy³a nawet swoj¹ dzia³alnoœæ i pozostawa³a w szerokim przyporz¹dkowaniu Sowietom. Uto¿samianie ich z sowieckim „umiarkowaniem” pomog³o w wykreowaniu ich pozytywnego wizerunku i zwiêkszy³o ich szanse na zwyciêstwo, przy stosowaniu taktyki zjednoczonego frontu. Partia w³oska w roku 1980 by³a o wiele bardziej wp³ywowa, ni¿ w roku 1960. We Francji sojusz socjalistyczno- komunistyczny w roku 1974 by³ bli¿ej zwyciêstwa wyborczego, ni¿ kiedykolwiek indziej od czasów II wojny œwiatowej.
Fakt, ¿e prochiñskie skrajne grupy od³amowe oddziela³y siê od g³ównych partii komunistycznych, jak na przyk³ad w Belgii, by³ raczej korzystny dla dalekosiê¿nej strategii komunistycznej.
Wykalkulowane odrzucenie najbardziej radykalnego i gwa³townie rewolucyjnego elementu, pomaga³o partiom komunistycznym w poprawieniu swojego wizerunku jako szanowanej partii demokratycznej i sprzyja³o pozyskiwaniu potencjalnych sojuszników spoœród socjalistów, chrzeœcijan i innych grup postêpowych.

Partia japoñska stara³a siê wykorzystaæ roz³am chiñsko-sowiecki do poszerzenia swoich wp³ywów politycznych. Chiñska wojowniczoœæ oraz roz³am chiñsko-sowiecki otworzy³y
mo¿liwoœci dla skoordynowanych akcji pomiêdzy grupami prochiñskimi i frakcjami innej, skrajnej lewicy, zw³aszcza z trockistami.
W czerwcu 1963, co pokrywa siê z wybuchem otwartych polemik miêdzy parti¹ sowieck¹ a parti¹ chiñsk¹, trockistowska „IV Miêdzynarodówka” w specjalnej rezolucji zatwierdzi³a
„historyczne zadanie po³¹czenia siê z Chiñczykami i walki o utworzenie zjednoczonego frontu miêdzy IV Miêdzynarodówk¹ i chiñskimi towarzyszami”.
W roku 1967 IV Miêdzynarodówka opowiedzia³a siê za przyœpieszeniem rewolucyjnej, zbrojnej walki mas w g³ównej bazie kapitalizmu. Wiêkszoœæ uczestników tych obrad popiera³a Mao. Mniejszoœciowa grupa, krytyczna wobec niektórych pogl¹dów
Mao, zaleca³a bardziej elastyczn¹ liniê dzia³ania w zwalczaniu partii komunistycznych.
Dziewi¹ty kongres IV Miêdzynarodówki odby³ siê w Rimini (W³ochy) w kwietniu 1969. Dyskutowano nad taktykami, do zastosowania w Ameryce £aciñskiej. Europejska sekcja
grupy „wiêkszoœciowej” zorganizowa³a konferencjê w paŸdzierniku 1969 i postanowi³a wstrzymaæ wysi³ki, zwi¹zane z penetrowaniem partii komunistycznych oraz zak³adaæ „niezale¿ne, rewolucyjne” partie. W tym samym miesi¹cu kongres grupy „mniejszoœciowej”, obraduj¹cy w Wiedniu, zaaprobowa³ dzia³ania grup roz³amowych w ruchu komunistycznym.
Jednoczeœnie potêpi³ odmowê ze strony tych grup roz³amowych, odnoœnie wspó³pracy ze Zwi¹zkiem Sowieckim przy popieraniu walki wyzwoleñczej w Wietnamie. W tym samym
1969 roku, gdy ruch na rzecz KBWE nabiera³ rozmachu, trockiœci organizowali wiece protestacyjne przeciwko NATO, w Anglii, Danii, Japonii i Australii.
Informacje dostêpne z publicznych Ÿróde³ s¹ niewystarczaj¹ce, by mo¿na by³o orzekaæ do jakiego stopnia te dzia³ania radykalnych grup skrajnej lewicy by³y koordynowane, i to z powodzeniem, przez oddzia³ywania chiñskie lub sowieckie. Lecz sta³a rywalizacja, a czasem nawet przemoc wystêpuj¹ca pomiêdzy tymi grupami, oraz ich odnoszenie siê do partii komunistycznych funkcjonuj¹cych zgodnie z g³ówn¹ lini¹ ideologiczn¹, nie powinny usun¹æ z naszego pola widzenia zasiêgu ich dzia³añ, z których wszystkie s³u¿y³y celom dalekosiê¿nej strategii komunistycznej, oraz mog³yby jeszcze bardziej pos³u¿yæ, w krytycznych sytuacjach
w przysz³oœci. Ponomarjew, który opisa³ w 1971 roku niektórych z tych dzia³aczy, partyjnych elementów-radyka³ów nowej lewicy, jako „ryzykantów”, podsumowa³, ¿e „zaniedbywanie tego segmentu ruchu masowego oznacza³oby os³abienie nacisku na walkê antyimperialistyczn¹, oraz przeszkodê w utworzeniu zjednoczonego frontu przeciwko monopolistycznemu kapitalizmowi”. 7 Niedwuznacznie mówi¹c, od przyjêcia dalekosiê¿nej
polityki i rozwoju chiñsko-sowieckiej dualnoœci, zarówno „umiarkowane” partie komunistyczne, jak i grupy radykalne, rewolucyjne i terrorystyczne, osi¹gnê³y sukces w gromadzeniu si³ i œrodków, czêsto kosztem prawdziwych lewicowych i demokratycznych
ruchów socjalistycznych.
We wczesnych latach szeœædziesi¹tych organizacje frontu miêdzynarodowego dostarczy³y dogodnego forum, dla eksperymentalnego przegl¹du „rozdŸwiêków” chiñsko-sowieckich. Wyparcie siê radykalnych stanowisk pro-chiñskich przez te organizacje, pomog³o im w uzyskaniu mniej nagannego wizerunku, ale jednoczeœnie oznacza³o, ¿e potwierdzaj¹ one autentycznoœæ konfliktu chiñsko-sowieckiego. Kiedy w po³owie lat szeœædziesi¹tych
Chiñczycy ostatecznie wycofali siê z organizacji frontowych, nie podejmowali powa¿niejszych starañ, by zak³ócaæ ich dzia³alnoœæ, ani nie próbowali sami stworzyæ konkurencyjnej organizacji.
Mog³o to byæ podyktowane czêœciowo przez Rewolucjê Kulturaln¹. Niew¹tpliwie jednak ta postawa Chiñczyków wynika³a z pragnienia nierozbijania ani niedemoralizowania tych organizacji, jako ¿e dostosowywa³y siê one do swojej roli strategicznej.
Da³o to równie¿ Chiñczykom woln¹ rêkê do przeprowadzania nieortodoksyjnej taktyki, w³¹cznie z przyjaznymi relacjami z konserwatywnymi rz¹dami, bez ryzyka kompromitacji i wprowadzania w b³¹d swoich wiernych elementów w szeregach organizacji
frontowych.

Wys³any: Nie Gru 02, 2007 5:35 pm    Temat postu:

Korzyœci z dualizmu chiñsko-sowieckiego

W podsumowaniu nale¿y powtórzyæ, ¿e skoordynowana dualnoœæ polityki sowieckiej i polityki chiñskiej oferuje wiele korzyœci dla strategii komunistycznej. Umo¿liwia Blokowi Komunistycznemu utrzymanie inicjatywy, otwarcie nowych mo¿liwoœci manewru, oraz wywo³ywanie b³êdnych reakcji ich przeciwników.
Gdziekolwiek w œwiecie zewnêtrznym toczy siê konflikt, tam dwaj partnerzy komunistyczni maj¹ okazjê do zajêcia przeciwnych stanowisk, po obu stronach konfliktu, przy jednoczesnym
zwiêkszeniu komunistycznych wp³ywów dla obu tych stron. Stan ten umo¿liwia jednemu partnerowi skuteczne dzia³anie w rejonach, do których drugi partner nie ma dostêpu, lub
sam siê wycofa³, z taktycznych wzglêdów. U³atwia podzia³ zadañ, uzgodnionych pomiêdzy dwoma partnerami i umo¿liwia jednemu podejmowanie nieortodoksyjnych czy prowokacyjnych dzia³añ, nie kompromituj¹c drugiego. Na d³u¿sz¹ metê zaœ, umo¿liwienie
Chiñczykom wyra¿ania swojej wrogoœci wobec Zwi¹zku Sowieckiego oraz po³o¿enie nacisku na wagê chiñskich interesów narodowych, mo¿e byæ œwietn¹ pomoc¹ w skuteczniejszym
oddzia³ywaniu komunistycznych Chin na rodaków mieszkaj¹cych za granic¹. Na koniec oferuje sposobnoœci do nak³aniania konserwatystów, zarówno w rozwiniêtych krajach jak i w Trzecim Œwiecie, do anga¿owania siê, w dobrej wierze, w podstêpne sojusze i przymierza, poprzez które mogliby oni zostaæ skompromitowani w fina³owej fazie polityki. Jako broñ strategiczna dualnoœæ mo¿e okazaæ siê skuteczniejsza, ni¿ wojna czy eksport rewolucji.

Potencja³ wywiadowczy i agenci wp³ywu

Wdra¿anie programu Dezinformacji mo¿e byæ w pe³ni zrozumiane tylko wtedy, jeœli weŸmie siê pod uwagê wykorzystywanie przez komunistów ich potencja³u wywiadowczego, a szczególnie agentów wp³ywu, dzia³aj¹cych zarówno na Zachodzie, jak i w krajach komunistycznych. Poniewa¿ zwykle brakuje dok³adnych informacji na ten temat, oceny wp³ywów komunistycznych w konkretnych krajach czy obszarach rzadko uwzglêdniaj¹ zasoby komunistycznych s³u¿b wywiadowczych. Autor wie ze swojej s³u¿by w Finlandii, w czasie rozpoczynania realizacji dalekosiê¿nej polityki, ¿e takie zasoby mog¹ okazaæ siê g³ównym czynnikiem taktyki w wewnêtrznej sytuacji politycznej niekomunistycznego
kraju; mog¹ one skutecznie wnieœæ wk³ad do wspomagania strategii komunistycznej.
W latach piêædziesi¹tych i szeœædziesi¹tych rz¹d sowiecki, dzia³aj¹c g³ównie poprzez sowieckie s³u¿by wywiadowcze, wywiera³ ogromn¹ presjê na starsze, antykomunistyczne pokolenie fiñskich przywódców socjaldemokratycznych, zw³aszcza na Tannera, prawdziwego socjalistê i przekonanego antykomunistê, który zdecydowanie odpiera³ sowieckie naciski.
Wed³ug ¯enichowa, rezydenta KGB w Helsinkach w 1960 roku, wywiad sowiecki przy aktywnej pomocy Chruszczowa i innych cz³onków prezydium KPZR, odniós³ sukces w zwerbowaniu innego, wybitnego fiñskiego socjaldemokraty. Pos³ugiwa³ siê KGB-owskim pseudonimem „Leader”. ¯enichow by³ jednym z oficerów KGB, którzy utrzymywali z nim kontakt. Na sugestie KGB „Leader” argumentowa³ na korzyœæ zmian w postawie partii
socjaldemokratycznej wobec wspó³pracy z ZSRR. W koñcu, w roku 1959 oderwa³ siê od socjaldemokratów i za³o¿y³ w³asn¹ partiê. KGB zagwarantowa³a sobie przewodnictwo w sprawach postaw politycznych i polityki jego partii.
Inne wa¿ne zawerbowania te¿ dotyczy³y osób z przywództwa socjaldemokratycznego i zwerbowani agenci brali udzia³ w intrygach, wymierzonych przeciwko Tannerowi i Leskinenowi, lecz ich to¿samoœæ nie jest, niestety, znana autorowi. Udane zawerbowania
by³y dokonane równie¿ w przywództwie fiñskich zwi¹zków zawodowych.
W rozmowie z autorem, na temat usuwania antykomunistów z przywództwa fiñskiej partii socjaldemokratycznej, która odby³a siê w roku 1960, ¯enichow stwierdzi³, ¿e mog³aby okazaæ siê konieczna fizyczna likwidacja Leskinena, przez otrucie go. ¯enichow doda³ ponadto, ¿e mia³ agenta w przywództwie fiñskiej partii konserwatywnej, który utrzymywa³ œcis³e kontakty z Leskinenem i przez którego mog³oby byæ przygotowane to zabójstwo.
A¿ do póŸnych lat piêædziesi¹tych wywiad sowiecki wykorzystywa³ swoich agentów z Fiñskiej Partii Komunistycznej, w³¹cznie z takimi dzia³aczami, jak Pessi i Herta Kuusinen, komunistka i cz³onkini parlamentu. W latach 1957-60, gdy dalekosiê¿na polityka by³a ju¿ formu³owana, aktywne wykorzystywanie przez KGB agentów w lokalnych partiach komunistycznych zosta³o zarzucone.
Jednoczeœnie wzmocniono wspó³pracê pomiêdzy KPZR i partiami komunistycznymi w poszczególnych krajach. We wszystkich sprawach, w których niezbêdne by³y u³atwienia przy wspó³pracy i szeroko rozumiana pomoc, KGB dzia³a³o pod przewodnictwem Komitetu Centralnego KPZR. W przypadku Finlandii, zosta³y utworzone specjalne grupy w Komitetach Centralnych partii sowieckiej i partii fiñskiej, w celu koordynowania wszystkich kwestii praktycznych; rezydent KGB w Helsinkach dzia³a³ jako ³¹cznik pomiêdzy tymi dwiema grupami. Kiedy Chruszczow przyby³ z wizyt¹ do Finlandii, Herta Kuusinen zosta³a zaproszona przez rezydenta KGB do ambasady sowieckiej, gdzie Chruszczow przedstawi³ jej wytyczne ideowo-polityczne, które powinny znaleŸæ siê w jej oœwiadczeniach parlamentarnych. KGB i jego rezydenci w Finlandii, Kotow i ¯enichow, odgrywali istotn¹, tajn¹ rolê, wp³ywaj¹c poprzez swoich agentów na wybór i kszta³towanie kolejnych fiñskich rz¹dów. KGB potajemnie koordynowa³ wspólne wysi³ki swoich agentów i Fiñskiej Partii Komunistycznej, by zgromadziæ poparcie wyborcze dla tych kandydatów, którzy byli przyjaŸnie nastawieni wobec Zwi¹zku Sowieckiego, a nasiliæ kampaniê negatywn¹ przeciwko tym, którzy mu przychylni nie byli. Wœród agentów wykorzystywanych do tego celu by³ przywódca Szwedzkiej Partii Ludowej [partii dzia³aj¹cej w Finlandii], którym opiekowali siê oficerowie KGB Zegal i ¯enichow. Celem g³ównym wszystkich tych dzia³añ by³o zapewnienie wygranej w wyborach dla wybitnego wprawdzie przywódcy fiñskiego, ale zarazem d³ugoletniego agenta KGB, który pos³ugiwa³ siê pseudonimem „Timo”.
“Timo” zosta³ zwerbowany przez wywiad sowiecki w 1948 roku, w czasie gdy sprawowa³ funkcjê ministra. Zawerbowania dokona³ szeregowy, potajemny oficer wywiadu, sowiecki Fin z Karelii, który pracowa³ pod oficjaln¹ przykrywk¹ drugiego sekretarza ambasady sowieckiej w Helsinkach. Ten oficer rozwin¹³ bliskie stosunki towarzyskie z „Timo”, w³¹cznie z pijatykami i wspólnymi saunami. Zdo³a³ przekonaæ „Timo”, ¿e w zamian za
wspó³pracê z wywiadem sowieckim, Sowieci zrewan¿uj¹ siê puszczeniem w niepamiêæ jego dzia³añ represyjnych, które podejmowa³ przeciwko komunistom w przesz³oœci, gdy pracowa³ jako urzêdnik na wysokim stanowisku i u¿ywa³ swoich wp³ywów dla zbudowania swej znacznie wy¿szej pozycji politycznej.
Ówczesny rezydent KGB Michai³ Kotow odes³a³ oficera werbuj¹cego „Timo” z powrotem do Karelii, a sobie przyw³aszczy³ zyski s³u¿bowe z tego atrakcyjnego sukcesu wywiadowczego. Od koñca 1948 roku lub pocz¹tku 1949, Kotow utrzymywa³ osobisty kontakt z „Timo”. Wywiad sowiecki pilnowa³ tej sprawy i rzuci³ wszystko na szalê jego kariery politycznej. W koñcu „Timo” osi¹gn¹³ wysoki urz¹d w pañstwie, na którym pozostawa³ do niedawna [pisane w 1984 r.] Sowiecka pomoc dla „Timo” przybiera³a rozmaite formy, w³¹cznie z dyplomatycznym popieraniem jego polityki, poprzez poœrednie finansowe wspieranie jego kampanii wyborczych, doradztwo w sprawach opcji i taktyki postêpowania, oraz pomoc w os³abianiu kandyduj¹cych rywali. W roku 1961 agent „Leader”, dzia³aj¹cy wed³ug instrukcji KGB, zadeklarowa³ siê jako kandydat na to samo wysokie stanowisko tylko w tym celu, by w póŸniejszym etapie kampanii wyborczej przekazaæ g³osy swoich zwolenników dla „Timo”.
Ze swojej strony „Timo” dzia³a³ jako typowy sowiecki agent wp³ywu. Awansowa³ w swojej partii tych, których Sowieci chcieli widzieæ na wy¿szych pozycjach, a gdy tylko by³o mo¿liwe, z wyprzedzeniem konsultowa³ z sowieckim wywiadem swoje polityczne mianowania i decyzje. Na przyk³ad rz¹d sowiecki zosta³ wczeœniej poinformowany, poprzez KGB, z odwrotnymi instrukcjami, o wizycie „Timo” w Stanach Zjednoczonych w 1961 roku.
Informowa³ dok³adnie KGB o swoich dyskusjach z innymi skandynawskimi przywódcami. Zgodnie z porad¹ KGB utworzy³ on w³asn¹, tajn¹ s³u¿bê wywiadowcz¹, pod kierownictwem „Vilkuny”, innego agenta sowieckiego. „Timo” wykorzystywa³ te s³u¿by do wzmacniania swojej w³adzy, ale jej rezultatami dzieli³ siê równie¿ z KGB, które otrzymywa³o wszystkie raporty od fiñskich ambasadorów oraz attache wojskowych za granic¹, jak te¿ wszystkie
tajne informacje od innych wydzia³ów fiñskiego rz¹du. „Timo”, dzia³aj¹c wed³ug instrukcji KGB, poleca³ do mianowania agentów KGB na fiñskich ambasadorów w Moskwie i innych
wa¿nych miejscach. W 1960 i 1961 ¯enichow dyskutowa³ z „Timo” o zorganizowaniu VIII Œwiatowego Festiwalu M³odzie¿y w Finlandii w roku 1962. Timo wyrazi³ zgodê i obieca³ pomoc w zorganizowaniu festiwalu, pomimo gwa³townego sprzeciwu du¿ej czêœci fiñskiego spo³eczeñstwa.
Spotkania s³u¿bowe pomiêdzy ¯enichowem i „Timo” mia³y miejsce na farmie jego brata, lub w ambasadzie sowieckiej. Gdy w ambasadzie organizowano oficjalne przyjêcia, by³ przygotowywany osobny pokój, w którym mog³y odbywaæ siê bezpoœrednie rozmowy z „Timo”. Przywódcy rz¹du sowieckiego, wraz z Chruszczowem i Bre¿niewem, byli ca³kowicie œwiadomi zale¿noœci „Timo” od KGB; kiedy rozmowy i negocjacje z sowieckimi przywódcami odbywa³y siê podczas jego wizyt w Moskwie, Kotow i ¯enichow pe³nili role jego t³umaczy i doradców. ¯enichow czêsto przechwala³ siê, ¿e przyzna „Timo” sekretny Order Lenina. 8
Konflikty miêdzy ¯enichowem a Zacharowem, ambasadorem ZSRR w Finlandii, odnoœnie tego kto powinien byæ odpowiedzialny za utrzymywanie i nakierowywanie stosunków z „Timo”, wywo³a³y tak du¿o napiêæ, ¿e obaj zostali wezwani do stawienia siê przed Komitetem Centralnym KPZR. Ostatecznie Komitet Centralny postanowi³, i¿ to ¯enichow ma
pozostawaæ jako g³ówny kontakt „Timo”, ale ambasador te¿ powinien mieæ prawo do konsultacji i obecnoœci na spotkaniach, na których by³yby omawiane szczególne kwestie polityczne.
¯enichow i Zacharow otrzymali ostrze¿enie, ¿e w przypadku nastêpnych jakichkolwiek sprzeczek miêdzy nimi, obaj zostan¹ odwo³ani do Moskwy.
W roku 1961 planowano, ¿e W³adymirow przejmie funkcjê rezydenta KGB od ¯enichowa, oraz ¿e przejmie odpowiedzialnoœæ za stosunki z „Timo” i w ogóle za pracê wywiadu sowieckiego w fiñskich partiach politycznych.
Kotow zrobi³ udan¹ karierê w wywiadzie sowieckim dziêki swej s³u¿bie w Finlandii. Zaczyna³ jako specjalista od spraw skandynawskich, ale wyrós³ w karierze i osi¹ga³ wy¿sze stopnie s³u¿bowe, w KGB. Nied³ugo potem, gdy „Timo” zosta³ wybrany na wysoki urz¹d w kraju, Kotow zosta³ awansowany na stanowisko wiceszefa sowieckiego wywiadu, z odpowiedzialnoœci¹ za Austriê i Niemcy Zachodnie. W roku 1959 lub 1960 zosta³ wezwany na spotkanie prezydium KPZR, na którym Chruszczow pogratulowa³ mu jego sukcesu w Finlandii i poinstruowa³ go, ¿e ma podobnie wykorzystaæ swoje doœwiadczenie w Austrii i w Niemczech, z perspektywicznym rozwiniêciem wp³ywów na przywódców tych krajów, w kierunku lepszych i bli¿szych stosunków, oraz nak³onienia ich do ewentualnego sojuszu ze Zwi¹zkiem Sowieckim.
Wy¿ej naszkicowany obraz wykazuje, ¿e rola KGB w tym, co jest znane pod terminem „finlandyzacja”, mo¿e okazaæ siê bardzo znacz¹ca. Dla obecnych celów bardziej istotne jest zobaczyæ, jak poprzez agentów wp³ywu, takich jak Timo, Sowieci mogli wdra¿aæ swoj¹ „strategiê na Europê” ju¿ od lat 1958-60. Herta Kuusinen pe³ni³a wa¿ne funkcje przy skandynawskiej organizacji doradczej, znanej jako Northern Council (Rada Pó³nocna),
zas³u¿y³a siê w propagowaniu koncepcji Skandynawii wolnej od broni j¹drowej. By³a tak¿e aktywna w latach szeœædziesi¹tych w Miêdzynarodowej Federacji Kobiet Demokratycznych,
i zasta³a jej przewodnicz¹c¹.
Do czerwca 1963 r. prosowieckie wp³ywy w partii socjaldemokratycznej Finlandii osi¹gnê³y taki poziom, ¿e Tanner, wierny swoim antykomunistycznym przekonaniom czu³, ¿e nie mo¿e
ju¿ zaakceptowaæ kierownictwa partii. Wed³ug prasy, jego nastêpcy Paasio i Koivisto, rozwinêli za¿y³e stosunki zarówno z sowieckim rz¹dem, jak i z sowieck¹ Parti¹. W roku 1964 Simonen przej¹³ przywództwo Unii Socjaldemokratycznej Robotników i Drobnych
Rolników (SDS). W czerwcu odby³y siê negocjacje w sprawie pojednania tej roz³amowej grupy z g³ówn¹ parti¹ socjaldemokratyczn¹ Finlandii. We wrzeœniu Simonen poprowadzi³ delegacjê do Zwi¹zku Sowieckiego, która zosta³a tam przyjêta przez
Bre¿niewa i Andropowa.9
W roku 1967 Paasio, jako przewodnicz¹cy socjaldemokratów oraz Simonen jako przewodnicz¹cy SDS, udzielili poparcia „Timo”, przy ponownych wyborach na wysokie stanowisko. Paasio wypowiada³ siê przeciwko amerykañskim bombardowaniom
Pó³nocnego Wietnamu.
W roku 1968 „Timo” zosta³ przywrócony do godnoœci swojego wysokiego urzêdu. W maju 1968 delegacja socjaldemokratów, pod przewodnictwem Paasio przyby³a do Zwi¹zku Sowieckiego, na negocjacje partyjne z KPZR i spotka³a siê z Bre¿niewem, Sus³owem i Ponomarjewem. Delegacja „wysoko oceni³a politykê zagraniczn¹ prowadzon¹ przez KPZR”.
Przedstawiciele obu partii, socjaldemokratycznej i SDS ¿¹dali zaprzestania amerykañskich bombardowañ w Wietnamie i wyrazili zgodê na zwo³anie europejskiej konferencji do spraw bezpieczeñstwa. W czerwcu 1968 w Helsinkach odby³a siê konferencja delegatów z 15 krajów, dotyczy³a uznania Niemiec Wschodnich, oraz konsekwencji tego kroku dla bezpieczeñstwa europejskiego. W tym samym miesi¹cu Timo z³o¿y³ nieoficjaln¹ wizytê
w Zwi¹zku Sowieckim. W paŸdzierniku-listopadzie 1968 Koivisto, który obj¹³ urz¹d premiera, uda³ siê z wizyt¹ do Moskwy.
W zwi¹zku z rysuj¹cymi siê wówczas mo¿liwoœciami rozszerzenia NATO, by pokryæ „szar¹ strefê” [pañstw neutralnych], Koivisto oœwiadczy³ w listopadzie 1968, ¿e Finlandia „nie mia³a
nieprzyjació³, od których mog³aby spodziewaæ siê inwazji”.
Wielka Encyklopedia Sowiecka odnotowa³a w roku 1969, ¿e fiñska partia socjaldemokratyczna w pe³ni wspó³pracowa³a w polityce zagranicznej ze Zwi¹zkiem Sowieckim.10
Zapewne najwiêksz¹ indywidualn¹ us³ug¹ „Timo” dla strategii komunistycznej by³o okazanie daleko id¹cej pomocy w sprawie zwo³ania KBWE w Helsinkach. W roku 1969 fiñski rz¹d zgodzi³ siê na rolê gospodarza tej konferencji. Podczas roku 1970 fiñski ambasador otrzyma³ wyznaczone zadanie odwiedzenia Stanów Zjednoczonych i Europy. W listopadzie tego roku fiñski rz¹d wystosowa³ notê do 35 pañstw, proponuj¹c spotkanie przygotowawcze, dotycz¹ce bezpieczeñstwa europejskiego. W grudniu Zwi¹zek Sowiecki przysta³ na te propozycje. Podobna zgoda zosta³a wyra¿ona przez wszystkie kraje Europy Wschodniej, w³¹cznie z Jugos³awi¹, ale bez Albanii. Jest niezwykle interesuj¹ce, ¿e „Timo” z³o¿y³ wizyty w Zwi¹zku
Sowieckim dwukrotnie w roku 1970. Miêdzy tymi dwiema wizytami „Timo” uda³ siê do Stanów Zjednoczonych i omawia³ tam kwestie bezpieczeñstwa europejskiego oraz problemy Bliskiego Wschodu. Podczas drugiej wizyty w ZSRR potwierdzi³, ¿e sowiecko-fiñski traktat o przyjaŸni z 1948 roku mia³ ogromne znaczenie dla Finlandii, oraz zgodzi³ siê pomóc w przed³u¿eniu tego traktatu o dalsze 20 lat.
Strategiczna rola komunistycznego potencja³u wywiadowczego w Finlandii jest znana autorowi w pewnych szczegó³ach a¿ do roku 1961, poniewa¿ autor tam pracowa³. Wie tak¿e, w ogólniejszym zarysie, ¿e podobne dzia³ania by³y przeprowadzane w innych krajach europejskich przez rezydentów KGB takich jak Krochin i Rogow (który naprawdê nazywa³ siê Cymba³) we Francji; Fedyczkin, Or³ow i Gorszkow we W³oszech i Karowin (pseudonim
genera³a Rodina) w Wielkiej Brytanii. W Niemczech Zachodnich s³u¿by KGB by³y szczególnie aktywne i odnosi³y sukcesy w szanta¿owaniu i werbowaniu dwóch kategorii polityków i urzêdników: tych, którzy mieli obci¹¿enia z okresu nazistowskiego, oraz tych, którzy byli rozpoznani na podstawie penetrowania przez KGB innych zachodnich s³u¿b wywiadowczych, jako pracuj¹cy dla jednej z zachodnich s³u¿b. Pracowali jako agenci tego lub innego zachodniego wywiadu. Zdemaskowanie w kwietniu 1974 Gunthera Guillaume’a jako wschodnioniemieckiego agenta, które spowodowa³o rezygnacjê Brandta ze stanowiska
kanclerza, ukaza³o, jak wielki stopieñ osi¹gnê³a w Niemczech Zachodnich penetracja przez wywiad komunistyczny. Autor odnotowa³ w roku 1962, ¿e w poprzednim wrzeœniu, podczas gdy s³u¿y³ w rezydenturze KGB w Helsinkach, czyta³ list obiegowy z kwatery g³ównej KGB, do rezydentów KGB za granic¹, w którym opisywano udane werbowania wa¿nych, nowych agentów w ostatnich latach, a które powinny byæ naœladowane. Jeden przypadek, który zosta³ podany jako „przyk³ad dobrze wype³nionego zwerbowania” jest ilustracj¹ rekrutacyjnej techniki „fa³szywej bandery” [gdy werbuj¹cy udaje reprezentanta innego pañstwa, ni¿ jest w rzeczywistoœci].
W liœcie obiegowym by³a mowa o tym, ¿e jedna z rezydentur KGB ma agenta. By³ on bardzo rzetelnym i aktywnym agentem, który od wielu lat pracowa³ dla KGB i który by³ przez pewien czas ministrem w swoim kraju. Mia³ on nadal „wejœcia” do krêgów politycznych, w szczególnoœci pozostawa³ w wystarczaj¹co bliskich stosunkach z ambasadorami amerykañskim i brytyjskim, by móc odwiedzaæ ich w domu. Jego KGB-owski kontroler spyta³ go, czy zna kogoœ, kto móg³by zostaæ zwerbowany w biurze premiera. Agent odpowiedzia³, ¿e mia³ tam przyjaciela, lecz by³oby trudno do niego dotrzeæ, poniewa¿ by³ to cz³owiek o prozachodnich pogl¹dach. Postanowiono wiêc, ¿e poniewa¿ ten przyjaciel wiedzia³, ¿e agent by³ zaprzyjaŸniony z ambasadorami amerykañskim i brytyjskim, to agent poprosi³by go, pozornie w imieniu jednego z nich, o informacje dotycz¹ce rozmów premiera.
Agent tak post¹pi³ i jego przyjaciel zgodzi³ siê na dostarczanie informacji. We w³aœciwym czasie przyj¹³ on w zamian pieni¹dze.
Ten list obiegowy mówi³, ¿e w ten sposób rezydentura pozyska³a nowego i cennego agenta, który zacz¹³ systematycznie udzielaæ informacji dotycz¹cych premiera oraz jego sposobu rz¹dzenia krajem.
Normaln¹ praktyk¹ w takim przypadku by³oby przejêcie przez KGB bezpoœredniego kontaktu z agentem, zwerbowanym pod „fa³szyw¹ bander¹”, gdy tylko agent zosta³by „wessany”, czyli
uwik³any dostatecznie w sprawê lecz w liœcie nie napisano, czy tak post¹piono w tym przypadku. O ile autor wie, agent i jego przyjaciel nigdy nie zostali zidentyfikowani.
Pod koniec roku 1961 KGB planowa³ jeszcze aktywniejsze wykorzystanie agentów wp³ywu wysokiego szczebla, w celu wywierania wp³ywu i manipulowania œwiatow¹ opini¹ publiczn¹
oraz taktyk¹ polityczna, realizowan¹ przez poszczególne rz¹dy. Rezydentury KGB za granic¹ zosta³y poinstruowane w 1961 roku, by zachêca³y swoich agentów do uczestniczenia w Œwiatowej Konferencji Rozbrojenia w Moskwie w roku 1962. Niew¹tpliwie takie same polecenia by³y powtarzane przed innymi konferencjami w sprawie pokoju œwiatowego w póŸniejszych latach szeœædziesi¹tych i siedemdziesi¹tych.
Dla zachodnich s³u¿b wywiadowczych, zaabsorbowanych g³ównie konwencjonalnymi metodami szpiegowania, sabota¿u i kwestiami przestrzegania prawa, agenci wp³ywu wysokiego szczebla stanowi¹ nowy i z³o¿ony problem. Niemniej jednak zrozumienie strategii komunistycznej mo¿e pomóc w rzuceniu nowego œwiat³a na znaczenie kontaktów, zawieranych przez komunistyczne ambasady na Zachodzie, oraz wizyty wybitnych zachodnich obywateli w Bloku Komunistycznym.
Niew¹tpliwie kraje Bloku wykorzystywa³y swój potencja³ wywiadowczy dla s³u¿enia strategii komunistycznej w Trzecim Œwiecie, podobnie jak gdziekolwiek indziej. Informacje autora
na ten temat s¹ doœæ fragmentaryczne, poniewa¿ rozwój tego potencja³u by³ wci¹¿ we wczesnej fazie, gdy autor zerwa³ z sowieckim re¿imem.
Niektórymi ogólnymi wskazówkami o drodze, któr¹ toczy³y siê sprawy, by³o na przyk³ad utworzenie nowych latynoamerykañskich i afrykañskich sekcji KGB, poinstruowanie sowieckiego kontrwywiadu o ustanowieniu bezpoœrednich, osobistych kontaktów z wszystkimi ambasadorami krajów Trzeciego Œwiata w Moskwie; intensywniejsze, na polecenie Szelepina, wykorzystanie agentów wp³ywu dla celów politycznych, oraz wykorzystywanie antyimperialistycznych sentymentów, jako bazy dla werbowania agentów. Dodatkow¹ ogóln¹ wskazówk¹ by³ fakt, ¿e zastêpcy rezydentów, ze specjaln¹ odpowiedzialnoœci¹ za operacje w Trzecim Œwiecie, byli mianowani na wa¿ne rezydentury
KGB w krajach wysoko rozwiniêtych, a takimi by³y rezydentury w Waszyngtonie i Nowym Jorku.
W podrêczniku szkoleniowym KGB, który autor czyta³ w koñcu lat piêædziesi¹tych by³y przytoczone trzy konkretne przypadki, bez podawania pe³nych szczegó³ów. Pierwszy dotyczy³ prezydenta kraju rozwijaj¹cego siê, który zosta³ zwerbowany podczas wizyty w Zwi¹zku Sowieckim. Ten jeden werbunek by³ oparty czêœciowo na poœredniej formie szanta¿u. Ów prezydent by³ homoseksualist¹.
Dotar³szy do niego, oficerowie KGB twierdzili, i¿ dysponuj¹ informacjami, wed³ug których œwiatowa organizacja przestêpcza mia³a plany u¿ycia szanta¿y przeciwko niemu. KGB
zaoferowa³ pomoc w unikniêciu szanta¿u, w zamian za jego wspó³pracê przeciwko si³om imperialistycznym. Prezydent zgodzi³ siê na tê propozycjê. Drugi przypadek dotyczy³ Ambasadora Indii, który odgrywa³ wa¿n¹ rolê pomocnicz¹ dla KGB przy oddzia³ywaniu na innych ambasadorów w Moskwie. Trzeci przypadek dotyczy³ Ambasadora Indonezji w Moskwie, który te¿ zosta³ zwerbowany przez KGB.
Podrêcznik szkoleniowy opisywa³ dwie ró¿ne metody, za pomoc¹ których mog³y byæ wykorzystane do werbowania informacje, uzyskane z penetrowania zachodnich s³u¿b wywiadowczych.
Jedn¹ by³o dublowanie zachodniego agenta, którego KGB rozpracowa³o wczeœniej poprzez penetracjê. Podrêcznik opisa³ przypadek ministra lub wiceministra afrykañskiego kraju, o którym by³o wiadomo, ¿e wskutek penetracji przez s³u¿by brytyjskie, zosta³ brytyjskim agentem, nastêpnie s³u¿by KGB szanta¿owa³y go i na tej podstawie sta³ siê agentem
tak¿e KGB. Alternatywn¹ form¹ wykorzystywania by³o pos³ugiwanie siê informacj¹ o przywódcach z krajów Trzeciego Œwiata, z którymi Sowieci pozostawali w bliskich stosunkach, ale przy podawaniu siê za agentów zachodnich, dzia³aj¹cych w ich krajach. Tego rodzaju informacji u¿yto wobec Nassera w koñcu lat piêædziesi¹tych.
Autor dowiedzia³ siê od by³ego kolegi, Siergieja Antonowa o dwóch specyficznych werbunkach, wartych przytoczenia. W roku 1958 lub 1959 Antonow, który by³ zastêpc¹ rezydenta przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku, zwerbowa³ wa¿n¹ afrykañsk¹ osobistoœæ. W zwi¹zku z tym werbunkiem Antonow zosta³ mianowany na stanowisko przewodnicz¹cego nowej, afrykañskiej sekcji KGB, w roku 1960. W³adimir Grusza, urzêdnik w sekcji amerykañskiej, oko³o roku 1957 zwerbowa³ wysokiej rangi indonezyjskiego dyplomatê w Stanach Zjednoczonych.
Z tego powodu Gruszê, chocia¿ by³ cz³onkiem sekcji amerykañskiej, mianowano w roku 1958 lub 1959 na zastêpcê rezydenta KGB w Indonezji.
Wiktor Zegal, urzêdnik rezydentury KGB w Helsinkach, powiedzia³ autorowi, ¿e zwerbowa³ brazylijskiego dyplomatê w Finlandii w roku 1961. Ten agent pos³ugiwa³ siê pseudonimem „Pedro”.
W czasie, gdy autor pracowa³ w sekcji wydzia³u informacji NATO, do KGB dostarczono memorandum, napisane dla NATO przez wybitnego zachodniego arabistê, dotycz¹ce wykorzystywania arabskiego nacjonalizmu, do podzielenia œwiata arabskiego. Dokument zosta³ przekazany sowieckiemu przywództwu.
W roku 1960 s³u¿by KGB rozszyfrowuj¹ce tajne kody z³ama³y kod, u¿ywany przez tureckiego ambasadora w Moskwie i systematycznie odt¹d czyta³y jego korespondencjê, któr¹ wysy³a³ do tureckiego ministerstwa spraw zagranicznych. Ten ruch szyfrowy by³ w s³u¿bach KGB znany jako „turecki notatnik”.
Michai³ Tkacz by³ by³ym sowieckim oficerem wywiadu, który mówi³ p³ynnie po persku i po angielsku oraz pracowa³ potajemnie w Iranie, pod przykryciem konsula generalnego, gdzie da³ siê poznaæ ze swoich umiejêtnoœci werbowania irañskich urzêdników.
W roku 1956 Tkacz wst¹pi³ do KGB. W 1960 r., na polecenie Szelepina zosta³ mianowany szefem wydzia³u miêdzynarodowego w sowieckich zwi¹zkach zawodowych, w celu przeorientowania ich na u¿ytek polityczny, zw³aszcza przeciwko krajom Trzeciego Œwiata. Tkacz powiedzia³ autorowi, ¿e wszyscy urzêdnicy tego wydzia³u byli cz³onkami KGB. To pokazuje, jak du¿e znaczenie przywi¹zywano do werbowania zagranicznych przedstawicieli
zwi¹zków zawodowych, przede wszystkim tych z krajów Trzeciego Œwiata.
Fakt wykorzystywania potencja³u wywiadowczego i s³u¿b bezpieczeñstwa z pozosta³ych narodowych republik sowieckich, w interesach dalekosiê¿nej polityki, ma potwierdzenie w przypadku mianowania, w latach siedemdziesi¹tych, Alijewa na stanowisko pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego partii komunistycznej w Azerbejd¿anie.11 By³ on kiedyœ szefem wydzia³u kontrwywiadu KGB, w filii KGB w Azerbejd¿anie, a po roku 1961 r. zosta³ przewodnicz¹cym ca³ego KGB w tej republice zwi¹zkowej.
Jego awanse mog¹ byæ wyt³umaczone jedynie poprzez sukcesy w wype³nianiu zadañ partyjnych, odnoszone na tej placówce pod jego kierownictwem. Po objêciu funkcji Pierwszego Sekretarza Partii [w Azerbejd¿anie], sta³ siê aktywny w krajach Trzeciego Œwiata, odwiedzi³ wiele krajów arabskich i afrykañskich.
S¹ dowody na udzielanie zaprzyjaŸnionym krajom i ruchom wyzwoleñczym porad i pomocy w sprawach wywiadu, bezpieczeñstwa wewnêtrznego i taktyki partyzanckiej, przez Zwi¹zek
Sowiecki i innych cz³onków Bloku Komunistycznego. Krajami przyjmuj¹cymi tak¹ pomoc od roku 1960, by³y m.in. Kuba, Ghana (do roku 1966), i inne kraje afrykañskie.
Strategiczne wykorzystywanie agentury KGB wœród wybitnych sowieckich intelektualistów
i przywódców religijnych KGB i jego wydzia³y, które s¹ odpowiedzialne za pracê w œrodowiskach sowieckich naukowców i pisarzy, oraz zagranicznych delegacji i osób indywidualnych, odwiedzaj¹cych ZSRR, uczestnicz¹ w nieustannych staraniach o oddzia³ywanie na wybitnych goœci zagranicznych zgodnie z leninowsk¹ doktryn¹ i po¿¹dan¹ lini¹ strategii zagranicznej. Przede wszystkim wykorzystywane s¹ wybitne osobistoœci, które s¹ cz³onkami Sowieckiego Komitetu Pokoju, Komitetu Solidarnoœci z Krajami Afryki i Azji, sowieckich towarzystw przyjaŸni z innymi krajami, Pañstwowego Komitetu Nauki i Technologii, Pañstwowego Instytutu Wiêzi Kulturalnych, oraz Instytutu Studiów nad Stanami Zjednoczonymi i Kanad¹ pod przewodnictwem Arbatowa.
Kilka niezbêdnych zdañ trzeba powiedzieæ na temat wykorzystywania roli przywódców koœcielnych i religijnych w œwiecie komunistycznym dla celów strategii komunistycznej.
W listopadzie-grudniu 1960 roku patriarcha Wszechrusi Aleksiej, stary agent KGB, w towarzystwie metropolity Nikodema, g³owy miêdzynarodowego wydzia³u rosyjskiej Cerkwii Prawos³awnej oraz profesor Uspienski z leningradzkiego wydzia³u teologii i aktywny cz³onek Sowieckiego Komitetu Pokoju, odbyli podró¿ po Bliskim Wschodzie, samolotem dostarczonym przez rz¹d sowiecki.12 Podczas tej podró¿y patriarcha Aleksiej i syryjski
patriarcha wydali wspólny oficjalny komunikat, który g³osi³: „Nasz punkt widzenia chrzeœcijañskiej mi³oœci zmusza nas do potêpienia wszystkiego, co wznieca nienawiœæ pomiêdzy narodami i sk³ania rodzaj ludzki ku nowej wojnie œwiatowej (...) b³ogos³awiæ wszelkie próby ustanowienia pokoju miêdzy wszystkimi narodami (...) Absolutnie potêpiamy ka¿dy przejaw kolonializmu, jako obcy literze i duchowi praw boskich”.1 3
Prawdziwa to¿samoœæ metropolity Nikodema jest bardzo interesuj¹ca i charakterystyczna. Wed³ug oficjalnych Ÿróde³, zosta³ on mianowany na stanowisko szefa miêdzynarodowego wydzia³u rosyjskiej Cerkwii Prawos³awnej w 1960 roku, ods³u¿ywszy w latach 1957-1959 swój sta¿ jako pop w rosyjskiej Cerkwi Prawos³awnej w Jerozolimie. Kolega autora ze wspólnej uczelni, z Instytutu KGB, o nazwisku £apszyn, po ukoñczeniu studiów by³ wyznaczony do pracy w sekcji religijnej KGB, w Departamencie ds. Emigracji, i pracowa³ tam nadal w roku 1960. Po mianowaniu metropolity Nikodema, £apszyn powiedzia³ autorowi, ¿e w³aœnie KGB uda³o siê z powodzeniem ulokowaæ oficera KGB, zastêpcê szefa departamentu emigracyjnego, odpowiadaj¹cego za sprawy religii, na stanowisku metropolity, w³adaj¹cego wydzia³em miêdzynarodowym rosyjskiej cerkwi prawos³awnej. Oficer, o którym
mowa, w KGB u¿ywa³ nazwiska Wirjukin i s³u¿y³ w latach 1957-1958 jako pop w Jerozolimie. Wczeœniej zas³u¿y³ siê on znacznie dla g³êbokiego spenetrowania Cerkwi przez KGB, w³¹cznie z przeœladowaniami duchownych. Nastêpnie by³ przerzucony za granicê, aby zdobyæ doœwiadczenie polityczne w rozpracowywaniu innych koœcio³ów, przy wykorzystaniu u³atwieñ i kontaktów KGB. £apszyn równie¿ przygotowywa³ siê do tajnej s³u¿by w USA,
pod przykrywk¹ wydawcy publikacji religijnych. Jego misja zosta³a prawdopodobnie anulowana (po ucieczce autora na Zachód), poniewa¿ w KGB znane by³y kole¿eñskie relacje £apszyna z autorem. Metropolita Niko³aj Krutyckij, którego Nikodem zast¹pi³ na stanowisku szefa cerkiewnego wydzia³u miêdzynarodowego, chocia¿ prawdziwy pop, tak¿e by³ starym agentem KGB.
Do zamiany Krutyckiego na Nikodema dosz³o najpewniej w wyniku ujawnienia na Zachodzie, w roku 1957, jego powi¹zañ z KGB, przez by³ego oficera sowieckiego wywiadu, Derjabina. Chrzeœcijañska Konferencja Pokoju, z³o¿ona ze wschodnioeuropejskich przywódców koœcielnych, datuje siê od okresu formu³owania dalekosiê¿nej polityki. Odgrywa³a aktywn¹ rolê we wp³ywaniu na zachodnie koœcio³y, w interesie tej polityki.
Drugi Ogólnochrzeœcijañski Kongres Obrony Pokoju, zorganizowany w Pradze w czerwcu-lipcu 1964 r., przyci¹gn¹³ tysi¹c delegatów, w³¹cznie z przedstawicielami buddyzmu i islamu, oraz koœcio³ów: prawos³awnego, katolickiego, anglikañskiego i innych koœcio³ów protestanckich. Przemówienie wstêpne zosta³o wyg³oszone przez Gromadkê z Czechos³owacji, prezydenta Chrzeœcijañskiej Konferencji Pokojowej. Wœród mówców z Trzeciego Œwiata by³ jeden z Madagaskaru i jeden z Urugwaju. Kongres zaapelowa³ do wszystkich chrzeœcijan o rozbrojenie, niezale¿noœæ i wykorzenienie g³odu.
W listopadzie-grudniu 1964 r. zosta³a zorganizowana w Indiach VII Konferencja Generalna Miêdzynarodowego Braterstwa Buddyjskiego, uczestniczyli w niej tak¿e buddyœci ze Zwi¹zku Sowieckiego. Mongolscy i równie¿ sowieccy buddyœci udali siê na konferencjê na Cejlonie w roku 1969. Postanowiono zorganizowaæ forum buddystów azjatyckich w czerwcu 1970, aby przedyskutowaæ „walkê o pokój” oraz poparcie dla Pó³nocnego Wietnamu.14 Takie forum odby³o siê w Mongolii.15 Dwa miesi¹ce póŸniej zezwolono otworzyæ w U³an Bator centralny klasztor buddyjski oraz Instytut Buddyjski.
W marcu 1965 odby³a siê w Bandungu (Indonezja) I Konferencja Muzu³manów Azji i Afryki. By³o reprezentowanych 35 krajów. Delegacji sowieckiej przewodzi³ mufti Azji Œrodkowej i
Kazachstanu, Babachanow. Na konferencji dyskutowano o muzu³mañskim prozelityŸmie, jako broni spo³eczeñstw przeciwko imperializmowi. Potrzeba zaprzêgniêcia Islamu do s³u¿by rewolucji, by³a otwarcie dyskutowana przez strategów komunistycznych.
Opieraj¹c siê na sowieckim doœwiadczeniu z Azji Œrodkowej, osi¹gniêcie tego celu uwa¿ane jest za trudne wprawdzie, ale mo¿liwe.16
Chrzeœcijañska Konferencja Pokoju zorganizowa³a seminarium w Sofii, w czerwcu 1976, aby przedyskutowaæ rezultaty KBWE w Helsinkach i znaczenie ich dla Trzeciego Œwiata. G³ówne
raporty zosta³y wniesione przez profesora Bognara, szefa Instytutu Badañ Œwiatowej Ekonomii na Uniwersytecie Budapeszteñskim, przez dr Kucenkowa, wicedyrektora Instytutu Miêdzynarodowych Ruchów Robotniczych z Sowieckiej Akademii Nauk, oraz przez profesorów z Indii i z Puerto Rico. G³ówn¹ czêœci¹ obrad by³y konkluzje, ¿e Trzeci Œwiat, który w przesz³oœci by³ eksploatowany przez imperializm, teraz powinien pozytywnie
powitaæ konferencjê z Helsinek i uznaæ potrzebê wspó³pracy w procesie europejskiego bezpieczeñstwa zbiorowego. Nale¿y podj¹æ dynamiczne kroki, zapewniaj¹ce odprê¿enie wojskowe i rozbrojenie, które pozwoli³oby Europie na zaprowadzenie nowego ³adu ekonomicznego. Helsinki nie zniszczy³y si³ przeciwnych odprê¿eniu, ani nie udaremni³y ich antykomunistycznych zamierzeñ. Dalsze wysi³ki by³y wobec tego niezbêdne, aby nie dopuœciæ do pojawienia siê nowych form wojny psychologicznej, zgotowanej przez „wrogów pokoju”.17
Po tym seminarium odby³y siê w Moskwie dyskusje, pomiêdzy metropolit¹ Nikodemem, a delegacjami z Pax Christi i koœcio³ów z W³och, Holandii, Belgii i Niemiec Zachodnich. Przedmiotem konferencji by³o: „Wschód i Zachód teraz i jutro z chrzeœcijañskiego punktu widzenia”. Zgromadzeni przyjêli z aprobat¹ umowy z Helsinek oraz podkreœlili znaczenie traktatu o nierozprzestrzenianiu broni j¹drowej oraz negocjacji z Wiednia, w sprawie redukcji liczby wojsk w Europie Œrodkowej. Sekretarz miêdzynarodowego wydzia³u Cerkwi Rosyjskiej, Bujewskij, przedstawi³ ró¿nice pomiêdzy pomoc¹ komunistyczna dla Trzeciego
Œwiata, a pomoc¹ zachodni¹, podkreœlaj¹c, ¿e pomoc komunistyczna by³a udzielana w celu rozwijania gospodarki krajów Trzeciego Œwiata, z ukierunkowaniem na ich niepodleg³oœæ.
Sowiecki profesor Osipow potwierdzi³, ¿e wspó³praca Wschód- Zachód, która by³a rezultatem Helsinek, mog³aby umo¿liwiæ nakierowanie bud¿etów wojskowych na rozwój Trzeciego Œwiata.
Ponadto zwróci³ uwagê na znaczenie wezwania Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z 1974 roku, do utworzenia nowego porz¹dku ekonomicznego w
œwiecie.
Wielka Encyklopedia Sowiecka odnotowa³a, ¿e w roku 1972 Œwiatowy Kongres Koœcio³ów nawróci³ siê z orientacji „prozachodniej” na „postêpow¹”, w politycznych kwestiach dotycz¹cych pokoju, rozbrojenia i innych, powi¹zanych z tymi, spraw. Gorliwe orêdownictwo ze strony Chrzeœcijañskiej Konferencji Pokoju, i innych, odnoœnie pogl¹du, ¿e chrzeœcijañstwo i komunizm s¹ naturalnymi sprzymierzeñcami w popieraniu ruchów wyzwolenia narodowego, sk³oni³y Œwiatow¹ Radê Koœcio³ów do dostarczania funduszy dla afrykañskich ruchów partyzanckich, w³¹cznie z Rodezyjskim Frontem Patriotycznym, o którym przypuszcza siê, ¿e jest odpowiedzialny za masakrê brytyjskich misjonarzy w roku 1978.
V Generalna Konferencja Buddystów Dla Pokoju odby³a siê w U³an Bator w lipcu 1979 r. Patriarcha Wszechrusi, Pimen, wyekspediowa³ przes³anie dla jego „drogich towarzyszy przyjació³ pokoju”, ¿ycz¹c im pomyœlnoœci. Miesi¹c wczeœniej przyj¹³ on Dalaj Lamê, który by³ w Moskwie, na swojej trasie do U³an Bator i bez w¹tpienia podzieli³ siê z nim swoim doœwiadczeniem z konferencji pokojowych. Przes³anie patriarchy do konferencji by³o
przekazane przez nastêpcê metropolity Nikodema, metropolitê Juwenalija, który dzia³a³ zarazem jako przewodnicz¹cy ogólnoœwiatowej konferencji, zorganizowanej w Moskwie w 1977 roku, na temat: „Religijni przywódcy dla pokoju, rozbrojenia i sprawiedliwych
stosunków pomiêdzy narodami”. Juwenalij postulowa³ wtedy podpisanie traktatu SALT II oraz rozpoczêcie negocjacji w sprawie SALT III, argumentuj¹c, ¿e tylko odprê¿enie
mog³oby przynieœæ pokój ca³emu œwiatu, w³¹cznie z Azj¹.18


Przypisy do Rozdzia³u 22


1 Encyklopedia (GSE), 1969, str. 52.

2 Encyklopedia (GSE), 1972, str. 269.

3 Encyklopedia (GSE), 1974, str. 278.

4 Zob. np. chiñski People’s Daily z 6 wrzeœnia 1963: „Przywództwo KPZR coraz bardziej pragnie zawarcia politycznego porozumienia z amerykañskim imperializmem, oraz sta³o siê sk³onne do sformowania reakcyjnego sojuszu z Kennedy’m, nawet kosztem interesów obozu socjalistycznego i miêdzynarodowego ruchu komunistycznego.”

5 Encyklopedia (GSE), 1977, str. 294.

6 Sun Tzu, The Art of War (Sztuka prowadzenia wojen), str. 77.

7 Boris Ponomarjew, „Tropical Problems in the Theory of the World Revolutionary Process” (Gor¹ce problemy w teorii œwiatowego procesu rewolucyjnego), [w: ] Kommunist, no. 15 (paŸdziernik 1971 r.)

8 Odznaczenie Orderem Lenina by³o dla „Timo” kolejn¹ nagrod¹, po wczeœniejszym uhonorowaniu go Orderem PrzyjaŸni.

9 Encyklopedia (GSE), 1965, str. 374.

10 Encyklopedia (GSE), 1965, str. 388-389.

11 Alijew zosta³ mianowany przez Andropowa na stanowisko pierwszego wicepremiera w 1982 roku.

12 Informacja od Kirilina, wiceprzewodnicz¹cego wydzia³u KGB do spraw religijnych, oraz od £apszyna, oficera z sekcji religijnej wydzia³u do spraw emigrantów KGB. Zobacz te¿: Izwiestia z 26 listopada 1960 r.
13 Izwiestia, 16 grudnia 1960 r.

14 Encyklopedia (GSE), 1970, str. 318.

15 Encyklopedia (GSE), 1971, str. 323.

16 Zobacz: „Political Shifts in the Middle East: Roots, Facts, Trends” (Zmiany polityczne na Bliskim Wschodzie: korzenie, fakty, tendencje), [w: ] World Marxist Review – Problems of Peace and Socialism, no. 2 (1980). Ten artyku³ jest podsumowaniem dyskusji na temat wydarzeñ w Iranie i w Afganistanie; jednym z uczestników tej dyskusji by³ naukowiec sowiecko-afgañski. Zwracam uwagê na nast. fragment tego artyku³u: „Chocia¿ trudne, jest to w pe³ni realistyczne (a doœwiadczenie z sowieckiej Azji Œrodkowej jest wysoce pouczaj¹ce w tym wzglêdzie), w jaki sposób pozyskaæ islam dla s³u¿enia sprawom rewolucji i zbudowania nowego ¿ycia.”

17 Journal of the Moscow Patriarchate, no. 9 (1976).

18 Juwenalij zosta³ zamieniony, podobno ze wzglêdów zdrowotnych, w kwietniu 1981 r.